Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

Le Sa‘iliga mo se Pulega Lelei

Le Sa‘iliga mo se Pulega Lelei

Le Saʻiliga mo se Pulega Lelei

Ua faapea mai ia Ghulam Umar, o Pakisitana, o sē e taulamua i mataupu faapolotiki: “O le faateleina o le taumafai o atunuu o le lalolagi e galulue faatasi, ua pogai ai le tele o faafitauli ia ua lē mafai e atunuu lava latou ona foʻia. E na o le felagolagomaʻi lava i le lalolagi atoa e mafai ai ona tatou fesagaʻia le tele o mala ma mea faigatā ia o loo feagai ma le fanau a tagata.”

UA TUMU le lalolagi i aso nei i tulaga lē talafeagai. E ui i le tele o mea faitino, ae e seāseā lava maua e le toʻatele o i latou o loo tauivi ni mea e tausi ai i latou. O lenei tupulaga o le poto maoaʻe faakomepiuta, e ono avea o se tupulaga e sili atu ona lelei aʻoaʻoga, ma ua agaʻigaʻi i luma lo latou malamalama peitaʻi, ua faateleina le faigatā ona maua ni galuega tumau. E ui e sili atu ona saʻoloto tagata i le taimi nei na i lo o se isi lava taimi, ae faitau miliona tagata ua fefefe ona o le lē saogalemu ma le lē mautonu. Atonu o loo tele ni avanoa lelei e mafai ona faaleleia ai o tatou olaga, ae o faiga piʻopiʻo ma le solitulafono o tagata maualuluga ma tagata lautele, ua iʻu ai ina fiu le toʻatele.

Ua matuā lofitūina tagata ona o tulaga o faafitauli o loo latou fesagaʻi, ma ua matuā faigatā ai i se malo po o ni atunuu ona foʻia. I lea, ua manatu ai le toʻatele o loo mātauina ia tulaga e faapea, ina ia taunuu moni lava le filemu ma le saogalemu, e tatau ona autasia atunuu uma i se pulega e tasi. O se faaaʻoaʻoga, ua leva ona lagolagoina e Albert Einstein lenā manatu. I le 1946, na ia faapea mai ai: “Ou te talitonu lava, o le toʻatele o tagata i le lalolagi, o loo mananaʻo e ola filemu ma saogalemu . . . E faatoʻā faamalieina lava le naunau o tagata mo le filemu, pe a faavaeina se pulega i le lalolagi atoa.”

Ua mavae pe a ma le 50 tausaga, ae e leʻi faamalieina lava lenei manaʻoga tāua. I le lisiina mai o faafitauli o lona 21 o senituri, ua taʻua ai i le nusipepa o Le Monde, i Pale i Falani e faapea: “Ua tatau ona faavaeina ni faamasinoga, pulega, ma ni tulafono faavaomalo mo atunuu uma, ina ia fesoasoani vave atu i le foʻiaina o faafitauli i so o se vaipanoa o le lalolagi atoa, aemaise i le faatamaʻiaina atoa o vaega o tagata. E tatau foʻi ona ioeina le manatu e faapea, e amata atu nei, ona avea le lalolagi ma atunuu e tasi.” O ai ma po o le ā o iai le mana ma le tomai e faataunuuina ai lenei mea ina ia faamautinoa ai e iai se lumanaʻi filemu o tagata?

Pe e Mafai e Malo Aufaatasi Ona Foʻia?

E toʻatele ua faamoemoe i le faalapotopotoga a Malo Aufaatasi mo le filemu i le lalolagi. Ae pe e mafai e le pulega a Malo Aufaatasi ona aumaia le filemu moni ma le saogalemu i le lalolagi? O le mea moni, e matuā anoanoaʻi folafolaga faatosina a malo e foliga mai o le a faataunuuina. O se faataʻitaʻiga, i lana “Taʻutinoga o le Meleniuma” i le tausaga e 2000, na taʻutino saʻo ai lava e le Fono Sili a Malo Aufaatasi e faapea: “O le a matou faia le mea aupito sili e matou te mafaia ina ia faasaʻoloto ai tagata mai le faaleagaina i taua, e tusa lava po o totonu po o va o atunuu ia ua maliliu ai le sili atu i le 5 miliona tagata i le sefulu tausaga ua mavae.” O na faalauiloaga na viiviia ai e le toʻatele o tagata ma vaega eseese ia le Malo Aufaatasi, faapea le Nobel Peace Prize o le 2001. I le faamamaluina ai o le Malo Aufaatasi, na faapea mai ai le Komiti o le Nobel a Nōue, “e na o le pau lava le auala e aumaia ai le filemu ma le felagolagomaʻi i le lalolagi, e ala lea i Malo Aufaatasi.”

E ui i nei mea uma, ae po ua faamaonia e mafai e le faalapotopotoga a Malo Aufaatasi lea na faavaeina i le 1945 ona aumaia le filemu moni e tumau i le lalolagi? E leai, talu ai le faamaualuga ma sini lotonuu o isi malo ua iai i Malo Aufaatasi, ua faalēaogāina ai le tele o ana taumafaiga. Ua faaalia manatu o le toʻatele i upu a se faatonu o se tasi nusipepa e faapea, ua pei lava Malo Aufaatasi o “se mea faigaluega e faaalia maia manatu o tagata o le lalolagi” ma “ua faatumulia lana faasologa i mataupu sa āiaia mo le tele o tausaga ae e itiiti pe e leai lava se vaifofō.” O loo tumau pea la le fesili: Pe e iai se aso o le a autasi moni ai lava atunuu o le lalolagi?

Ua faaalia i le Tusi Paia e faapea, ua lē o toe umi se taimi ona faatinoina loa lea o lenā autasi. O le a faapefea ona faia o lenei mea? Ma o le ā le pulega o le a na aumaia lenei autasi? Faamolemole faitau le mataupu lea e sosoo mai mo ni tali.

[Ata i le itulau 3]

Na lagolagoina e Einstein le manaʻoga mo se filemu i le lalolagi

[Faamatalaga i Ata]

Ata o Einstein i le U.S. National Archives