Talaaga o le Soifuaga

Na Ma Faalagolago i le Malosi Mai iā Ieova

UA FAAMATALAINA E ERZSÉBET HAFFNER

Ina ua iloa e Tibor Haffner ua faatonuina aʻu ina ia ou tuua Sekosolovakia, na ia faapea mai: “E leai! E lē mafai ona latou toe faafoʻia oe.” Ona ia toe faapea mai lea: “Afai e te malie i ai, o le a ta faaipoipo, ona ta nonofo ai lava lea i inei e oo i le faavavau.”

IĀ IANUARI 29, 1938, i na o ni nai vaiaso lava talu mai lenā faamalamalamaga e leʻi faatalitalia, na ou faaipoipo ai iā Tibor, o le uluaʻi uso Kerisiano lea na molimau atu i loʻu aiga. Sa lē o se filifiliga faigofie lenei. O lea faatoʻā 18 oʻu tausaga, ma i le avea o se faifeʻau faataimi atoa o Molimau a Ieova, na ou manaʻo ai e tuutoina atu tausaga talavou o loʻu olaga e auauna ai i le Atua. Sa ou tagi, ma sa ou tatalo. Ina ua ou toʻa ifo, na ou iloa ai o le faamalamalamaga a Tibor iā te aʻu, sa sili atu na i lo o na o se gaoioiga agalelei, sa ou manaʻo loa e ma te faatasi ma lenei tagata e alofa faamaoni iā te aʻu.

Ae aiseā na lamatia aʻu i le toe tau faafoʻia o aʻu? Talu ai, o lea ou te nofo i se atunuu sa mitamita i ana faiga faatemokalasi ma le saʻolotoga faalotu. Ia, ae ou te manatu, e lelei pe a ou faamatala atu ni mea e uiga i loʻu tupuaga.

Na ou fanau iā Tesema 26, 1919, i ni mātua e auai i le Lotu Katoliko Eleni i le nuu o Sajószentpéter, i Hagakeri, e tusa ma le 100 maila (160 kilomita) i sasaʻe o Budapest. E faanoanoa ona na maliu loʻu tamā ae ou te leʻi fanau mai. E leʻi pine, ae faaipoipo loʻu tinā i se tamāloa ua maliu lana avā, e toʻafā lana fanau, ma matou siitia atu ai i Lučenec, o se aai manaia i le vaipanoa lea na faaigoaina i na aso o Sekosolovakia. I na tausaga, sa lē faigofie ona ola aʻe i se aiga ʻafaʻafa. Ona o aʻu e aupito laʻitiiti o le fanau, na pei ai aʻu e lē o se tagata moni o le aiga. Sa matuā faigatā le  tulaga tau tamaoaiga, na lē mafai ai ona ou maua e lē gata i mea faaletino, ae o le uaʻi mai ma le alofa o mātua.

Pe na Iloa e se Tasi le Tali?

Ina ua 16 oʻu tausaga, na matuā lofitūina aʻu i le tele o fesili faigatā. Sa ou fiafia lava e faitau i le talafaasolopito o le Taua Muamua a le Lalolagi, ma sa faateʻia aʻu i le anoanoaʻi o fasiotiga tagata na faia i le va o atunuu malamalama ma atunuu ua faapea mai o Kerisiano. E lē gata i lea, sa ou iloa ai le faatuputeleina o le manaʻoga mo vaegaau i le tele o atunuu. E leai se mea e tasi o nei mea e ōgatasi ma mea na ou aʻoaʻoina i le lotu e uiga i le alofa i tuaoi.

I lea, na ou alu ai ma fesili atu i se patele o le Katoliko Roma: “O le ā le poloaʻiga e tatau ona tausia e i tatou o ni Kerisiano; po o le ō atu i le taua ma fasiotia o tatou tuaoi po o le alolofa iā i latou?” Ona o le ita i laʻu fesili, na ia faapea mai ai, e na te aʻoaʻoina na o mea e taʻu mai iā te ia e tagata mau tofiga maualuluga. E faapena foʻi se mea na tupu ina ua ou asiasi atu i se faifeʻau o le lotu Porotesano Toefuataʻiina, ma o se aʻoaʻo Iutaia foʻi. Ou te leʻi maua mai ai se tali, ae na ona latou teteʻi ona o le ese o aʻu fesili. Mulimuli ane, na ou alu e vaai se faifeʻau o le Lotu Luteru. Na lē fiafia o ia, ae ina o le a ou alu, na ia faapea mai: “Afai e te fia iloa moni le tali o lau fesili, alu e fesili i Molimau a Ieova.”

Sa ou taumafai e saʻili Molimau a Ieova ae leʻi manuia. I ni nai aso mulimuli ane, ina ua ou foʻi atu i le fale mai laʻu galuega, sa ou vaai atu o matala faaʻafa le faitotoʻa. Sa ou vaaia ai se tama talavou aulelei o faitau atu le Tusi Paia i loʻu tinā. Na vave lava ona oso mai i loʻu mafaufau, ‘Atonu o lea, masalo o se Molimau a Ieova!’ Sa matou valaaulia i le fale lenei tagata, o Tibor Haffner, ma sa toe fai atu i ai aʻu fesili. Na i lo o le tali mai i ana lava upu, sa ia faaali mai iā te aʻu le mea lea e fai mai ai le Tusi Paia e uiga i le faailoga e iloa ai Kerisiano moni, faapea ma faamatalaga e uiga i le taimi lea ua tatou ola ai nei.—Ioane 13:34, 35; 2 Timoteo 3:1-5.

Ina ua mavae ni nai masina ae leʻi atoa loʻu 17, na ou papatiso ai. Sa ou iloa, e tatau ona faalogo tagata uma i nei upu moni tāua o le Tusi Paia ia sa faigatā ona ou mauaina. Sa amata ona ou talaʻi faataimi atoa, ma sa faigatā tele i Sekosolovakia i le tau faaiʻuiʻuga o tausaga o le 1930-1939. E ui lava sa aloaʻia faaletulafono la matou galuega, ae sa matou fesagaʻi ma teteega malosi na faamaʻite e taʻitaʻi lotu.

Uluaʻi Taimi na Oo ai Sauāga iā te Aʻu

I se tasi aso i le faaiʻuga o le 1937, sa ma talaʻi ai ma se tasi tuafafine Kerisiano i se nuu e latalata i Lučenec. E leʻi umi lava, ae puʻeina faapagota i maʻua ma ave i le falepuipui. Na faapea mai le leoleo ma ato mai le faitotoʻa o le sela: “E te lua feoti ai lava i inei.”

I le afiafi, ae taunuu atu foʻi isi pagota e toʻafā. Sa ma faamāfanafanaina i latou ma molimau atu i ai. Sa faatoʻafilemuina ai i latou, ma i le pō atoa, sa matou talanoa ai i upu moni o le Tusi Paia ma i latou.

I le ono i le taeao, na valaau mai ai le leoleo ou te alu atu i fafo ma le sela. Sa ou faapea atu i laʻu paga: “O le a ta toe feiloaʻi i le Malo o le Atua.” Sa ou fai atu i ai e taʻu i loʻu aiga le mea lea ua tupu pe afai e faasaoina o ia. Sa ou faia se tatalo lē leoa, ma, ma ō loa ma le leoleo. Sa ia ave aʻu i lona fale i le lotoa o le falepuipui. Na faapea mai o ia: “E iai ni fesili ia ou te fia fesili atu ai iā te oe, tamaʻitaʻi. Na e fai mai anapō o le suafa o le Atua o Ieova. E mafai ona e faasino mai lenā suafa iā te aʻu mai le Tusi Paia?” Sa faateʻia aʻu, ae sa ou fiafia foʻi! Sa ia aumaia lana Tusi Paia ma sa ou faasino atu iā i laʻua ma lana avā le suafa o Ieova. Sa tele foʻi isi ana fesili e uiga i mataupu ia sa matou talanoa ai ma fafine e toʻafā i le po anapō. Ina ua faamalieina i tali, na ia fai atu ai i lana avā e sauni se meaʻai ma aʻu ma laʻu paga.

I le lua aso mulimuli ane, na tatalaina ai i maʻua, ae na manatu le faamasino e faapea, talu ai o aʻu o se tagatānuu o Hagakeri, ua tatau loa ona ou tuua ia Sekosolovakia. O le mea lenā na tupu na fesili mai ai ia Tibor Haffner ina ia ma  faaipoipo. Na ma faaipoipo ma ma ō atu loa e nonofo i le fale o ona mātua.

Ua Faateteleina Sauāga

Sa ma faaauau pea i le galuega talaʻi o se ulugalii e ui lava sa iai foʻi tiute tauave o Tibor e faia i le faalapotopotoga. I ni nai aso lava a o leʻi ō mai vaegaau a Hagakeri i le aai iā Novema 1938, na fanau ai la ma tama tama na igoa iā Tibor laʻitiiti. I le taimi lenā i Europa, o loo faaloloʻi mai le Taua Lona Lua a le Lalolagi. Na faoa e Hagakeri se vaega tele o Sekosolovakia, ma na faateteleina ai sauāga i Molimau a Ieova o ē na nonofo i vaipanoa na pulea e Hagakeri.

Iā Oketopa 10, 1942, na alu atu ai Tibor i Debrecen e faafeiloaʻi nisi o uso. Ae peitaʻi i le taimi lea, e leʻi toe foʻi mai. Mulimuli ane, na ia faamatala mai iā te aʻu le mea na tupu. Ae na i lo o uso, o nisi o leoleo sa ofu i ni ofu savili sa faatali mai i le auala laupapa lea na tuu e feiloaʻi ai. Sa faatali mai i latou mo loʻu toʻalua ma Pál Nagypál, o i laʻua ia na muliaʻi taunuu atu. Na ave i laʻua e leoleo i le ofisa ma sasa o la vae e aunoa ma ni seevae i pouvai seʻia oo ina matapogia i laʻua ona o le tigā.

Ona faatonuina lea o i laʻua e fai o la seevae ma tutū i luga. E ui i le tigā ae sa faamalosia i laʻua e ō i le nofoaga o nofoaafi. Na avatu e leoleo le isi tamāloa e fusi atoa lona ulu ua tau lē mafai ona pupula. O le uso lea o András Pilling, lea foʻi na sau i le feiloaʻiga. Na ave laʻu tane i le nofoaafi i le nofoaga e taofia ai i Alag, e latalata i Budapest. O se tasi o leoleo na vaai i vae ua matuā manuʻanuʻa o Tibor, na ia faapea atu ma le faatauemu: “E ese le sauā o nisi tagata! Ae aua e te popole, o lea o le a matou togafitia oe.” Na amata ona sasa e isi leoleo e toʻalua ia vae o Tibor ma oo ina tafe mai le toto. E leʻi umi lava ae matapogia o ia.

I le masina na sosoo ai, na faamasinoina ai Tibor ma isi uso ma tuafāfine e sili atu i le 60. Na faasalaina ai i le oti ia le uso o András Bartha, Dénes Faluvégi, ma János Konrád i le sisiina o i latou. Na faasalaina ia le uso o András Pilling i le soloatoa i le falepuipui, a o laʻu tane, e 12 tausaga i le fale puipui. O le ā la latou solitulafono? Na tuuaʻia i latou e le loia a le malo e faapea o ni matuā faalata lava, e teena le auai i le vaegaau, e faapea, o ni sipai ma o ni tagata taufaasesē o le lotu e sili ona paia. O faasalaga oti, na suia mulimuli ane i le soloatoa i le falepuipui.

Mulimuli Atu i Laʻu Tane

I le lua aso mulimuli ane talu ona alu ia Tibor i le feiloaʻiga i Debrecen, na ou ala ai a o leʻi tāina le ono e āuli o ma lavalava. Na faafuaseʻi lava ona tuʻituʻi leotele mai le faitotoʻa. Sa ou faapea ifo: ‘O lea ua ō mai.’ E toʻaono leoleo na savavali mai i totonu ma fai mai iā te aʻu, o lae ō mai ma le tusi e suʻe ai loʻu fale. Na puʻeina faapagota tagata uma lava i le fale ma ave i le ofisa o leoleo e aofia ai ma lo ma atalii e tolu tausaga. O le aso lava lenā, na ave ai i matou i se falepuipui i Pétervására, i Hagakeri.

Ina ua matou taunuu, na ou maua ai i se maʻi fiva, ma vavaeese ai aʻu mai isi tagata uma i le falepuipui. Ina ua ou toe malosi, sa ou iloa ai ni fitafita se toʻalua i totonu o loʻu sela o fefinauaʻi e faatatau iā te aʻu. Na faapea atu le tasi: “E tatau ona ta fanaina o ia! O lea o le a ou fanaina o ia!” Ae sa manaʻo le isi leoleo e siaki muamua le tulaga o loʻu soifua mālōlōina a o leʻi faia sa la gaoioiga. Sa ou ʻaiʻoi atu iā i laʻua e faamolemole aua le fasioti o aʻu. Na la ō ese ma loʻu sela ma na ou faafetai atu iā Ieova ona o le fesoasoani mai iā te aʻu.

E iai auala faapitoa a leoleo e suʻesuʻe ai tagata. Na latou faatonuina aʻu ou te taoto e faō i lalo, ma tuu totini i loʻu gutu, saisai oʻu lima ma oʻu vae, ona sasa lea o aʻu seʻia oo lava ina tafe mai le toto i loʻu tino. Na faatoʻā tuu lava la latou sasa ina ua fai atu le isi fitafita o ia ua vaivai. Na latou fesili mai iā te aʻu po o ai sa fuafua e feiloaʻi ma  laʻu tane i le aso lea na puʻe faapagota ai o ia. Ou te leʻi taʻuina i ai, o lea na sasaina ai pea aʻu mo aso e tolu. I le aso lona fā, na faataga ai aʻu ou te alu e ave laʻu tama i loʻu tinā. I le tau matuā mālūlū lava, na ou savali ai mo le valu maila [13 kilomita] e fafa laʻu tama i loʻu tua ua matuā manuʻanuʻa i le nofoaga o nofoaafi. Mai i inā na ou alu ai i le nofoaafi i lo matou aiga, ae sa tatau ona ou toe taunuu atu i le falepuipui i le aso lava lenā.

Na faasalaina aʻu e ono tausaga i se falepuipui i Budapest. Ina ua ou taunuu atu, sa ou iloa ai o loo iai foʻi i inā ia Tibor. Maʻeu lo ma fiafia ina ua faatagaina i maʻua e fetalanoaaʻi i le va o pa uʻamea e ui lava ina puupuu le taimi! Sa ma taufai lagona uma le alofa o Ieova ma na faamalosia ai i maʻua i lea taimi tāua. Ae ma te leʻi toe feiloaʻi, sa ma uia uma ni tofotofoga matuā mataʻutia, ma e na o sina muiaʻa lava na ma sao mai ai i le oti.

Mai Lea Falepuipui i Lea Falepuipui

E tusa ma le 80 i matou tuafāfine na faaputuputu i se tasi o sela. Sa matou moomoo lava mo ni meaʻai faaleagaga, ae foliga mai sa lē mafai lava ona aumaia se mea i totonu o le falepuipui. Pe sa mafai ona matou maua se mea mai i totonu o le falepuipui? Seʻi oʻu faamatala atu le mea na matou faia. Sa ou tauofo e toe fonofono ia totini o leoleo i le falepuipui. I se tasi o totini, na ou tuuina ai se fasi pepa e talosagaina ai le numera o le Tusi Paia i le potu tusi o le falepuipui. Ina ia ʻalofia le masalomia o lea talosaga, sa ou faaopoopo i ai ma numera o isi tusi e lua.

I le aso na sosoo ai, na ou maua ai isi faaputuga o totini mai leoleo, ma i se tasi o totini, sa aumai ai se tali. Ona ou ave lea o numera na i se leoleo ma talosaga atu mo tusi na. Maʻeu lo matou fiafia ina ua maua mai na tusi e aofia ai ma le Tusi Paia! O isi tusi sa matou fesuiaʻia, ae sa taofi pea le Tusi Paia. Ina ua fesili mai le leoleo e uiga i le Tusi Paia, sa matou fai atu: “O se tusi telē, ae o tagata uma lava e mananaʻo e faitau i ai.” I lea na mafai ai ona matou faitauina le Tusi Paia.

I se tasi aso, na valaaulia ai aʻu e se tasi leoleo i lona ofisa. Sa foliga mai e ese le faaaloalo.

Na faapea mai o ia: “Le faletua o Haffner, o loo iā te aʻu se tala fiafia mo oe. E mafai ona e alu i lou aiga. Masalo o taeao, po o nei foʻi pe ana iai se nofoaafi e alu i le asō.”

Sa ou fai atu: “E ese la ma le lelei.”

Na ia faapea mai: “Ioe, o se mea lelei tele. O lenā e iai lau tama laʻitiiti, ma ou te talitonu e te manaʻo e tausia o ia.” Ona ia toe faapea mai lea, “Tau lava ina e saini le tusi lenei.”

Na ou fesili atu: “O le ā lenā tusi?”

Na ia tausisi mai: “Aua e te popole fua i le tusi. Tau lava ina saini, ona e alu loa lea.” Sa ia faapea mai iā te aʻu: “O le taimi lava e te taunuu ai i lou aiga, ona fai lava lea o le mea e te manaʻo i ai e fai. Ae i le taimi lenei, e tatau lava ona e sainia le tusi o le a lē toe avea oe o se tasi o Molimau a Ieova.”

Sa ou solomuli i tua ma matuā tetee lava.

Sa ia eʻē mai ma le ita ma tuli ese aʻu ma faapea mai: “E te oti lava i inei!”

Iā Me 1943, na toe avatu ai aʻu i se isi falepuipui i Budapest, ma mulimuli ane na aauina atu ai aʻu i le nuu o Márianosztra, o i inā na matou nonofo faatasi ai i se monaseri ma ni taupousa e toʻa 70. E ui i le matelāina ma isi tulaga faigatā, ae sa matou naunau lava e tufa atu i ai lo matou faamoemoe iā i latou. Na matuā fiafia lava se tasi o taupousa i la matou feʻau ma faapea mai: “E ese le manaia o nei mea. Ou te leʻi faalogo muamua lava i se mea faapena. Faamolemole faamatala atili mai nisi mea.” Sa matou faamatala atu iā te ia e uiga i le lalolagi fou faapea le olaga matagofie i inā. A o matou talanoa, ae taunuu mai ia Mamea. Na aveese atu loa le taupousa lea na fiafia ma talai ese ona ofu ma sasa o ia. Ina ua matou toe feiloaʻi, na ia augani mai iā i matou e faapea: “Faamolemole tatalo iā Ieova ina ia faasao aʻu ma aveese  atu aʻu mai i inei, ou te manaʻo lava e fia avea ma se tasi o outou.”

O le isi mea na ave i ai i matou, o se falepuipui tuai i Komárom, o se aai i tafatafa ane o le vaitafe o le Danube, e tusa ma le 50 maila (80 kilomita) i sisifo o Budapest. Sa matuā leaga tulaga i lenā nofoaga. Sa oo ina ou maʻi i le typhus, e pei foʻi o le toʻatele o isi tuafāfine, e puaʻi toto ma oo ina matuā vaivai. E leʻi iai ni vailaau mo i matou, ma sa ou manatu ai, o le a ou oti. Ae ui i lea, sa saʻili e leoleo sa tasi e mafai ona faia galuega faaofisa. Sa taʻua e tuafāfine loʻu igoa. I lea, na tuuina mai ai ni vailaau mo aʻu ma oo ai ina ou toe malosi.

Toe Faatasi ma Loʻu Aiga

A o agaʻi mai ʻautau a Rusia mai sasaʻe, na faamalosia i matou ia siitia atu i sisifo. E umi se taimi e faamatalatala atu ai tulaga mataʻutia na oo iā i matou. E tele taimi na toetoe lava aʻu oti ai, ae ou te faafetai i le aao puipui mai o Ieova, na ou sao ai. E ola le taua, a o matou iai i le aai o Sekosolovakia, o Tábor, pe a ma le 50 maila [80 kilomita] mai Prague. Na alu le isi tolu vaiaso, ae faatoʻā ma taunuu ma Magdalena le tuafafine o loʻu toʻalua i lo matou aiga i Lučenec, iā Me 30, 1945.

Sa mafai ona ou iloa mamao atu le tinā o loʻu toʻalua ma si aʻu tama pele o Tibor, i le laufanua. Sa maligi oʻu loimata ma ou alaga atu, “Tibike!” Na momoʻe mai si aʻu tama ma oso mai iā te aʻu. Na ia fesili mai: “Mama e te lē toe alu i se mea, a Mama, Mama, e te toe alu?” O le a lē mafai ona galo ana uluaʻi upu na iā te aʻu.

Sa alofa mutimutivale foʻi Ieova i laʻu tane o Tibor. Na auina atu o ia faatasi ma isi uso e toʻa 160 mai le falepuipui i Budapest i nofoaga o faasalaga mamafa i Bor. E tele lava taimi na toetoe ai lava a feoti i latou, ae ona o le toʻatele, o lea na faasaoina ai i latou. Na taunuu mai Tibor i lo matou aiga iā Aperila 8, 1945, e tusa ma se masina talu ona ou taunuu mai.

E ui lava ua ola le taua, ae sa matou manaʻomia pea lava le malosi mai iā Ieova e tumau ai i tulaga faigatā na matou fetaiaʻi mo le isi 40 tausaga i lalo o pulega a Komunisi i Sekosolovakia. Na toe faasalaina foʻi ia Tibor i le falepuipui mo se taimi umi, ma sa ou tausia lava na o aʻu la ma tama. Ina ua tatala mai o ia, na auauna ai ia Tibor o se ovasia femalagaaʻi. I le 40 tausaga o pulega a Komunisi, sa matou faaaogā avanoa uma e faailoa atu ai lo matou faatuatuaga. Sa mafai ona matou fesoasoani i le toʻatele o tagata e aʻoaʻoina le upu moni. I lea, na avea ai i latou ma a maʻua fanau faaleagaga.

Maʻeu le fiafia ina ua maua lo matou saʻolotoga faalelotu i le 1989! I le tausaga na sosoo ai, na matou auai i le uluaʻi tauaofiaga i lo matou atunuu ina ua mavae se taimi matuā umi. Ina ua matou vaai atu i le faitau afe o o tatou uso ma tuafāfine o ē na tutumau pea i lo latou faamaoni mo le tele o tausaga, na matou iloa ai o Ieova, o le puna malosi lea o lo latou malolosi uma.

Na maliu si aʻu tane pele o Tibor, iā Oketopa 14, 1993, a o tumau pea lona faamaoni i le Atua, ma o loo ou nofo latalata nei i laʻu tama tama i le nuu o Žilina, i Slovakia. Ua lē o toe tele soʻu malosi faaletino, ae o loo malosi pea loʻu loto e ala i le malosi mai iā Ieova. Ou te mautinoa, e faapea, ona o le malosi mai iā te ia, e mafai ai lava ona ou tumau i so o se tofotofoga i lenei faiga tuai o mea. E lē gata i lea, o loo ou vaavaai atu i luma i le taimi o le a mafai ai ona ou ola e faavavau e ala i le alofa tunoa o Ieova.

[Ata i le itulau 20]

O laʻu tama o Tibor laʻitiiti, (a o 4 ona tausaga) lea na ou tuua

[Ata i le itulau 21]

O Tibor matua, faatasi ma isi uso i Bor

[Ata i le itulau 22]

I matou ma Tibor ma Magdalena le tuafafine o laʻu tane i le 1947, i Brno

[Ata i le itulau 23]

E tele taimi na toetoe lava aʻu oti ai, ae ou te faafetai i le aao puipui mai o Ieova na ou sao ai