Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

“Se Tagata Faimalaga e Lē Fefe” e Faasalalau Atu Evagelia

“Se Tagata Faimalaga e Lē Fefe” e Faasalalau Atu Evagelia

“Se Tagata Faimalaga e Lē Fefe” e Faasalalau Atu Evagelia

UA FAAMATALAINA mai e faapea, e 18 tausaga o George Borrow ae ua 12 gagana ua ia iloa. I le lua tausaga mulimuli ane, ae ua mafai ona ia faaliliuina i se auala “faigofie ma le ōgatasi” ni gagana eseese se 20.

I le 1833, na valaaulia ai lenei tagata e ese le talenia ina ia faatalanoaina e le Sosaiete o Tusi Paia a Peretania ma Isi Atunuu i Lonetona, i Egelani. E ui sa lē mafai ona ia faatupeina lana malaga, ae sa maumauaʻi e faaaogā lenei avanoa matagofie. O lea, na savali ai Borrow ua 30 ona tausaga mo le 112 maila (180 kilomita) mai lona aiga i Norwich, ma e na o le 28 itula na savali ai.

Sa tuu atu e le Sosaiete o Tusi Paia iā te ia se luʻi; e ono masina e tatau ona ia aʻoaʻoina ai le gagana Manchu, lea sa faaaogā i isi vaipanoa o Saina. Sa ia talosaga atu mo se tusi o le kalama, ae na pau le mea na latou avatu iā te ia, o se kopi o le tusi o Evagelia a Mataio i le gagana Manchu, ma se lomifefiloi i le gagana Manchu ma le gagana Falani. Peitaʻi, i totonu o le 19 vaiaso, na ia tusi atu ai i Lonetona e faapea, “Ua mafai ona ou malamalama i le gagana Manchu,” na ia taʻua ai e faapea, “ona o le fesoasoani a le Atua.” Sa sili atu ona mataʻina lenei galuega talu ai, o le taimi foʻi lenā na taʻua mai ai, ua uma ona ia faasaʻosaʻoina le Evagelia a Luka i le gagana Nahuatl, o se tasi o gagana anamua a tagatānuu o Mekisikō.

Le Tusi Paia i le Gagana Manchu

I lona 17 o senituri, ina ua uluaʻi aliaʻi mai se tusi na tusia i le gagana Manchu, na faaaogāina ai mataʻitusi na maua mai i le alafapeta o le gagana Mongolian Uighur, lea na avea ma gagana aloaʻia a le malo o Saina. E ui lava ina ua faasolosolo ona lē toe faaaogāina le gagana, ae sa naunau ia sui o le Sosaiete o Tusi Paia a Peretania ma Isi Atunuu e lomia ma faasalalau atu ia Tusi Paia i le gagana Manchu. E oo ane i le 1822, na latou faatupeina ai le lomiaina o isi kopi e 550 o le Evagelia a Mataio ia na faaliliuina e Stepan V. Lipoftsoff. O ia o se sui o le ofisa o le Va i Fafo a Rusia lea sa nofo i Saina mo le 20 tausaga. O le tusi lenei na lomia i St. Petersburg, ae ina ua uma ona tufatufaina atu ni nai kopi, na faatamaʻia ai e lologa ia tusi uma na totoe.

Na sosoo ai ma le faaliliuina o Tusi Paia Kerisiano Eleni atoa. I le 1834, na faateleina ai le fiafia o tagata i le Tusi Paia ina ua mauaina se tusitusiga anamua e aofia ai le tele o Tusi Paia Eperu. O ai na mafai ona vaavaaia le toe teuteuina o le Tusi Paia lea ua iai i le gagana Manchu, ma faamāeʻaina le faaliliuga atoa? Na auina atu e le Sosaiete o Tusi Paia a Peretania ma Isi Atunuu ia George Borrow e faia lea galuega mo i latou.

I Rusia

Ina ua taunuu i St. Petersburg, na faasaga atu loa Borrow i le suʻesuʻeina loloto o le gagana Manchu, ina ia mafai ai ona ia faitauina ma faasaʻosaʻo atoatoa mau o le Tusi Paia. E ui i lea, sa matuā faigatā le galuega, ma sa faigaluega ai o ia e oo atu i le 13 itula i le aso, e fesoasoani ai i le tuufaatasia o tusi mo Le Feagaiga Fou, lea na faamatalaina mulimuli ane “o se tusi matuā matagofie i lenā gagana.” I le 1835, e afe kopi na lomia ai. Ae na faalēaogāina le fuafuaga sa faanaunau i ai Borrow ina ia avatu le tusi i Saina ma faasalalau atu ai. Sa popole le malo o Rusia, i teʻi ua manatu tagata e faapea, o se taumafaiga faamisionare lenei e ono lamatia ai le va lelei o loo iai ma lo latou tuaoi o Saina. O lea la, na lē faatagaina ai Borrow e malaga atu i le tuaoi o Saina pe afai e alu o ia ma ave “se tusi lava se tasi o le Tusi Paia Manchu.”

Pe a ma le sefulu tausaga mulimuli ane, na faasalalauina atu ai ni nai kopi o lea Tusi Paia, ma i le 1859, sa iai ni faaliliuga o Evagelia a Mataio ma Mareko, na tusia ai isi vaega i le gagana Manchu e faafeagai ma le gagana Saina i le isi itu o le pepa. Ae peitaʻi, i lenā taimi, o le toʻatele o tagata sa mafai ona faitau i le gagana Manchu, sa mananaʻo e faitau i le faa-Saina. O lea, na amata ai ona mou atu faamoemoega mo se Tusi Paia atoa i le gagana Manchu. O le mea moni, ua amata ona mou atu le gagana Manchu, ma ua lē o toe mamao ona suia lea i le gagana faa-Saina. I le 1912, na māeʻa ai ona faia suiga ina ua avea Saina ma malo faaperesitene.

Le Penisula o Iberia

I le uunaʻia i mea na oo iā te ia, na toe foʻi atu ai ia George Borrow i Lonetona. Na toe tofia o ia i le 1835 e alu i Potukali ma Sepania, “ina ia faamautinoa po o le ā le tele ua nofo sauni ai tagata e talia upu moni o le Faa-Kerisiano,” e pei ona ia taʻua ai mulimuli ane. I lenā taimi, e leʻi taitai ona oo atu i na atunuu le Sosaiete o Tusi Paia a Peretania ma Isi Atunuu, talu ai le tele o le fesouaʻiina i faiga faapolotiki ma le vafealoaʻi. Sa fiafia Borrow e talanoa e uiga i le Tusi Paia ma tagata o nuu i tua o Potukali, ae ona o le lē ano ane ma le lē fiafia o tagata lotu iā te ia, na vave ai ona ia malaga atu i Sepania.

E ese foʻi luʻi na fetaiaʻi ma ia i Sepania, aemaise lava ia tagata Gypsy, ia na vave ona atiaʻe ai e Borrow se sootaga vavalalata talu ai sa mafai ona ia tautala i la latou gagana. E leʻi pine lava talu ona ia taunuu atu, ae amata loa ona faaliliuina le “Feagaiga Fou” i le gagana Sepania a tagata Gypsy, le Gitano. Sa ia valaaulia ni fafine Gypsy se toʻalua e fesoasoani iā te ia i le faia o lenei mea. E na te faitauina atu iā i laʻua le fuaiupu faa-Sepania ona fai atu lea iā i laʻua ina ia faaliliu na fuaiupu mo ia. O le auala lenā na ia aʻoaʻoina ai le saʻo ona faaaogā o alagāupu faa-Gypsy. O le iʻuga o lenei taumafaiga, na lomia ai le Evagelia a Luka i le 1838, na faapea mai ai ma le ofo se tasi epikopō: “O le a ia faaliliuina uma ia tagata Sepania e ala i le gagana Gypsy.”

Na tofia George Borrow na te saʻilia “se tagata tomai e faaliliuina le Tusi Paia i le gagana Basque.” O le galuega lenā na tuuina atu iā Dr. Oteiza, o se fomaʻi “e atamai tele i lenā gagana,” lea na faapea mai Borrow “e lē lava soʻu malamalama i ai.” I le 1838, na avea ai le Evagelia a Luka ma uluaʻi tusi o le Tusi Paia na aliaʻi mai i le gagana Sepania o le Basque.

I le naunau e faamalamalamaina ia tagata lautele, na faia ai e Borrow ni malaga uumi ma faigatā i tagata matitiva o nuu i tua. Sa manatu o ia e faamalamalamaina i latou mai le valea ma faiga faanuupō faalotu. I le faaalialia o le lē aogā o le totogi atu o tupe e faamagalo ai agasala, sa ia faamalamalama atu ai e faapea: “Pe e mafai i le Atua e lelei ona faamaonia le totogi o tupe e faatau ai le faamagaloga o agasala?” Ae sa popole le Sosaiete o Tusi Paia ina neʻi faasāina la latou galuega ona o le faitioina o talitonuga faavae, o lea na faatonuina ai o ia ina ia uaʻi atu tau o le tufaina atu o Tusi Paia.

Na maua e Borrow se faatagaga tuugutu ina ia lomia le El Nuevo Testamento, le Feagaiga Fou faa-Sepania, e aunoa ma ni faamatalaga o aʻoaʻoga a le Katoliko Roma. Na faia lenā mea e ui lava ina muaʻi tetee i ai le palemia, o lē na ia taʻua le faaliliuga e faapea, o se tusi mataʻutia ma “e lē talafeagai mo tagata.” Sa tatalaina loa e Borrow se nofoaga autū i Madrid e faatau atu ai lenei Feagaiga Fou faa-Sepania, o se gaoioiga na feteenaʻi ai o ia ma taʻitaʻi lotu ma taʻitaʻi o le malo. O lea, na faafalepuipuiina ai o ia mo le 12 aso. Ae ina ua ia tetee, sa faatonuina loa ia Borrow ina ia alu ese filemu. I le iloa lelei e lē tusa ma le tulafono le faafalepuipuiina o ia, na ia taʻua le faaaʻoaʻoga a le aposetolo o Paulo ma filifili ai e nofo pea seʻiloga ua matuā taʻumamāina o ia e aunoa ma se mea e lapelapea ai lona igoa.—Galuega 16:37.

E oo ane i le taimi na tuua ai Sepania e lo latou sui maelega i le 1840, na lipotia mai ai e le Sosaiete o Tusi Paia e faapea: “E toetoe lava 14,000 kopi o Tusi Paia na faasalalauina atu i Sepania i le lima tausaga mulimuli.” I le faia o se sao tele i lenei galuega, na aotele mai ai e Borrow mea na oo iā te ia i Sepania e faapea, “o tausaga aupito sili na ona fiafia talu ona ou ola mai.”

Na uluaʻi lomia le Tusi Paia faa-Sepania i le 1842; ma o loo faasalalauina pea faamatalaga olaola a George Borrow e uiga i ana malaga ma mea na oo iā te ia. I lenei tusi na avea ma fiafiaga o tagata, na ia taʻua ai o ia e faapea, “o se tagata faimalaga e lē fefe e faasalalau atu ia Evagelia.” Na ia tusia e faapea: “Sa ou fuafua e asiasi atu i nofoaga e lē mailoa ma mamao ese i luga o mauga gaoā ma faigatā, ma talanoa atu i tagata i le auala na ou faaaʻoaʻo atu ai iā Keriso.”

I le faasalalauina ma le faaliliuina o le Tusi Paia ma le matuā maelega, na faataatia ai e George Borrow se faavae mo isi e faia ai faapena; ma o se faaeaga tāua moni lava.

[Faafanua i le itulau 29]

(Tagaʻi i le lomiga mo le ata atoa)

O taumafaiga a George Borrow e faaliliu ma faasalalau atu le Tusi Paia, na alu atu ai o ia mai (1) Egelani i (2) Rusia, (3) Potukali, ma (4) i Sepania

[Faamatalaga i Ata]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Ata i le itulau 28]

O upu amata o le Evagelia a Ioane i le gagana Manchu, na lomia i le 1835, e faitau mai luga agaʻi i lalo, mai le agavale i le taumatau

[Faamatalaga i Ata]

Mai i le tusi, The Bible of Every Land, 1860

[Faamatalaga i Ata i le itulau 27]

Mai le tusi The Life of George Borrow, tusia e Clement K. Shorter i le 1919