O Ai “le Atua Moni, ma le Soifua Faavavau”?

O IEOVA, o ia lenā o le Atua moni ma le Tamā o lo tatou Alii o Iesu Keriso. O ia na Foafoaina Mea, o lē na foaʻi mai le ola i ē alolofa iā te ia. O le tali lenā a le toʻatele o ē e faitau ma talitonu i le Tusi Paia i le fesili o loo lāgā i le ulutala i luga. Na fetalai Iesu: “O le ola faavavau foʻi lenei, ia latou iloa oe le Atua moni e toʻatasi, atoa ma lē ua e auina mai, o Iesu Keriso lea.”—Ioane 17:3.

Ae e ese le malamalamaaga o le toʻatele o tagata lotu e faatatau i na upu. O loo sii mai le ulutala i le 1 Ioane 5:20, ma o nisi nei o upu o lenā mau: “O i ai foʻi i tatou i loo moni, o i lona Alo o Iesu Keriso. O lenei lava le Atua moni, ma le soifua faavavau.”

E manatu ē e talitonu i le Tolutasi o le suinauna tepa i tua “lenei” (houʹtos) e faasino atu i le suinauna faatoʻā muamua atu, o Iesu Keriso. Ua latou fai mai o Iesu o “le Atua moni, ma le soifua faavavau.” Ae e feteenaʻi lenei malamalamaaga ma isi mau o le Tusi Paia. E lē talia e le toʻatele o tagata popoto aloaʻia, le manatu lenei o ē talitonu i le Tolutasi. Na tusi se polofesa o le iunivesite o Cambridge o B. F. Westcott: “E talafeagai ona faasino atu [le suinauna houʹtos] i lē o loo mafaufau i ai le aposetolo ae lē o lē aupito i latalata i le suinauna.” O lea la, na mafaufau le aposetolo o Ioane i le Tamā o Iesu. Na tusi le alii atamai i mataupu faalelotu mai Siamani, o Erich Haupt: “E tatau ona iloa pe e faatatau atu lenei upu [houʹtos] i le manatu e sosoo ai, pe e faatatau i se fasi fuaiupu faatoʻā muamua atu . . . pe e faatatau i le suinauna lea na talanoaina muamua, o lona uiga o le Atua. . . . E foliga mai e sili atu ona talafeagai le molimau e uiga i le Atua moni ma le lapataʻiga faaiʻu faasaga i le ifo i tupua, na i lo faamaoniga o le avea o Keriso ma atua.”

O loo taʻua foʻi i le A Grammatical Analysis of the Greek New Testament, na lomia e le Aʻoga Tusi Paia Faa-Pope i Roma: “O le suinauna houʹtos o se manatu tāua e faaiʻu ai fuaiupu e 18-20, e lē taumatea e faasino atu i le Atua moni e toʻatasi, e tuufaafeagai ma faiga faapaupau (fuaiupu e 21).”

O le upu houʹtos, lea e faaliliuina “lenei,” “lea,” “ia,” po o “na,” e masani lava ona lē faatatau atu i le suinauna po o fasi fuaiupu na faatoʻā muamua atu. Ua faaalia e isi mau lenā manatu. I le 2 Ioane 7, na tusi le aposetolo lea na tusiaina foʻi le tusi muamua o Ioane: “E toʻatele o ē faasesē ua ō atu i le lalolagi, o ē lē taʻu tino ua maliu mai Iesu Keriso i le tino; o le faasesē lava lea [houʹtosʹ] ma le anetikeriso.” I lenei mau, e lē mafai ona faasino atu le suinauna i lē e aupito i latalata ane, o Iesu. E mautinoa lava, e faasino atu le suinauna “lea,” i ē na teena Iesu. O i latou uma na o loo faasino i ai le faaupuga “o le faasesē lava lea ma le anetikeriso.”

Na tusi le aposetolo o Ioane i lana tusi Evagelia: “O Aneterea, o le uso o Simona Peteru, o le tasi lea o i laʻua na faalogologo iā Ioane, ma mulimuli mai iā Iesu. Ua ia [houʹtos] uluaʻi maua lona lava uso o Simona.” (Ioane 1:40, 41) E manino mai, o loo faasino atu le suinauna “ia” iā Aneterea ae lē o le tagata mulimuli o loo taʻua. Ua faaaogā foʻi e Ioane i le 1 Ioane 2:22, se isi suinauna i le auala lava lenā e tasi.

Na faaaogā foʻi e Luka se suinauna i le Galuega 4:10, 11: “O le suafa o Iesu Keriso o le Nasareta, o lē na faasatauroina e outou, o lē ua toe faatūina e le Atua nai ē ua oti, o ia lava  ua tu mai ai lenei tagata ua mālōlō i o outou luma. O le maa lenei [houʹtosʹ] na faalēaogāina e outou tufuga fai fale, ua avea ia ma maa tulimanu aupitoaluga.” E manino mai o le suinauna “lenei” e lē o faasino atu i le tamāloa ua faamālōlōina, e ui lava o loo faatoʻā taʻua muamua atu o ia i le houʹtos. E mautinoa lava, o le suinauna “lenei” i le fuaiupu e 11 e faasino atu iā Iesu Keriso le Nasareta, o le “maa tulimanu” ua fai ma faavae o le faapotopotoga Kerisiano.—Efeso 2:20; 1 Peteru 2:4-8.

Ua faaalia foʻi i le Galuega 7:18, 19 le manatu lenā: “Ua oo i le nofo mai o le tasi tupu, sa lē iloa e ia Iosefa. Ua na [houʹtos] togafitileagaina o tatou aiga.” O lē “na” faasauā i tagata Iutaia o Farao le tupu o Aikupito, ae lē o Iosefa.

Ua faamaonia e nei mau le tala a sē e atamai i mataupu faa-Eleni o Daniel Wallace, o lē na fai mai e faatatau i suinauna tepa i tua i le gagana Eleni, “o le suinauna e latalata ane i se faaupuga, atonu e lē o le suinauna lenā na i le manatu o le tusitala.”

“Le Atua Moni”

E pei ona tusia e le aposetolo o Ioane, o Ieova “le Atua moni” o le Tamā o Iesu Keriso. O ia o le Atua moni e toʻatasi, o Lē na Foafoaina Mea. Na taʻua e le aposetolo o Paulo: “Ua iā te i tatou le Atua e toʻatasi o le Tamā ia, e fua mai iā te ia mea uma.” (1 Korinito 8:6; Isaia 42:8) O se isi māfuaaga ua avea ai Ieova ma “Atua moni” e pei ona taʻua i le 1 Ioane 5:20, ona o ia o le Puna o le upu moni. Na taʻua e le faisalamo Ieova o “le Atua faamaoni” auā e faamaoni o Ia i mea uma lava ma e lē mafai ona talapepelo. (Salamo 31:5; Esoto 34:6; Tito 1:2) Na fetalai Iesu e faatatau i lona Tamā i le lagi: “O lau afioga o le upu moni lea.” Na fetalai foʻi Iesu e tusa ai ma ana aʻoaʻoga: “O laʻu aʻoaʻoga e lē o saʻu lava, a o lana na auina mai aʻu.”—Ioane 7:16; 17:17.

O Ieova foʻi o “le soifua faavavau.” O ia o le Puna o le ola, o lana meaalofa foaʻifuaina e ala iā Keriso. (Salamo 36:9; Roma 6:23) Na taʻua e le aposetolo o Paulo e faapea, o le Atua “na te tauia mai o ē matuā saʻili iā te ia.” (Eperu 11:6) Na tauia e le Atua lona Alo i le toe faatūina o ia nai le oti, ma e foaʻi mai e le Tamā le taui o le ola e faavavau i ē uma e auauna iā te Ia ma le lotoatoa.—Galuega 26:23; 2 Korinito 1:9.

O lea la, o le ā la tatou faaiʻuga e ao ona iai? E na o Ieova lava “le Atua moni, ma le soifua faavavau.” Ua na o ia e tatau ona tapuaʻi i ai ē na ia foafoaina.—Faaaliga 4:11.