Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

Ua Faamaonia e se Maa le Talafaasolopito o le Tusi Paia

Ua Faamaonia e se Maa le Talafaasolopito o le Tusi Paia

Ua Faamaonia e se Maa le Talafaasolopito o le Tusi Paia

I ASO o le tupu o Saulo, sa tatau i tagata Isaraelu ona faamata a latou meafaigaluega i meafaigaluega uʻamea a tagata Filisitia. Ua taʻua i le Tusi Paia: “[O le tau e faamata ai e tusa lea ma le lua vae tolu o le sekeli] mo selesaito, ma uʻamea suotoso, ma tui mata tolu, ma toʻi, e faamata aʻi foʻi tui povi.”—1 Samuelu 13:21.

O le uluaʻi upu Eperu mo le “lua vaetolu o le sekeli” i lenei fuaiupu, o le pim, ma e na o le faatasi ona taʻua i le Tusi Paia. O le ā la le pim? Na tumau pea ona lē iloa le tali i lenā fesili seʻia oo i le 1907 T.A., ina ua maua le uluaʻi pim, o se maa e fuaina ai mea, lea na eliina mai le palapala i le aai anamua o Kasera. Na faigatā i tagata faaliliu o le Tusi Paia i aso ua mavae ona faaliliu le upu “pim.O se faaaʻoaʻoga, ua faaliliuina faapenei i le Tusi Paia Samoa i le 1 Samuelu 13:21: “A ua iā te i latou le ʻili mo selesaito, ma uʻamea suotoso, ma tui mata tolu, ma toʻi, e faamata aʻi foʻi tui povi.”

Ua iloa e tagata i aso nei, o lenei maa e fuaina ai le mamafa o se mea, e tusa 7.82 kalama, po o le lua vae tolu o le sekeli, e tusa ai ma fua o le mamafa faa-Eperu. O le tau na totogi e Isaraelu mo le faamata o a latou mea faigaluega, o ni fasi siliva, e tutusa ma le mamafa o lenei maa. E leʻi toe faia lenei faiga, ina ua paʻū le malo o Iuta ma lona laumua o Ierusalema, i le 607 T.L.M. O lea la na faapefea ona molimau lenei maa i le talafaasolopito o le Tusi Paia?

Na finau mai nisi, o tusitusiga Eperu e aofia ai le 1 Samuelu, na tusia i le vaitaimi na pule ai malo o Eleni ma Roma e oo atu i le senituri lona lua po o le muamua T.L.M. O lea, ua faapea mai tagata, o tusitusiga Eperu, “e lē o faavaea i le talafaasolopito ma e leai se faamatalaga moni e faatatau iā ‘Isaraelu anamua’ ae ua na o ni tala fatu na tusia e tagata Iutaia ma Kerisiano i le senituri lona lua.”

Peitaʻi, ua faapea mai William G. Dever, o se polofesa e suʻesuʻe i mea tau i le eleele ma tagata, e tusa ai ma le maa o loo taʻua i le 1 Samuelu 13:21: “O na tusitala i vaitaimi o Eleni ma Roma, na soifua i le tele o senituri mulimuli ane, i se vaitaimi ua lē toe faaaogā ai e se tasi lenei maa auā ua galo atu. O le mea moni, i le 20 senituri T.A. na faatoʻa malamalama ai tagata i lenei mau, ina ua maua e tagata eli palapala nisi o nei maa o loo tusia le upu pîm i le gagana Eperu.” Na faaauau mai le polofesa: “Afai o tala uma o le Tusi Paia o ni ‘tala fatu’ i le vaitaimi o pulega a Roma, na faapefea la ona taʻua lenei tala i le Tusi Paia Eperu? Atonu e fai mai se tasi, o se ‘mea faatauvaa’ lenei tala e uiga i lenei maa, ae ua aofia i le talafaasolopito le tele o mea faapena.”

[Ata i le itulau 29]

O le mamafa o le maa e fua ai mea e tusa lea ma le lua vae tolu o le sekeli