Talaaga o le Soifuaga

Ia Faaaogā Atoa “le Olaga Nei!”

UA FAAMATALAINA E TED BUCKINGHAM

E ono tausaga na ou auauna ai o se tagata talaʻi faataimi atoa, ma e faatoʻā ono masina talu ona ma faaipoipo, ae taia loa aʻu i le faamaʻi pipili. O le tausaga lea e 1950, ma e faatoʻā 24 oʻu tausaga. O le iva masina lea na ou iai i le falemaʻi, na tele ai se taimi na ou mafaufau ai i loʻu olaga. Ona ua lē atoatoa loʻu malosi, o le ā la se lumanaʻi mo i maʻua ma laʻu avā o Joyce?

I LE 1938, na maua ai e loʻu tamā o lē e lē taitai lava ona alu i se lotu le tusi, Government. * Atonu o le tulaga lē mautū faapolotiki ma le faaloloʻi mai o le taua, na uunaʻia ai o ia e ave le tusi. Sa ou iloa, e na te leʻi faitauina lava, ae sa faitau e loʻu tinā o lē e ese le toʻaga i le lotu. Sa vave lava ona gaoioi Tinā e tusa ai ma le feʻau o loo i le tusi. Sa ia tuua le Lotu Egelani, ma e ui lava i teteega mai loʻu tamā, ae sa avea o ia o se Molimau a Ieova faamaoni seʻia oo i lona maliu i le 1990.

Na ave aʻu e loʻu tinā i laʻu uluaʻi sauniga faa-Kerisiano i le Maota o le Malo i Epsom, i saute o Lonetona. Sa feiloaʻi le faapotopotoga i se fale na avea muamua ma faleoloa, ma na matou faalogologo ai i se lauga na puʻe a J. F. Rutherford, o lē na vaavaaia le galuega a Molimau a Ieova i lenā taimi. Na aafia ai lava aʻu i lenā lauga.

A o tuʻiina Lonetona i pomu, na faateteleina ai lamatiaga. O lea, i le 1940, na manatu ai loʻu tamā e siitia atu lo matou aiga i se nofoaga e saogalemu atu; i Maidenhead, o se aai laʻitiiti e 30 maila (45 kilomita) i le itu i sisifo o Lonetona. Sa aogā lenei mea, ona o se faalaeiauga moni mai i sui e toʻa 30 o le faapotopotoga i  inā. O Fred Smith, o se Kerisiano malosi na papatiso i le 1917, sa naunau mai o ia iā te aʻu, ma fesoasoani ina ia faaleleia laʻu talaʻi. O loo ou lotofaafetai iā te ia i lana faaaʻoaʻoga ma le fesoasoani alofa.

Ulu Atu i le Auaunaga Faataimi Atoa

I le 1941, ina ua 15 oʻu tausaga, na ou papatiso ai i se aso mālūlū iā Mati, i le vaitafe o le Thames. A o le taimi lenā ua tusia ai le igoa o loʻu uso matua o Simi e avea o se faievagelia faataimi atoa. I aso nei, o loo nonofo ai i laʻua ma lana avā o Madge, i Birmingham, ina ua mavae le tele o tausaga na la auauna ai iā Ieova i tofiga o ni auauna matagaluega ma ovasia itumalo i Peretania atoa. O loo tumau pea foʻi ona avea loʻu tuafafine laʻitiiti Robina ma lana tane o Frank, o ni auauna faamaoni a Ieova.

Sa ou faigaluega o se tausi tusi i se fale gaosi lavalava. I se tasi aso, na ofo mai ai e le faatonu sili se galuega e lelei le totogi, i le avea o se tagata e faatau maia mea mo le fale gaosimea. Ae peitaʻi, ua fai si leva o ou mafaufau pea e mulimuli i le faaaʻoaʻoga a loʻu uso, o lea na ou teena ai ma le faaaloalo le galuega ma faamatala atu i ai le māfuaaga. Ae na ou teʻi ina ua ia faamālō mai iā te aʻu ona o loʻu manaʻo e fai se galuega aogā faa-Kerisiano. O lea, ina ua mavae se tauaofiaga itumalo i Northampton i le 1944, na avea ai aʻu ma faievagelia faataimi atoa.

O le nuu na tofia muamua i ai aʻu o Exeter, i le itumalo o Devon. I le taimi lenā, o lea faatoʻā amata ona faasolo ina faaleleia lea aai mai le tuʻiina i pomu i le taimi o le taua. Sa matou nonofo faatasi ma ni paeonia se toʻalua o ē na agalelei mai iā te aʻu, o Frank ma Ruth Middleton. Sa na o le 18 oʻu tausaga, ma e leʻi lava se poto masani i le faia o tagamea ma le kukaina o meaʻai, ae sa faasolo ina faaleleia na mea, a o ou aʻoaʻoina na tomai.

O laʻu paga na ma talaʻi, o Victor Gurd, e 50 tausaga le matua mai i Aialani, ma na molimau atu talu mai tausaga o le 1920. Sa ia aʻoaʻoina aʻu ina ia fai se faasologa lelei, ina ia toʻaga e faitau le Tusi Paia, ma ia iloa le tāua o faaliliuga eseese o le Tusi Paia. I na tausaga o le talutalu fou, o le faaaʻoaʻoga i le faamaoni o Victor, o le mea tonu lava lenā na ou manaʻomia.

Le Luʻi i le Solitū

Ua latalata ina ola le taua, ae o loo saʻilia pea e le malo ni tane talavou mo le vaegaau. I le 1943, na ou tū ai i luma o le faamasinoga i Maidenhead, o inā na ou faailoa manino atu ai loʻu tulaga o se tagata talaʻi o le tala lelei. E ui lava sa teena laʻu talosaga, ae na tonu ai iā te aʻu ou te alu i Exeter ou te talaʻi ai. O lea, o inā i Exeter, na poloaʻia ai aʻu ou te alu atu i le faamasinoga. Na faasalaina aʻu mo le ono masina o galuega mamafa i le falepuipui, na faapea mai le faamasino iā te aʻu, ua ita o ia ona o le lē faatagaina e tuuina mai se faasalaga e umi atu. Ina ua uma ona tuli lenā ono masina, na toe auina atu aʻu i le falepuipui mo le isi fā masina faaopoopo.

Talu ai sa na o aʻu le Molimau i le falepuipui, sa faaigoa ai aʻu e leoleo iā Ieova. Sa ese oʻu faalogona ina ua ou ōe atu i lenā igoa pe a fai le tauvalaauga, ae maʻeu se faaeaga o le faalogo i le suafa o le Atua i aso uma! O le mea lenā na iloa ai e isi pagota, o loʻu tumau o se tasi o Molimau a Ieova, ua māfua ai ona ou iai i inā. Mulimuli ane, ina ua auina atu ia Norman Castro i le falepuipui lava lea, na suia ai loʻu igoa. Na faaigoa ai i maʻua iā Mose ma Arona.

Na aveese atu aʻu mai Exeter i Bristol, ma iʻu atu ai i le falepuipui i Winchester. E lē lelei i taimi uma ia tulaga o le olaga i le falepuipui, ae sa fesoasoani iā te aʻu e maua ai se uiga mautinoa. Na ma fiafia ma Norman e faamanatuina faatasi le Faamanatuga a o ma iai i Winchester.  Na asiasi mai Francis Cooke iā i maʻua i le falepuipui, ma faia se lauga matagofie mo i maʻua.

Suiga Ina ua Mavae le Taua

I le tauaofiaga na faia i Bristol i le 1946, lea na tatalaina ai le tusi “Let God Be True,” na ma feiloaʻi ai ma se tamaʻitaʻi lalelei, o Joyce Moore, o lē sa paeonia foʻi i Devon. Na sologa lelei la ma faigāuō, ma, na ma faaipoipo ai i le fā tausaga mulimuli ane i Tiverton, o i inā na ou nofo ai talu mai le 1947. Na ma nonofo i se potu mautotogi lea na ma totogia e 15 seleni (U.S. $1.10) i le vaiaso. Sa matuā fiafia i maʻua!

I le tausaga muamua talu ona ma faaipoipo, na ma toe faimalaga atu ai foʻi i le itu i saute i Brixham, o se aai matagofie sa iai le uafu o vaa, o i inā na amata ai ona fagotaina iʻa i upega tetele e toso e vaa. Ae peitaʻi, e leʻi umi se taimi na ma iai i inā, ae taia loa aʻu i le faamaʻi pipili a o ma malaga atu mo se tauaofiaga i Lonetona. Na oo lava ina ou lē iloa se mea. Ae ina ua mavae le iva masina e pei ona muaʻi taʻua, na iʻu ai ina ou teʻa mai le falemaʻi. Na matuā aafia leaga loʻu lima taumatau ma oʻu vae uma e lua, ma sa ou faaaogā ai se tootoo. Sa avea pea laʻu avā pele ma o se paaga fiafia ma puna o faalaeiauga, aemaise lava ona sa ia faaauau i le talaʻiga faataimi atoa. Ae o le ā nei le mea o le a ma faia? Sa ou iloa e lē puupuu le aao o Ieova.

I le tausaga na sosoo ai, na ma auai i se fonotaga na faia i Wimbledon, i Lonetona. O le taimi lenā, ae ua mafai ona ou savali e aunoa ma se tootoo. Na matou feiloaʻi ai i inā ma Pryce Hughes, o lē na vaaia le galuega i Peretania. Sa vave lava ona ia faafeiloaʻi mai iā te aʻu ma faapea mai: “Ei! Matou te mananaʻo e te alu i le galuega matagaluega!” Na matuā faalaeiauina ai aʻu i lenā mea! Po ua lava loʻu malosi mo lea tofiga? Sa ma taufai manatunatu mamafa uma i ai ma Joyce, ae ina ua uma le vaiaso o aʻoaʻoina ma le faatuatua iā Ieova, na ma toe ō atu ai loa i saute i sisifo o Egelani, i le nofoaga ua tofia i ai aʻu ou te galue ai e avea o se ovasia matagaluega. O le taimi lenā faatoʻā 25 oʻu tausaga, ae ou te manatua pea ma le matuā loto faafetai le agalelei ma le onosai o na Molimau na fesoasoani mai iā te aʻu.

I vala eseese uma o la ma galuega faaleagaga, na ma iloa ai ma Joyce, o le asiasi atu i faapotopotoga, na sili ai ona ma vavalalata atu i o ma uso ma tuafāfine Kerisiano. E leʻi iai sa ma taavale,  o lea na ma faimalaga ai a lē o le nofoaafi, o le pasi. E ui lava o loo tapulaa mea ou te faia ona o loʻu maʻi, ae na ma olioli i lo ma faaeaga seʻi oo lava i le 1957. O se olaga manuia, ae na tulaʻi mai ai foʻi se isi luʻi i lenā tausaga.

I le Auaunaga Faamisionare

Sa ma lagona le fiafia ina ua valaaulia i maʻua ma te auai i le vasega lona 30 o Kiliata. Sa lelei loʻu maʻi, o lea na ma talia fiafia ai ma Joyce le valaaulia. Na ma iloa mai mea na oo iā i maʻua, e foaʻi mai pea e Ieova le malosi pe afai e ma te faia lona finagalo. Na vave lava ona mavae atu le lima masina o aʻoaʻoga i le Aʻoga a le Olomatamata o Kiliata, lea e i le nofoaga matagofie o South Lansing, i Niu Ioka, i le Iunaite Setete. O le toʻatele lava o tagata aʻoga, o ulugalii e i le galuega femalagaaʻi. Ina ua fesili mai i le vasega pe iai nisi e fia tauofo e galulue faamisionare i isi atunuu, sa ma tauofo ai faatasi ma i latou na nofo sauni e ō atu. O fea o le a ma ō i ai? I Uganda, i Aferika i Sasaʻe!

Talu ai sa faasāina le galuega a Molimau a Ieova i Uganda i le taimi lenā, na fautuaina ai aʻu ina ia ou nofo ai i le atunuu ma saʻili saʻu galuega. Ina ua mavae se malaga umi lava i le nofoaafi ma le vaa, na ma taunuu ai i Kampala, i Uganda. E leʻi fiafia ofisa o le matagaluega o femalagaaʻiga e vaai mai iā i maʻua, ma faatagaina ai i maʻua ma te nonofo mo na o ni nai masina. Ona toe faatonuina lea o i maʻua e ma te ō ese. Ona o se faatonuga mai le ofisa ulu, na ma malaga atu ai i Northern Rhodesia (lea ua igoa nei iā Zambia). O se fiafiaga sili le feiloaʻi atu i le toʻafā o i latou na matou vasega faatasi i Kiliata; o Frank ma Carrie Lewis, faapea ma Hayes ma Harriet Hoskins. Mai i inā, na toe tofia ai i maʻua i Southern Rhodesia (lea ua igoa nei iā Zimbabwe) mo sina taimi puupuu.

Na ma malaga i le nofoaafi, ma muaʻi vāai ai i se vaaiga matagofie o le afu o Victoria a o leʻi taunuu i Bulawayo. Na matou nonofo ma le aiga o McLuckie mo sina taimi, o i latou ia na iai i uluaʻi molimau na nonofo ai i inā. O se faaeaga mo i maʻua le masani lelei ma i latou mo le isi 16 tausaga na sosoo ai.

Faamasani i Suiga

Ina ua mavae aʻoaʻoga na faia ina ia faamasani ai i le galuega i Aferika, na tofia ai aʻu e avea ma ovasia matagaluega. O le molimau atu i togāvao i Aferika, sa manaʻomia ai ona ave ni vai, meaʻai, o ni mea e momoe ai, o ni lavalava, o se masini e faaali ai ata ma se afi eletise, se iē telē e faaali ai ata ma isi mea manaʻomia. Na tuu nei mea uma i totonu o se loli, e lava lona telē ma lona malosi e ave ai i matou i luga o laufanua omoomo.

Sa matou galulue ma ovasia matagaluega  Aferika, ae sa fiafia Joyce e fesoasoani i a latou avā ma fanau ia na ō mai foʻi. O le savavali i laufanua o Aferika, aemaise lava i le vevela o le aso, o se mea na matuā vaivai ai, ae na vave lava ona ou iloa, e faigofie ona ou feagai ma loʻu maʻi i le ituaiga o tau lenei, o lea na ou matuā faafetai ai.

O le tulaga masani lava, e matitiva tagata, ma e ui i le matuā aafia i uputuu ma faiga faanuupō, ma le faia o ʻautaunonofo, ae latou te matuā faatāuaina le Tusi Paia. I nisi o vaipanoa, na faia ai sauniga a le faapotopotoga i lalo o laau paolo tetele, ae i le pō, e maua ai le malamalama mai molī gaʻo e tāutau mai luga. E matou te lagona pea le maofa ma le mataʻu pe a suʻesuʻe le Afioga a le Atua i fafo i lalo ifo o le lagi vavaloloa, o se tasi o vaega ofoofogia o mea na ia faia.

O se isi mea e lē mafai ona faagaloina, o le faaalia lea o ata a le Sosaiete o le Olo Matamata i laufanua faasao o Aferika. E ono oo atu le aofaʻi o le faapotopotoga i le 30 Molimau, ae i sauniga faapena, sa matou iloa,e mafai lava ona oo atu i le 1,000 pe sili atu foʻi tagata e auai!

I le teropika, e maʻi ai se tagata i nisi taimi, ae o le mea moni, i taimi uma lava, e talafeagai ona iai se vaaiga mautinoa. Sa mafai lava e i maʻua ma Joyce ona feagai ma maʻi. I nisi taimi na maua aʻu i le faamaʻi o le malaria, ae sa feagai Joyce ma le maʻi e māfua mai i siama.

Na tofia mulimuli ane i maʻua i le ofisa o le lālā i Salisbury (ua igoa nei iā Harare), na ou maua ai se faaeaga e galulue ma isi auauna faamaoni a Ieova, e pei o Lester Davey ma George ma Ruby Bradley. Sa tofia aʻu e le malo e avea ma ofisa fai faaipoipoga, lea na mafai ai ona ou faia faaipoipoga a uso i Aferika. O lea, ua faamalosia ai le faaipoipoga Kerisiano i faapotopotoga. I ni nai tausaga mulimuli ane, na ou toe maua ai foʻi se isi tofiga, sa ou asiasi atu i faapotopotoga uma e lē o ni tagata Bantu i le atunuu. E silia ma le sefulu tausaga o ma olioli ma Joyce, i le iloaina o o ma uso, ma ua ma fiafia lava i lo latou agaʻigaʻi i luma faaleagaga. I lenā taimi, na ma asiasi atu ai foʻi i o matou uso i Botswana ma Mozambique.

Toe Siitia Foʻi i se Isi Nofoaga

Ina ua mavae le tele o tausaga na ma fiafia ai i Aferika i saute, na toe tofia ai i maʻua i le 1975, i Sierra Leone, i Aferika i Sisifo. Na ma faamautū loa i le ofisa o le lālā ina ia faamasani ai i lo ma tofiga fou, ae e leʻi umi lenei tofiga. Na oo ai ina ou maʻi ma vaivai ona o le maʻi o le malaria, ma na iʻu ai ina ou alu i Lonetona mo togafitiga, o inā na fautuaina ai aʻu e aua neʻi ou toe foʻi i Aferika. Sa ma lagona le faanoanoa i lenei mea, ae na talia ma le fiafia i maʻua ma Joyce i le aiga Peteli i Lonetona. O le anoanoaʻi o uso Aferika i le tele o faapotopotoga i Lonetona, na ma lagona ai e pei lava o loo ma i Aferika. A o faasolo ina ou malosi, ae ua mafai ona ma masani atu foʻi i lenei olaga, na tofia ai aʻu ou te vaaia le Matagaluega e gafa ma Faatauga. I faatelega uma na ma vaaia i le tele o tausaga ua mavae, ae o se galuega manaia foʻi lenei.

I le amataga lava o tausaga o le 1990, na oo ai ina maʻi si aʻu pele o Joyce i le maʻi o neura, ma maliu ai o ia i 1994. Sa avea o ia o se avā alofa ma faamaoni, e loto malie pea e faamasani i tulaga eseese na ma faafesagaʻia faatasi. Ina ia feagai ai ma se tulaga faanoanoa faapenei, na ou iloa ai le tāua o le tausia pea o se vaaiga saʻo faaleagaga, ma manatunatu pea i le lumanaʻi. O le tausisia pea o se faasologa lelei i mea faaleagaga faatasi ma le tatalo, e aofia ai le talaʻiga, ua fesoasoani foʻi iā te aʻu e faapisi ai loʻu mafaufau.—Faataoto 3:5, 6.

O se faaeaga ma o se olaga lelei le auaunaga i Peteli. E toʻatele lava le ʻautalavou matou te galulue ma olioli faatasi. O se tasi o faamanuiaga, o le toʻatele o tagata ua asiasi mai i Lonetona. I nisi taimi, ou te vaaia ai uō pele mai nuu o Aferika sa tofia i ai aʻu, ma ou toe manatua ai uma na taimi fiafia. O nei mea uma, ua fesoasoani iā te aʻu e faaauau ai ona ou olioli atoatoa “i le olaga nei” ma manatunatu ai ma le mautinoa i le faamoemoe i le ola “atalī.”—1 Timoteo 4:8.

[Faamatalaga pito i lalo]

[Ata i le itulau 25]

I maʻua ma loʻu tinā i le 1946

[Ata i le itulau 26]

I maʻua ma Joyce i le aso o la ma faaipoipoga, i le 1950

[Ata i le itulau 26]

I se tauaofiaga, i Bristol i le 1953

[Ata i le itulau 27]

Auauna i se vaega mamao (i luga) ma se faapotopotoga (agavale) i Southern Rhodesia, lea ua igoa iā Zimbabwe i aso nei