Faalautele Atu le Talaʻiga i se Atunuu na Malosi ai le Faa-Kerisiano Anamua

O ITALIA, o se penisula e foliga pei o se seevae umī, ma e oo atu i le sami Metitirani. Sa telē se aafiaga i le talafaasolopito ona o mea na tutupu i inā i lotu ma aganuu. Ua autovaa atu i ai le toʻatele o ē maimoa ona o vaaiga matagofie i le atunuu, o ana galuega tusi ata, mea taʻutaʻua, ma taumafa susua. E malosi ai foʻi i inā aʻoaʻoga faale-Tusi Paia.

Atonu na uluaʻi oo le faa-Kerisiano moni i Roma, le laumua o le malo malosi i lenā taimi, ina ua avea tagata Iutaia ma ē na liliu i le lotu Iutaia ma Kerisiano i le Penetekoso 33 T.A., ma toe foʻi i Roma. Pe tusa o le 59 T.A., na uluaʻi asiasi atu ai Paulo i Italia. I le talafatai o Puteoli, na ia maua ai ni “uso” i le faatuatua.—Galuega 2:5-11; 28:11-16.

E pei ona valoia e Iesu ma ona aposetolo, a o lumanaʻi le iʻuga o le uluaʻi senituri T.A., na faasolosolo malie ona fulitua nisi tagata mai le faa-Kerisiano moni. Ae peitaʻi, a o leʻi oo i le faaiʻuga o lenei faiga amioleaga o mea, o loo taʻimua ai soo moni o Iesu i le talaʻiga o le tala lelei i le lalolagi aoao, e aofia ai ma Italia.—Mataio 13:36-43; Galuega 20:29, 30; 2 Tesalonia 2:3-8; 2 Peteru 2:1-3.

E Faalēmanuia le Amataga o le Galuega

I le 1891, na uluaʻi asiasi atu ai i nisi aai o Italia ia Charles Taze Russel, o lē na taʻimua i Tagata Aʻoga o le Tusi Paia (pei ona iloa i aso nei o Molimau a Ieova) i le talaʻiga i le lalolagi aoao. Na ia faapea mai e faalēmanuia iʻuga o lana talaʻiga i inā: “E leai se mea na faalaeiauina ai i matou e faamoemoe mo se iʻuga lelei e maua mai i Italia.” I le tau e totogo ai mea i le 1910, na toe foʻi atu ai Russel i Italia ma faia se lauga i se fale taaalo i le taulaga o Roma. O le ā le iʻuga? Na ia faapea mai: “E leʻi lelei le sauniga.”

O le mea moni, i le amataga, na fai si telegese o le agaʻigaʻi i luma o le talaʻiga o le tala lelei i Italia, o se tasi o māfuaaga o le sauāina o Molimau a Ieova e le pulega faatautalatasi na iai. I lenā vaitaimi, e na o le 150 Molimau a Ieova i le atunuu atoa, o le toʻatele o isi na aʻoaʻoina upu moni o le Tusi Paia mai o latou aiga po o uō e nonofo i isi atunuu.

O se Agaʻigaʻi i Luma Mataʻina

Ina ua ola le taua Lona Lua a le Lalolagi, na auina atu loa ni misionare i Italia. Ae e pei ona faaalia i faamatalaga faamaumauina a le malo, na talosaga tagata maualuluga o le pulega a le Vatikana, i le malo ina ia tuliesea misionare mai le atunuu. I le tele o tulaga, na faamalosia ai misionare e tuua le atunuu.

E ui lava i tulaga faigatā, ae na gasolo atu le toʻatele o tagata Italia i le “mauga” o le tapuaʻiga a Ieova. (Isaia 2:2-4) E mataʻina le faatelega o Molimau. I le tausaga e 2004, na iai se tumutumuga o tagata talaʻi o le tala lelei e 233,527, i le fua faatatau e 248 tagata o le atunuu i le tagata talaʻi e toʻatasi, ma e  433,242 na auai i le Faamanatuga o le maliu o Iesu. E 3,049 faapotopotoga o Molimau a Ieova o loo faia sauniga i ni Maota o le Malo lelei. I le taimi nei, ua faateleina tagata talaʻi i nisi o vaega o tagata e tautatala i isi gagana.

Talaʻi Atu i le Tele o Gagana

E toʻatele tagata mai Aferika, Asia ma Europa i Sasaʻe ua ō atu i Italia e suʻe ai ni galuega, olaga lelei, po o nisi foʻi tulaga ina ia sola ese mai tulaga pagatia. E faapefea ona avatu le fesoasoani faaleagaga i nei tagata uma e toʻatele?

Ua aʻoaʻoina e le toʻatele o Molimau i Italia, isi gagana faigatā e pei o le gagana Aitiope, Alapania, Arapi, Bengali, Saina, Sinhala, Punjabi ma le Tagalog. I le 2001, na amata ai ona faatulaga ni aʻoga mo le aʻoaʻoina o nei tagata loto naunau ina ia mafai ona talaʻi atu ai i isi gagana. I tausaga e tolu ua mavae, e 3,711 Molimau na auai i aʻoga e 79 na faia i gagana e 17. Na mafai ai ona faavaeina ma faamalosia ni faapotopotoga e 146 ma vaega e 274 i gagana e 25. E toʻatele ē faamaoni ua faalogo i le tala lelei ma amata ona suʻesuʻeina le Tusi Paia. E mataʻina iʻuga lelei ua maua mai ai.

Na talanoa atu se tasi o Molimau a Ieova e uiga i le Tusi Paia iā Siaosi, o se tamāloa mai Initia e tautala i le gagana Malayalam. E ui lava i faafitauli tugā i le galuega, ae sa taliaina ma le fiafia e Siaosi se suʻesuʻega faale-Tusi Paia. I ni nai aso mulimuli ane, na alu ai i le Maota o le Malo le uō a Siaosi o Gil, o se tamāloa Initia e tautala i le gagana Punjabi, ma na amata ai sana suʻesuʻega. Na faafeiloaʻi atu e Gil i Molimau ia Tavita, o se Initia e tautala i le gagana Telugu. E leʻi umi ae suʻesuʻe e Tavita le Tusi Paia. E nonofo faatasi Tavita ma isi Initia e toʻalua, o Sani ma Shubash. Na auai i laʻua uma nei i le suʻesuʻega.

I ni nai vaiaso mulimuli ane, na maua ai e Molimau se telefoni mai iā Dalip, o se tamāloa e tautala i le gagana Marathi. Na ia faapea atu: “O aʻu o le uō a Siaosi. Pe e mafai ona outou aʻoaʻoina aʻu i le Tusi Paia?” Na manaʻo foʻi Sumit o se tamāloa e tautala i le gagana Tamil e suʻesuʻe le Tusi Paia. Mulimuli ane, na telefoni atu se isi uō a Siaosi e fia suʻesuʻe i le Tusi Paia. Na aumaia foʻi e Siaosi se isi tama talavou o Max i le sauniga. Na manaʻo foʻi o ia e suʻesuʻe. I le taimi nei, e ono suʻesuʻega faale-Tusi Paia o loo faia, ma o loo faia ni fuafuaga mo isi suʻesuʻega e fā. O loo faia suʻesuʻega i le gagana faa-Peretania, e ui lava o loo faaaogā lomiga i le gagana Hindi, Malayalam, Marathi, Punjabi, Tamil, Telugu ma le Urdu.

Ua Talaʻi Atu i Ē Logonoa

E sili atu i le 90,000 tagata logonoa i Italia. Pe a ma le 1975, na amata ai ona uaʻi atu Molimau i le aʻoaʻoina o upu moni o le Tusi Paia iā i latou. I le taimi muamua, na aʻoaʻoina e nisi Molimau logonoa la latou gagana i isi ʻautalaʻi o ē na naunau e fesoasoani iā i latou. E toʻatele tagata logonoa na amata ona fiafia i le Tusi Paia. I aso nei, e sili atu i le 1,400 ua auai i sauniga faa-Kerisiano i le Gagana a Tagata Logonoa faa-Italia. E 15 faapotopotoga ma vaega e 52 o loo faia sauniga i lea gagana.

I le taimi muamua, na faalagolago le talaʻi atu i ē logonoa i ni Molimau taʻitoʻatasi. Ae peitaʻi, i le 1978, na amata ai ona faatulaga e le ofisa o le lālā i Italia ni tauaofiaga mo ē  logonoa. Iā Me i le tausaga lava lenā, na faasilasila atu ai i le tauaofiaga faavaomalo i Milan, o le a iai foʻi ni vaega o le polokalame mo ē logonoa. O le uluaʻi fonotaga matagaluega mo ē logonoa, sa faia i le Maota Fono i Milan iā Fepuari 1979.

Talu mai lea taimi ua uaʻi totoa atu le ofisa o le lālā i le itu faaleagaga o ē logonoa e ala i le faalaeiauina o se aofaʻiga o tagata talaʻi ina ia faaleleia o latou tomai i lenei gagana. Talu mai le 1995, na auina atu ai ni paeonia faapito i nisi vaega ina ia aʻoaʻoina Molimau logonoa i le talaʻiga ma faatulaga sauniga faa-Kerisiano. Ua iai i Maota Fono e tolu, ni masini sili ona lelei e faaalu ai vitiō ina ia faaleleia ai le polokalame mo ē logonoa. E lē gata i lea, ua iai foʻi vitiō o lomiga faa-Kerisiano ua saunia ai meaʻai faaleagaga mo tagata logonoa.

Na mātaulia e tagata le tausia lelei e Molimau o manaʻoga faaleagaga o tagata logonoa. Na lomia i se mekasini e taʻua o le P@role & Segni, lea ua lomia e le Italian Deaf Society, se faamatalaga mai se tusi a se epikopō Katoliko e faapea: “O le avea ma tagata logonoa o se mea faigatā tele, ona e manaʻomia e lenā tagata le uaʻi atu pea i ai. O se faaaʻoaʻoga, e taunuu o ia i le falesā e aunoa ma se faafitauli peitaʻi, e na te manaʻomia se tagata faaliliu ina ia malamalama i mea uma o loo faitauina, faasilasilaina po o le usuina foʻi o pese i le lotu.” Na taʻua atili i le mekasini, “Ua manatu le epikopō e leʻi nofo sauni le lotu Katoliko e fesoasoani i nei tagata, ma ua ia faasino atu, e sili atu le fesoasoani ua maua e le toʻatele o tagata logonoa i Maota o le Malo o Molimau a Ieova na i lo i falesā.”

Talaʻi Atu le Tala Lelei i Pagota

Pe e mafai ona saʻoloto se tasi a o iai i le fale puipui? Ioe e mafai, talu ai o loo i le Tusi Paia le malosi e “tuu saʻoloto” ai i latou o ē taliaina le Afioga a le Atua ma faatatauina i o  latou olaga. O le feʻau sa faalauiloa atu e Iesu i ē “i le tafeaga” o le saʻoloto lea mai i le agasala ma lotu sesē. (Ioane 8:32; Luka 4:16-19) I Italia, ua maua ni iʻuga sili ona lelei e ala i le talaʻi atu i fale puipui. E toeitiiti 400 faifeʻau Molimau a Ieova ua faatagaina e le Malo e asiasi i pagota ina ia ofo atu i ai se fesoasoani faaleagaga iā i latou. O Molimau a Ieova o le uluaʻi faalapotopotoga lea e lē o se faalapotopotoga Katoliko, na talosaga ma na latou mauaina le faatagaga.

Ua faailoa atu le feʻau o le Tusi Paia i ni auala uiga ese. Ua talanoa pagota i isi pagota e uiga i le galuega tau aʻoaʻoga o le Tusi Paia a Molimau a Ieova. O le iʻuga, ua talosagaina e nisi o na pagota se asiasiga a se Molimau. Ua faalaeiauina foʻi pagota e tagata o latou aiga ua amata ona suʻesuʻe le Tusi Paia e talosagaina se asiasiga a Molimau a Ieova. O isi pagota e falepuipui mo le olaga atoa ona o le fasioti tagata po o isi solitulafono matuiā, ua salamō ma matuā suia o latou olaga. O lea ua saunia i latou e tuuina atu iā Ieova ma papatisoina.

Ua faia ni faatulagaga i nisi o falepuipui, ina ia faia ni lauga lautele i mataupu o le Tusi Paia, e faamanatu ai le maliu o Iesu, ma faaalia ni ata vitiō o polokalame faale-Tusi Paia ua faia e Molimau a Ieova. E masani ona auai le toʻatele o pagota i nei sauniga.

Ina ia fesoasoani iā i latou i falepuipui i ni auala aogā, na tufa atu ai e Molimau mekasini o loo talanoaina ai mataupu o le a aogā i pagota. O se tasi o nei mekasini o le Ala Mai! o Me 8, 2001, lea o loo talanoaina ai le mataupu “Can Prisoners Be Reformed?” O le ulutala o le mataupu o Aperila 8, 2003, “Faaaogāina o Fualaau Faasāina i le Aiga—O le ā e Mafai Ona E Faia?” E faitau afe kopi na tufaina atu i pagota. O le iʻuga, o loo faia nei pe a ma le luaselau o suʻesuʻega faale-Tusi Paia i falepuipui. Ua faaalia foʻi le fiafia o nisi leoleo o le falepuipui i le feʻau o le Tusi Paia.

Ina ua maua se faatagaga faapitoa mai pule o le falepuipui, na papatiso ai se pagota e igoa iā Costantino i le Maota o le Malo i San Remo, ma e 138 Molimau na auai. Na faapea mai Costantino ina ua uma ona papatiso: “Ua faamanuiaina aʻu ona o le alofa o uso.” Na lipotia mai e se nusipepa a le atunuu faamatalaga a le pule o le falepuipui: “O se matuā fiafiaga lava . . . lo matou tuuina atu o lenei faatagaga. E tatau ona matou manatunatu i mea uma e mafai ona toe suia ai le amio a se pagota, faaleleia lana feutagaʻiga ma isi ma lona itu faaleagaga.” Na faagaeetia le avā a Costantino ma lona afafine ona o le auala na suia ai lona olaga e le poto saʻo o le Tusi Paia: “Ua ma mitamita iā te ia ona o suiga ua ia faia. Ua avea nei o ia o sē e tausia le filemu ma ua atili manatu mamafa iā i maʻua. Ua ma toe maufaatuatuaina ma faaaloalo iā te ia.” Ua amata foʻi ona la suʻesuʻeina le Tusi Paia ma auai i sauniga faa-Kerisiano.

Na molia Sergio ona o le talepe fale, gaoi ma faaaogā le laau malosi, ave faananā o fualaau faasāina, fasioti tagata ma ua faafalepuipui seʻia oo i le 2024. Ina ua uma ona ia suʻesuʻeina le Tusi Paia mo le tolu tausaga, ma faia ni suiga tetele i lona olaga, na filifili ai loa Sergio e papatiso. O lona 15 ai lea o pagota i le falepuipui o Porto Azzurro i le motu o Elba ua papatisoina e avea ma Molimau  a Ieova. Na faia lona papatisoga i se vai taʻele e mafai ona feaveaʻi lea na tuu i le lotoa e fai ai taaloga o le fale puipui ma na matamata ai foʻi isi pagota.

Na maua foʻi e Leonardo, o lē ua faafalepuipui mo le 20 tausaga, se faatagaga faapitoa e papatiso ai i le Maota o le Malo i Parma. Na taʻua e Leonardo i se faatalatalanoaga ma se nusipepa a le atunuu, na manaʻo o ia e “faamanino atu ua ia filifili e avea o se Molimau a Ieova, e lē ona o le saʻilia o se mapusaga mai le olaga faigatā i le falepuipui, peitaʻi, ina ia faamalieina se manaʻoga faaleagaga.” Na faapea mai Leonardo: “Na sesē tele loʻu olaga peitaʻi, ua ou lafoaʻia. E leʻi faafuaseʻi ona ou faia suiga. E manaʻomia foʻi ona ou faaauau pea ona tausisi i le amio saʻo.”

Na molia Salvatore, i le fasioti tagata ma faasalaina i le falepuipui mo ē faia soligatulafono matuiā. Na faagaeetia le toʻatele i lona papatisoga na faia i le falepuipui. Na faapea mai le pule o le falepuipui: “E ao ona faamalosia le faia o se filifiliga lea e iʻu i le faaleleia o amio a se pagota agaʻi i isi, auā e aogā mo i latou uma i le falepuipui ma isi.” O le iʻuga o suiga na faia e Salvatore, ua auai lona toʻalua ma lona afafine i sauniga a Molimau a Ieova. Na papatisoina se pagota sa talaʻi atu i ai Salvatore o se isi foʻi auauna ua tuuina atu iā Ieova.

O nisi o faasalalauga ma faatelega o le faa-Kerisiano anamua na tupu i Italia. (Galuega 2:10; Roma 1:7) I lenei taimi o le seleselega, o loo faaauau pea le faatuputeleina ma le faalauteleina faaleagaga i vaipanoa ia na tauivi ai Paulo ma ona uso Kerisiano e talaʻi ai le tala lelei.—Galuega 23:11; 28:14-16.

[Faafanua i le itulau 13]

(Tagaʻi i le lomiga mo le ata atoa)

ITALIA

Roma

[Ata i le itulau 15]

O le Maota Fono i Bitonto ma se faapotopotoga e tautala i le Gagana a Tagata Logonoa faa-Italia i Roma

[Ata i le itulau 16]

Ua tuu saʻoloto e upu moni o le Tusi Paia pagota

[Ata i le itulau 17]

Ua iai pea le faatelega faaleagaga i le atunuu na malosi ai le faa-Kerisiano anamua