Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

O Ai Ponotio Pilato?

O Ai Ponotio Pilato?

O Ai Ponotio Pilato?

“O LOO manatua pea e tagata Pilato o se tagata lauiloa e aamu ma faatalitonugatā. E manatu nisi o ia o se tagata e lelei tele, o isi e manatu i ai o se tagata e sili ona vaivai, ae e faapea nisi o ia o se faataʻitaʻiga o se faipule e lotomalie e fasiotia se tagata se toʻatasi mo le faatumauina o le lelei o le atunuu.”—Pontius Pilate, tusia e Ann Wroe.

Pe e te ioe i nisi o na manatu pe leai, ae sa lauiloa Ponotio Pilato ona o le auala na feagai ai o ia ma Iesu Keriso. O ai la Pilato? O le ā le talaaga o lenei tagata? O le malamalama lelei i lona tulaga, o le a tatou atili malamalama ai i mea e sili ona tāua na tutupu i le lalolagi.

Tulaga, Tiute, ma le Pule

Na tofia e le emeperoa Roma o Tiperio ia Pilato e fai ma kovana i Iutaia i le 26 T.A. O na tagata mautofi o ni tagata e maua mea, e ese mai tagata e maualuluga atu o le Senate. E aliali mai na auai Pilato i se vaegaau e avea o se taʻitaʻiʻau laʻitiiti, ma faasolosolo ona suia ona tofiga i tiute eseese, ma iʻu ina tofia o ia e fai ma kovana a o leʻi atoa le 30 o ona tausaga.

Pe a ofu i ona ofu tau, ona fai lea o lona ofu e fai i paʻu o manu ma se ufifatafata uʻamea. Ae a faatasi ma tagata i le lautele, ona fai lea o lona ofu paʻepaʻe e iai le tosi violē. E pupuu lona ulu ma e sele mamā lana ava. E ui lava ina talitonu nisi faapea na sau o ia mai Sepania, ae o lona igoa e iloa ai sa tupuga mai le ituaiga o le ʻau Pontii—o tagata mai aiga maualuluga i Italia i Saute.

O tagata mautofi pei o Pilato, na masani ona auina atu i oganuu faigatā. Na manatu tagata Roma, o Iutaia o se oganuu e faapena. E lē gata e faamautinoa e Pilato ua usitaia tulafono, ae na te vaaia foʻi le aoina o lafoga lē tuusaʻo ma lafoga tuusaʻo. O faamasinoga e fai i aso faisoo, o le matafaioi lea a le faamasinoga a Iutaia, ae o faamasinoga e manaʻomia ai le faasalaga oti, sa avatu i le kovana, o ia lea o le faamasino sili.

Sa nonofo Pilato ma lana avā i le taulaga o Kaisareia ma se vaega toʻaitiiti o tusiupu, aumea, ma avefeʻau. Sa taʻitaʻia e Pilato vaegaau savavali e lima pe tusa e 500 i le 1,000 fitafita i le vaegaau e tasi, faapea ai ma ʻautau tiʻetiʻe solofanua pe tusa e 500. O se tulaga masani, le fasiotia e ana fitafita o tagata solitulafono. I taimi e lē o tau ai le atunuu, e faia faasalaga oti pe a uma ona faia se aotelega o mea na tutupu, ae a faapea e tulaʻi mai ni teteega, ona fasiotia lea o tagata tetee e toʻatele i le taimi lava lenā. O se faataʻitaʻiga, na fasiotia e Roma tagata pologa e 6,000 ina ia faauma ai le fouvalega na taʻitaʻia e Spartacus. Pe a tulaʻi mai ni faafitauli i Iutaia, ona tuu atu loa lea i le kovana na tofia e Roma i Suria, o lē na taʻitaʻia ʻau e tele. E ui i lea, o le tele o le taimi na pule ai Pilato, sa tele lava ina lē o iai le kovana i Suria, o lea sa tatau ai ona faamuta vave e Pilato na fouvalega.

Na fesootaʻi e lē aunoa le kovana ma le emeperoa. O mataupu e aafia ai le tulaga malualii o le emeperoa po o so o se mea e faamataʻuina ai le pulega a Roma, e manaʻomia ai ona lipoti atu i le emeperoa lea e aumaia ai faatonuga. Atonu sa naunau le kovana e avatu i le emeperoa lana lipoti e faatatau i mea na tutupu i lona vaipanoa, a o leʻi avatua e isi tagata a latou faitioga. A o faaloloʻi mai faafitauli i Iutaia, sa popole lava Pilato i na tulaga lē toʻafilemu.

E ese mai faamaumauga a le ʻau Faievagelia, na avea tusitala o Flavius Josephus ma Philo o puna autū o faamatalaga e uiga iā Pilato. Na taʻua foʻi e le tusitala Roma o Tacitus faapea, na fasiotia e Pilato ia Keriso, lea na maua mai ai e Kerisiano lo latou igoa.

Faatupuina le Feita o Tagata Iutaia

Ua faapea mai Josephus, ona o le manatu i talitonuga o tagata Iutaia e faatatau i faatusa, na ʻalofia ai e kovana Roma le ave i Ierusalema o laau e iai faatusa o le emeperoa. Ae ona sa lē mulimuli Pilato i lea fuafuaga, na lolofi atu ai tagata Iutaia i le taulaga o Kaisareia e faaali lo latou lē malilie. E leʻi faia e Pilato se gaoioiga mo aso e lima. Ae i le aso lona ono, na ia faatonuina ai ana fitafita e siʻo tagata tetee ma faafefe e fasiotia i latou pe a lē taape. Ina ua faapea mai tagata Iutaia e sili atu ona latou oti i lo le vaai atu o solia pea la latou Tulafono, ona lolo atu loa lea o Pilato ma faatonu e aveese faatusa.

Sa iai taimi na faaaogā ai e Pilato lana pule. O se faataʻitaʻiga, na tusi Josephus e faapea, na faatonuina e Pilato le faia o se alāvai e taʻi mai ai le vai i Ierusalema, ma sa ia faaaogā tupe mai le malumalu e faatupeina ai le galuega. E lē faapea sa faoa e Pilato le tupe, ona sa ia iloa e leaga tele le gaoia o tupe o le malumalu, ma o le a faapogaia ai le feita o tagata Iutaia ma fai atu iā Tiperio, e aveese o ia ma toe faafoʻi atu i Roma. E foliga mai la, sa sapasapaia Pilato e tagata mautofiga o le malumalu i lenei gaoioiga. O lafoga na taʻua o le “kopano,” sa mafai ona faaaogā mo galuega a le malo ia e aogā i le aai. Ae peitaʻi na lolofi atu le faitau afe o tagata Iutaia e faaali lo latou lē malilie tele.

Na faatonu e Pilato ana fitafita e miomiō faatasi ma tagata, ma ia aua neʻi faaaogā a latou pelu ae faaaogā uatogi e sasa ai tagata tetee. Sa manaʻo o ia e pulea tagata tetee e aunoa ma se fasiotiga tagata tele e tupu mai ai. E foliga mai na taunuu le mea na manaʻo i ai Pilato e ui ina iai nisi na feoti ai. O nisi na latou faapea atu iā Iesu, na faafefiloi e Pilato toto o tagata Kalilaia ma a latou taulaga, atonu na latou manatu i lenā mea na tupu.—Luka 13:1.

“Po o le ā le Upu Moni?”

O le mea na iloa ai le matuā leaga o Pilato, o lana suʻesuʻega lea o moliaga na faia e ositaulaga sili Iutaia ma toeaina e faapea, na fai mai Iesu o ia o se Tupu. Ina ua faalogo Pilato na afio mai Iesu e molimau i le upu moni, na ia iloa ai e lē o avea lenei pagota ma faamataʻu iā Roma. Na ia fesili “po o le ā le upu moni?” ona e foliga mai sa faigatā iā te ia ona malamalama i lenei mea e taʻua o le upu moni. O le ā lana faaiʻuga na fai? “Ou te lē iloa se mea e sala ai o ia.”—Ioane 18:37, 38; Luka 23:4.

Sa tatau ona iʻu ai i inā le faamasinoga o Iesu, ae na maumauaʻi tagata Iutaia faapea, o loo ia faasesēina le nuu. O le matauʻa o ositaulaga sili na māfua ai ona tuu atu Iesu i pule o Roma, ma sa iloa lelei e Pilato lenā mea. Na ia iloa foʻi afai e tatala mai Iesu, o le a tupu ai le vevesi o le nuu, ma o se mea o loo ia manaʻo e ʻalofia. Ua lava vevesi na tulaʻi mai, o lea ua falepuipui Parapa ma isi tagata ona o le fouvale ma le fasioti tagata. (Mareko 15:7, 10; Luka 23:2) E lē gata i lea, o feteenaʻiga na tutupu muamua ma tagata Iutaia na taʻuleagaina ai le igoa o Pilato i luma o Tiperio, lea sa lauiloa i le aʻoaʻia malosi o kovana leaga. Ae o le lolo atu i tagata Iutaia o se faailoga e iloa ai lona vaivaiga. O lea na fesagaʻi ai Pilato ma se filifiliga faigatā tele.

Ina ua faalogo atu i le mea e sau ai Iesu, ona taumafai lea o Pilato e avatu Iesu iā Herota Anetipa, le pule i le itumalo o Kalilaia ina ia faamasinoina o ia. Ina ua lē taulau lenā fuafuaga, ona toe taumafai lea o Pilato ina ia lotomalilie mai i latou na faapotopoto i fafo o lona maota e talosaga e tatalaina mai Iesu, e tusa ma le tū masani o le tatalaina o se pagota i le Paseka. Ae sa alalaga ma tauvalaau tagata e tatala Parapa.—Luka 23:5-19.

Atonu na manaʻo Pilato e fai le mea saʻo, ae na ia manaʻo foʻi e umia pea lona tulaga, ma taumafai foʻi e faamalie tagata. O le iʻuga, na ia faamuamua lana galuega na i lo lona lotofuatiaifo ma le faia o le mea tonu. Na ia valaau atu mo ni vai, ona fafano lea o ona lima ma faapea, e mamā o ia i le oti lea ua ia loto i ai. * E ui lava na ia talitonu e leai se mea e sala ai Iesu, ae na ia faatonuina le sasa faamoʻamoʻa o Iesu ma tuu lava fitafita e tauemu, fasi, ma feanu iā te ia.—Mataio 27:24-31.

Sa toe taumafai mulimuli lava Pilato e tatala Iesu, ae na alalaga atu tagata afai e tatala iā te ia, o lona lē alofa lea iā Kaisara. (Ioane 19:12) Ina ua faalogo atu Pilato i na tala ona lolo atu lea o ia. Na faapea se faamatalaga a se tagata atamai e faatatau i le faaiʻuga a Pilato: “E faigofie lava le faaiʻuga: fasioti le tamāloa. E na o le pau le mea e maumau o le ola lea o se tamāloa Iutaia lē taualoa; auā o se mea valea tele le tulaʻi mai o se vevesi ona o ia.”

O le ā le Iʻuga o Pilato?

O le faamaumauga mulimuli na taʻua ai le igoa o Pilato, o le isi foʻi feteenaʻiga na aafia ai. Na faapea mai Josephus, o le toʻatele o tagata Samaria faaauupegaina na faapotopoto i le mauga o Keresema, sa faamoemoe e maua ʻoa ia na manatu sa tanumia e Mose i inā. Na faalavelave i ai Pilato, ma fasia ai e lana ʻautau le toʻatele o tagata na iai. Na avatu le faitioga a tagata Samaria i lē e maualuga aʻe iā Pilato, o Lucius Vitellius, o le kovana lea o Suria. E lē o taʻua pe na manatu Vitellius faapea, ua leaga tele le mea sa faia e Pilato. Po o le ā lava le mea na tupu, ae sa ia faatonu Pilato e alu i Roma e tali atu i le emeperoa mo lana mea na fai. Ae peitaʻi, a o leʻi oo atu Pilato i Roma, ae ua maliu Tiperio.

Na taʻua e se tasi o mekasini faapea, “o le taimi lenā, na lē toe taʻua ai le igoa o Pilato ae ua tele talatuu e faatatau iā te ia.” E toʻatele tagata ua taumafai e aumai ni faamatalaga o mea e lē o taʻua e faatatau iā te ia. Na maua faamatalaga faapea, na oo ina avea Pilato ma Kerisiano. Na taʻua o ia e “Kerisiano” Aitiope o se “tagata paia.” Na tusi Eusipio i le faaiʻuga o le senituri lona tolu ma le amataga o le senituri lona fā, ma o ia o le tagata muamua na faapea mai na pei lava Pilato o Iuta le Sekara, na toe pule lava i lona ola. E ui i lea, e leai se isi e iloa tonu le mea na tupu iā Pilato.

O Pilato o se tagata e loto maaa, lē faaaloalo, ma sauā. Ae na tumau pea o ia i lona tulaga mo le sefulu tausaga, ae o isi tagata mautofi o Iutaia sa puupuu taimi na pule ai. O lea la, e manatu tagata Roma iā Pilato o se tagata e agavaa. Sa taʻua foʻi o ia o se tagata palaai, ona o ia na māfua ai ona faataugā ma fasiotia Iesu ina ia puipuia ai o ia. E finau mai isi faapea o le tiute o Pilato e lē o le tausisia o faiga tonu, ae o le faatumauina o le filemu ma faamuamua mea tau le malo o Roma.

E ese lava taimi o Pilato mai o tatou taimi. Ae peitaʻi, e leai se faamasino lelei e na te faasalaina se tagata e manatu i ai e lē sala. Pe ana leai ana feutagaʻiga ma Iesu, e pei lava Ponotio Pilato o se isi tagata i tusi o talafaasolopito.

[Faamatalaga pito i lalo]

^ pala. 19 O le fafano o lima o se tū faa-Iutaia, ae lē o se tū faa-Roma, e faaalia ai le leai o se vaega i se fasiotiga tagata.—Teuteronome 21:6, 7.

[Ata i le itulau 11]

O lenei tusitusiga na maua i Kaisareia o loo taʻua ai Ponotio Pilato o se tagata mautofiga i Iutaia