O Loo Ola le Afioga a Ieova

Manatu Tāua Mai le Tusi o Esera

E AMATA le tusi o Esera i le mea na muta ai le Nofoaiga a Tupu e Lua. O lē na tusia le tusi o Esera, o le ositaulaga o Esera. Na amata le tala ina ua auina atu e Kuresa le tupu o Peresia, le poloaʻiga e faataga ai se vaega totoe o tagata Iutaia na faaaunuua i Papelonia, e toe foʻi i lo latou nuu. E faaiʻu le tala i taumafaiga a Esera e faamamā tagata ua leaga, ona o tagata o le nuu. E 70 tausaga o loo aofia ai i le tusi o Esera, mai le 537 e oo i le 467 T.L.M.

E manino le faamoemoe na tusia ai e Esera le tusi: ina ia iloa le faataunuuga o le folafolaga a Ieova ia faasaʻoloto ona tagata mai le faaaunuua i Papelonia, ma ia toe faia le tapuaʻiga moni i Ierusalema. Na taulaʻi atu Esera i mea na tutupu e fesootaʻi atu i lenei faamoemoega. O loo faamatala i le tusi a Esera le toe fausia o le malumalu, ma le toe faia o le tapuaʻiga a Ieova e ui i teteega, ma masei o tagata o le Atua. Tatou te naunau i lenei tala, auā e iai foʻi se mea o loo toe faia i o tatou aso. O loo gasolo ane le toʻatele o tagata “i le mauga o Ieova,” ma ua toeitiiti “tumu le lalolagi i le malamalama o le mamalu o Ieova.”—Isaia 2:2, 3; Sapakuka 2:14.

TOE FAUSIA LE MALUMALU

(Esera 1:1–6:22)

Ona o le poloaʻiga a Kuresa, pe tusa ma le 50,000 tagata faaaunuua o Iutaia na toe foʻi i Ierusalema, i le taʻitaʻiga a le pule o Serupapelu po o Sesepasara. Ina ua latou taunuu, na ati aʻe e tagata Iutaia le fata ma fai loa taulaga iā Ieova.

Na faataatia e tagata Isaraelu le faavae o le fale o Ieova i le tausaga na sosoo ai. Peitaʻi, na iai fili na faalavelave ane pea. Na vaoia le galuega ona na latou tusi atu i le tupu, e avatu se poloaʻiga e faasā ai le galuega. Na faamalosi atu Hakai ma Sakaria i tagata, ma toe faaauau ai le fausaga o le malumalu e ui ina faasā. Na taofiofia osofaʻiga a o latou fili ona o le matataʻu e tetee i le tulafono a Peresia lea na faia e Kuresa. Ina ua poloaʻi atu le tupu e fai se suʻesuʻega, na maua ai le poloaʻiga a Kuresa e tusa ai ma “le fale o le Atua i Ierusalema.” (Esera 6:3) Na toe sologa lelei le galuega ma māeʻa ai.

Taliina Fesili Faale-Tusi Paia:

1:3-6—Po o lona uiga ea, na vaivai le faatuatua o tagata Isaraelu o ē na lē fai ane e toe foʻi i lo latou nuu? Atonu e leʻi toe foʻi nisi i Ierusalema ona o le matapeʻapeʻa po o le lē talisapaia o le tapuaʻiga moni. Peitaʻi, na iai nisi māfuaaga e leʻi toe foʻi ai isi tagata. Muamua lava, e 1,000 maila (1,600 kilomita) le mamao o Ierusalema, ma e fā pe lima masina le umi o le malaga. E lē gata i lea, e tatau ona lava le malosi e toe fausia ai mea ma toe nofoia ai le laueleele lea na tuufua mo le 70 tausaga. O lea la, e lē taumatea e leʻi toe foʻi nisi ona o māfuaaga lē maʻalofia e pei o le tino maʻi, tino matua ma tiute tauave i le aiga.

 2:43—O ʻai le ʻau Netini? E lē o ni tagata na tupuga mai Isaraelu, ae na fai i latou ma pologa po o auauna i le malumalu. Na aofia ai ē na tupuga mai i le ʻau Kipeona i aso o Iosua, ma isi o “ē na tofia e Tavita ma alii i le galuega a sa Levī.”—Esera 8:20.

2:55—O ai le fanauga a auauna a Solomona? E lē o ni tagata Isaraelu, ae na ave i ai faaeaga faapitoa i le auaunaga a Ieova. Atonu na fai i latou ma tusiupu i le malumalu po o se isi tofiga tāua.

2:61-63—Pe na mafai ona faaaogā e tagata na toe foʻi i Ierusalema, le Urima ma le Tumema lea na suʻe ai se tali mai iā Ieova? O ē na taʻutino mai e tupuga mai i aiga o ositaulaga, ae e lē mafai ona faamaonia e o latou gafa, na mafai ona faamaonia lo latou taʻutinoga pe a faaaogā le Urima ma le Tumema. Ae e lē o taʻua patino e Esera lenā mea. E lē o taʻua i le Tusi Paia le faaaogāina o le Urima ma le Tumema i le taimi lenā pe i se taimi mulimuli ane. E tusa ai ma talatuu a tagata Iutaia, e leʻi toe iai le Urima ma le Tumema talu mai le faaumatiaga o le malumalu i le 607 T.L.M.

3:12—Aiseā na fetagisi ai ‘toeaina o ē na vaaia le uluaʻi fale’ o Ieova? Na manatua e nei toeaina le matagofie o le malumalu na faia e Solomona. E ‘peiseaʻī ua leai i o latou manatu’ le faavae o le malumalu fou, pe a faatusatusa i le uluaʻi malumalu. (Hakai 2:2, 3) Afai e toe fai le malumalu, pe faamata e mamalu e pei o le uluaʻi malumalu? E lē taumatea na lotovaivai i latou ma fetagisi ai.

3:8-10; 4:23, 24; 6:15, 16—E fia tausaga na toe fai ai le malumalu? Na faataatia le faavae o le malumalu i le 536 T.L.M. i “le lua o tausaga talu ona latou oo mai.” Na taofia le galuega i ona pō o le tupu o Aretaseta i le 522 T.L.M. seʻia oo i le 520 T.L.M. i le tausaga lona lua o le nofoaiga a le tupu o Tariu. Na māeʻa le malumalu i le tausaga lona ono o le nofoaiga a Tariu i le 515 T.L.M. (Tagaʻi i le pusa “Tupu o Peresia Mai le 537 e oo i le 467 T.L.M.”) O lea la, pe tusa ma le 20 tausaga na fai ai le malumalu.

4:8–6:18—Aiseā na tusia ai nei fuaiupu i le gagana Arama? O nei fuaiupu o loo aofia ai kopi o tusi a tagata o le malo e ave i tupu, ma tali a tupu. Na faia e Esera kopi o nei tusi mai tusi a le malo na tusia i le gagana Arama, lea na faaaogā i pisinisi ma mataupu a le malo i na ona pō. O isi mau o le Tusi Paia o loo tusia i lenei gagana anamua, o le Esera 7:12-26, Ieremia 10:11, ma le Tanielu 2:4e–7:28.

Lesona mo i Tatou:

1:2. Na taunuu le valoaga a Isaia pe ā ma le 200 tausaga a o leʻi tupu. (Isaia 44:28) E lē iʻuvale valoaga o le Afioga a Ieova.

 1:3-6. E pei o tagata Isaraelu o ē na nonofo pea i Papelonia, o le toʻatele o Molimau a Ieova i ona pō nei e lē mafai ona auai i le auaunaga faataimi atoa, pe auauna foʻi i se mea e iai le manaʻoga. Ae ui i lea, latou te lagolagoina pea ma faalaeiau i latou e mafai ona auauna faataimi atoa, ma fai a latou foaʻi tau tupe e lagolago ai le galuega talaʻi ma le faia o soo.

3:1-6. I le masina lona fitu i le 537 T.L.M. (Etanima lea e paʻū iā Setema/Oketopa), na faia ai le taulaga muamua a tagata faamaoni na toe foʻi. Na oo atu le ʻau Papelonia i Ierusalema i le masina lona lima (Ab lea e paʻū iā Iulai/Aokuso) i le 607 T.L.M. ma e uma ane le lua masina, ua faatafunaina le aai atoa. (2 Tupu 25:8-17, 22-26) Na uma tonu lava le 70 tausaga o le faatafunaina o Ierusalema, e pei ona valoia mai. (Ieremia 25:11; 29:10) E taunuu valoaga uma o le Afioga a Ieova.

4:1-3. Na teena e le vaega totoe o ē faamaoni se talosaga lea e iʻu ai ina aafia i tapuaʻiga sesē. (Esoto 20:5; 34:12) E lē aafia foʻi tagata o Ieova i aso nei i meafai a isi tapuaʻiga.

5:1-7; 6:1-12. E mafai ona suia e Ieova mea e tutupu ina ia manuia ai ona tagata.

6:14, 22. E fiafia Ieova ma faamanuia mai pe a tatou maelega i lana galuega.

6:21. O tagata Samaria o ē na nonofo i Iutaia, ma i latou na toe foʻi ae na lolo atu i taaʻiga a tagata o nuu ese, na suia o latou olaga ona na vaaitino i le alualu i luma o le galuega a Ieova. E tatau foʻi ona tatou maelega i le galuega ua tofia mai e le Atua, lea e aofia ai le talaʻia o le Malo.

MALAGA ESERA I IERUSALEMA

(Esera 7:1–10:44)

Ua atoa nei le 50 tausaga talu ona faapaia le fale o Ieova lea na toe fai. O le tausaga lenā e 468 T.L.M. Ua malaga atu Esera mai Papelonia e agaʻi i Ierusalema, faatasi ai ma se vaega o tagata o le Atua ma meaalofa mo le galuega. Na faapeʻī le nuu ma tagata o le nuu ina ua taunuu Esera?

Ua faapea atu alii iā Esera: “O le nuu o Isaraelu, ma le ʻau faitaulaga, ma sa Levī, ua latou lē vavaeina i latou ai tagata o nuu ese, a o loo fai e tusa ma a latou mea e inosia.” E lē gata i lea, “ua solomua alii ma faipule i lenei agasala.” (Esera 9:1, 2) Ua faateʻia Esera. Ua faalaeiauina o ia “e faamalosi” ma ia gaoioi. (Esera 10:4) Na faasaʻosaʻo e Esera mea leaga na tutupu, ma na talileleia e tagata.

Taliina Fesili Faale-Tusi Paia:

7:1, 7, 11—Po o faasino atu nei mau iā Aretaseta lea na vaoia le galuega? E leai. O Aretaseta o le suafa po o le faalupega lenā na ave i tupu Peresia e toʻalua. Atonu a lē o Patia po o Gaumata lea na faia le poloaʻiga e vaoia le galuega i le 522 T.L.M. O le tagata lea na fai ma Aretaseta ina ua alu atu Esera i Ierusalema, o Aretaseta Limaumi.

7:28–8:20—O le toʻatele o tagata Iutaia i Papelonia e leʻi fia ō ma Esera i Ierusalema. Aiseā? E leʻi matuā aināina Ierusalema e ui lava ua silia i le 60 tausaga, talu ona toe foʻi tagata muamua o Iutaia i lo latou nuu. E lē faigofie le toe foʻi i Ierusalema, ona e toe tau ati aʻe o latou olaga e ui i tulaga faigatā e lamatia ai. E faigatā i tagata Iutaia o loo sologa lelei o latou olaga i Papelonia, ona toe foʻi i Ierusalema ona e lē  lelei le tamaoaiga o le nuu i na ona pō. Na lamatia foʻi o latou ola i le faigāmalaga. O ē na toe foʻi, na tatau ona malosi lo latou faatuatua iā Ieova, ma maelega i le tapuaʻiga moni ma ia lototetele e toe foʻi i Ierusalema. E oo lava iā Esera na faamalosia o ia e tusa ai ma le aao o Ieova na iā te ia. Ona o le faalaeiauga a Esera, na tali atu ai aiga e 1,500, atonu o tagata e toʻa 6,000. E 38 sa Levī ma tagata Netini e 220 na tali atu i le valaau ona o le finafinau pea o Esera.

9:1, 2—O le ā le mataʻutia o le faaipoipo atu i tagata o nuu ese? Na tatau ona tausi lelei e tagata o ē na toe foʻi, le tapuaʻiga a Ieova seʻia afio mai le Mesia. O le faaipoipo atu i tagata o nuu ese e lamatia ai le tapuaʻiga moni. E ono taaʻina e nuu faapaupau le nuu o Isaraelu, ona na faaipoipo atu nisi o i latou i tagata tapuaʻi i tupua. Na ono mou atu le tapuaʻiga mamā. O ai tagata o le a faaali mai ai le Mesia? E lētioa na matuā faateʻia Esera ina ua vaai atu i mea na tutupu!

10:3, 44—Aiseā na aauina ese atu ai fanau ma avā? Ana faapea e nonofo pea fanau, semanū e toe foʻi mai avā na tutuli ese. E lē gata i lea, e masani lava o tinā e gafa ma le tausiga o tamaiti laiti.

Lesona mo i Tatou:

7:10. Ua fai Esera ma faaaʻoaʻoga lelei mo i tatou, ona o lona toʻaga e suʻesuʻe le Afioga a le Atua ma aʻoaʻoina lelei tagata. Na tatalo o ia e saunia lona loto e saʻili i le Tulafono a Ieova. A o saʻili atu i le Tulafono, na uaʻi totoʻa o ia i afioga a Ieova. Na mulimuli Esera i mea na ia aʻoaʻoina, ma finafinau malosi e aʻoaʻo tagata.

7:13. E finagalo Ieova ina ia auauna atu ona tagata ma le loto.

7:27, 28; 8:21-23. Na viiviia e Esera Ieova, ma faatoga atu iā te ia a o leʻi alu le malaga umi toe faigatā i Ierusalema, ma na manatu mamafa Esera i le viiga o le Atua na i lo le popole i lona saogalemu. Ua fai o ia ma faaaʻoaʻoga lelei mo i tatou.

9:2. E tatau ona tatou manatu mamafa i le apoapoaʻiga e faaipoipo “tau lava i lē ua i le Alii.”—1 Korinito 7:39.

9:14, 15. E mafai ona lē fiafia mai le finagalo o Ieova pe a leaga a tatou aumea.

10:2-12, 44. O tane na faaipoipo atu i fafine o nuu ese, na salamō i latou ma toe faasaʻo mea sesē na latou faia. Ua fai i latou ma faaaʻoaʻoga lelei mo i tatou.

E Faamaoni Ieova i Ana Fetalaiga

E tāua tele le tusi o Esera iā i tatou! Na faataunuu e Ieova lana folafolaga i le taimi atofaina, e faasaʻoloto ona tagata na faaaunuua i Papelonia ma toe fai le tapuaʻiga moni i Ierusalema. Ioe, ua faamalosia ai lo tatou faatuatua iā Ieova ma ana folafolaga.

Ia mafaufau i faaaʻoaʻoga o loo i le tusi o Esera. O Esera ma ē na toe foʻi e fai le tapuaʻiga moni i Ierusalema, na matuā maelega i latou i le Atua. Ua faamatilatila foʻi e le tusi o Esera, le faatuatua o tagata ese o ē matataʻu i le Atua, ma le lotomaulalo o ē fai mea sesē na salamō. Ioe, ua matuā faamaonia e le tusi o Esera “o loo ola le afioga a le Atua, o loo matuā galue foʻi.”—Eperu 4:12.

[Siata/Ata i le itulau 18]

TUPU O PERESIA MAI LE 537 E OO I LE 467 T.L.M.

Le tupu o Kuresa (Esera 1:1) na maliu i le 530 T.L.M.

Kamisese, po o Asueru (Esera 4:6) 530-522 T.L.M.

Aretaseta—Patia (Esera 4:7) 522 T.L.M. (E fitu masina po o Gaumata na pule ai ae tagatavaleina loa)

Tariu I (Esera 4:24) 522-486 T.L.M.

Kesese, po o Asueru * 486-475 T.L.M. (Na pule faatasi ma Tariu I mai le 496-486 T.L.M.)

Aretaseta Limaumi (Esera 7:1) 475-424 T.L.M.

[Faamatalaga pito i lalo]

[Ata]

Asueru

[Ata i le itulau 17]

Kuresa

[Ata i le itulau 17]

O loo taʻua i le silinita a Kuresa le poloaʻiga e toe foʻi tagata ua faaaunuua i lo latou nuu

[Faamatalaga i Ata]

Silinita: Photograph taken by courtesy of the British Museum

[Ata i le itulau 20]

E te silafia pe aiseā na lelei ai le aʻoaʻo atu a Esera?