O Loo Ola le Afioga a Ieova

Manatu Tāua Mai le Tusi o Neemia

UA MAVAE le 12 tausaga talu ona tutupu mea mulimuli ia ua tusia i le tusi o Esera. Ua latalata i le taimi “o le poloaʻiga ia toe faia ma ia atiina aʻe Ierusalema,” lea o le a faailogaina ai le amataga o vaiasosa e 70 o tausaga e oo atu i le Mesia. (Tanielu 9:24-27) O le tusi o Neemia, o le talafaasolopito lea o tagata o le Atua, e aofia ai le toe fausia o pa o Ierusalema. Ua aofia ai se vaitaimi tāua e sili atu i le 12 tausaga, mai le 456 T.L.M., e oo atu i se taimi pe mavae le 443 T.L.M.

Na tusia e le kovana o Neemia, ma o loo i ai se tala fiafia o le faasilisilia o le tapuaʻiga moni ina ua faia ni gaoioiga maumauaʻi faatasi ma le matuā faalagolago atoatoa iā Ieova. O loo faaali manino mai ai le auala e taʻitaʻia ai e Ieova mea ina ia faataunuu ai lona finagalo. O loo faamatalaina ai foʻi se taʻitaʻi malosi ma le lototele. Ua saunia e le tusi o Neemia se feʻau tāua mo tagata tapuaʻi uma lava i aso nei, “auā o loo ola le afioga a le Atua, o loo matuā galue foʻi.”—Eperu 4:12.

“UA FAAUMA FOʻI LE PA”

(Neemia 1:1–6:19)

Sa auauna Neemia i le tupu o Aretaseta Limaumi i lona maota i Susana ma sa aloaʻia lana galuega. Sa matuā atuatuvale Neemia ina ua faalogo i le tala e uiga i ona tagata “ua tele le puapuaga ma le gaogaoina o i latou; ua soloia foʻi le pa o Ierusalema, ma ua mū ona puipui i le afi.” Sa ia tatalo faatauanau i le Atua mo se taʻitaʻiga. (Neemia 1:3, 4) Mulimuli ane, ua iloa e le tupu le faanoanoa o Neemia, ma na ia tuu atu o ia e alu i Ierusalema.

Ina ua taunuu i Ierusalema, na asiasi atu Ieremia i le pa i le pō, ma na ia faailoa atu i tagata Iutaia lana fuafuaga e toe fausia ai le pa. Sa amata le galuega. E faapena foʻi ona amata ai ma teteega i le galuega. Ae peitaʻi, i lalo o le taʻitaʻiga lototele a Neemia, ‘Na faauma ai foʻi le pa.’—Neemia 6:15.

Taliina o Fesili Faale-Tusi Paia:

1:1; 2:1—Pe na amata ona faitau le “lua sefulu o tausaga” e pei ona taʻua i nei fuaiupu e lua i le taimi lava e tasi? Ioe, o le lona 20 lenā o tausaga o le nofoaiga a le tupu o Aretaseta. Peitaʻi, o le auala e faitauina ai nei fuaiupu e eseese. Ua faaalia i talafaasolopito o le tausaga na avea ai Aretaseta ma tupu o le 475 T. L.M. Talu ai o le masani a le ʻautusiupu a Papelonia, o le faitau o tausaga o pulega a tupu o Peresia mai le Nisani (Mati/Aperila) e oo i le isi Nisani, na amata ai le uluaʻi tausaga o le pulega a Aretaseta iā Nisani 474 T.L.M. O lea la, o le lua sefulu o tausaga o le pulega o loo taʻua i le Neemia 2:1, na amata iā Nisani 455 T.L.M. O le masina o Kiseli (Novema/Tesema) e pei ona taʻua i le Neemia 1:1, e fetaui lelei ma Kiseli o le tausaga ua mavae o le 456 T.L.M. Ua taʻua e Neemia na paū foʻi lenā masina i le tausaga lona 20 o le nofoaiga a Aretaseta. Atonu na ia faitau tausaga mai le aso tonu na nofotupu ai le tupu. Atonu foʻi  na amata ona faitau e Neemia tausaga e tusa ma tausaga faalemalo e pei ona taʻua ai e tagata Iutaia i aso nei, lea e amata i le masina o Etanima, po o Setema/Oketopa. Po o le ā lava le tulaga, o le tausaga moni na avatu ai le poloaʻiga e toe fausia Ierusalema o le 455 T.L.M.

4:17, 18—Pe e faapefea e se tane ona faia galuega i le lima e tasi? Sa lē o se faafitauli lenei mea i tagata ave avega. Pe a tuu se mea i o latou ulu po o tauau, e faigofie lava ona latou faapaleni ma le tasi lima ‘a e ʻuʻu le tao i le isi lima.’ Sa manaʻomia e le ʻau faufale lima uma e faia ai le galuega, ma “ua taʻitoʻatasi ma fusi lana pelu i lona itu, ma latou atia.” Na latou nofo sauni e puipuia i latou i se osofaʻiga a le fili.

5:7—O le ā le auala na finau atu ai Neemia i “alii ma faipule”? O nei tane sa tagisā i o latou uso mo ni tupe faasili, ma o nei mea na solia ai le Tulafono a Mose. (Levitiko 25:36; Teuteronome 23:19) E lē gata i lea, na maualuga le tului a i latou na nonō atu tupe. Pe afai e manaʻomia i masina taʻitasi, o le “selau” o lona uiga e tutusa ma le 12 pasene mo le tausaga atoa. (Neemia 5:11) O se matuā lē alofa lava nei faiga i tagata ua mafatia i lāfoga ma le oge. Na finau Neemia ma tagata mauʻoa, talu ai na ia faaaogā le tulafono a le Atua e aʻoaʻia ma taʻusalaina ai i latou, ma faalialia i lumamea a latou mea sesē.

6:5—Talu ai sa masani ona tuu tusi e lē mo le lautele i ato ua faamau lelei, aiseā na auina atu ai e Sanepalata le “tusi e leʻi faamauina”? Atonu sa iai faanaunauga o Sanepalata ina ia faailoa i le lautele tuuaʻiga sesē, e ala i le auina atu o se tusi e leʻi faamauina. Atonu na ia faamoemoe o le a ita Neemia ma o le a ia tuua ai le galuega ae alu atu e fetaiaʻi ma ia. Po o le ono manatu foʻi o Sanepalata o mea o loo taʻua i le tusi o le a faapogaia ai le popole o tagata Iutaia ma taofia ai le galuega. E leʻi fefe Neemia ae na faaauau pea ma le lototele le galuega na tofia ai o ia e le Atua.

Lesona mo i Tatou:

1:4; 2:4; 4:4, 5. Pe a fesagaʻi ma tulaga faigatā po o le faia foʻi o ni filifiliga tāua, e ao ona tatou “finafinau i le tatalo” ma gaoioi e talafeagai ma taʻitaʻiga a le Atua.—Roma 12:12.

1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. E tali mai Ieova i tatalo faamaoni a ana auauna.—Salamo 86:6, 7.

1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. O Neemia o se tane agaalofa, ma e lelei lana faaaʻoaʻoga o se tasi e lē nofonofo ae faia mea ma tausisi i le amiotonu.

1:11–2:3. O le puna o le olioli o Neemia e lē o lona tulaga aloaʻia o se tautū uaina. Ae o le faalauteleina o le tapuaʻiga moni. Pe lē o o tatou popolega autū ma le puna o le olioli o le tapuaʻiga a Ieova ma mea uma e faaauiluma ai?

2:4-8. Na faapogaia e Ieova Aretaseta e faataga Neemia e alu e toe fausia pa o Ierusalema. Ua taʻua i le Faataoto 21:1: “O le finagalo o le tupu, o vaitaʻi ia i le aao e Ieova; na te liliuina i mea uma ua ia finagalo i ai.”

 3:5, 27. E lē tatau ona tatou manatu o le faia o galuega mamafa mo le tapuaʻiga moni o se mea e lē tusa ma o tatou tulaga, e pei ona sa manatu ai “alii” o Tikoa. Na i lo lea, e mafai ona tatou faataʻitaʻi i tagatānuu o Tikoa o ē na lotomalilie e fesoasoani i le galuega.

3:10, 23, 28-30. E ui ina e mafai e nisi ona siitia atu i vaipanoa o loo manaʻomia tele ai ni tagata talaʻi o le Malo, ae o le toʻatele o i tatou e lagolagoina le tapuaʻiga moni i o tatou vaipanoa. E mafai ona tatou faia e ala i le auaʻi i galuega faugāfale o Maota o le Malo, ma fesoasoani i taimi o mala ae o le galuega autū lava o le talaʻiga o le Malo.

4:14. Pe a fesagaʻi ma teteega, e mafai ona foʻia le fefe e ala i le manatua o “le Alii silisili ma le mataʻutia.”

5:14-19. O le Kovana o Neemia o se faaaʻoaʻoga sili lea ona lelei o le lotomaulalo, lē manatu faapito ma le faautauta, mo ovasia Kerisiano. E ui i lona maelega e faamalosia le anaana i Tulafono a le Atua, ae e lē pule o ia i isi ina ia maua ai ni mea. Na i lo lea, na manatu mamafa o ia mo ē mafatia ma matitiva. Na faataatia e Neemia se faaaʻoaʻoga mataʻina o le aao foaʻi mo auauna uma a le Atua.

“LOʻU ATUA E, IA E MANATU MAI IĀ TE AʻU, IA OU MANUIA AI”

(Neemia 7:1–13:31)

Ina ua uma le pa o Ierusalema, na faatutū e Neemia faitotoʻa ma faia faatulagaga ina ia malu puipuia ai le aai. Na ia faia ni faamaumauga o gafa o tagata. A o faapotopoto tagata uma “i le malae o i luma o le faitotoʻa o le vai,” na faitau ai e Esera o le faitaulaga, le tusi o le Tulafono a Mose, ae na faamatala atu e Neemia ma le ʻau sa Levī ia Tulafono i tagata. (Neemia 8:1) O le malamalama e uiga i le Tausamiga o Faleapitaga, na oo ina latou faamanatu ai ma le olioli.

Sa faia se isi faatasitasiga, lea na faailoa ai e le “fanauga a Isaraelu” a latou agasala. Na toe faamanatu e le ʻau sa Levī feutagaʻiga a le Atua ma Isaraelu, ma na tautō tagata “latou te savavali i le tulafono a le Atua.” (Neemia 9:1, 2; 10:29) Talu ai e lē lava tagata na nonofo i Ierusalema, o le 1 i le 10 tane na nonofo i fafo o le aai, ua siitia i totonu o le aai. Ona sosoo lea ma le faapaiaina o le pa “ua lagona foʻi le fiafia o Ierusalema i mea e mamao atu.” (Neemia 12:43) Ina ua mavae le 12 tausaga talu ona taunuu Neemia, ona ia tuua lea o Ierusalema ae toe foʻi atu e faaauau ona auauna iā Aretaseta. Ua amata ona sosolo mai faiga lē mamā i tagata Iutaia. Ina ua ia toe foʻi i Ierusalema, sa faia e Neemia se gaoioiga tāua e faasaʻo ai le tulaga. Ua ia faia se talosaga ma le lotomaulalo mo ia lava: “Loʻu Atua e, ia e manatu mai iā te aʻu, ia ou manuia ai.”—Neemia 13:31.

Taliina o Fesili Faale-Tusi Paia:

7:6-67—Aiseā na eseese ai le lisi a Neemia o i latou na toe foʻi i Ierusalema faatasi ma Serupapelu mai fuainumera a Esera mo tagata taʻitasi o aiga? (Esera 2:1-65) O le māfuaaga o lenei eseesega atonu e eseese puna na maua ai a la faamatalaga. O se faaaʻoaʻoga, o le aofaʻiga o i latou na lesitala e toe foʻi atonu e eseese ma le numera  o i latou moni na toe foʻi. Atonu na eseese faamaumauga e lua ona o isi Iutaia na lē mafai ona faamaumauina o latou gafa i le taimi muamua ae na mafai ona faia faapea mulimuli ane. Ae peitaʻi, na ioe na tala uma e lua i le manatu e tasi: O le aofaʻi o i latou na toe foʻi e 42,360, e ese mai pologa ma tagata pepese.

10:34—Aiseā sa tatau ai i tagata ona aoina fafie? E lē o faatonuina i le Tulafono a Mose le ofoina o fafie. Peitaʻi sa manaʻomia le tele o fafie e susunu ai taulaga i le fatafaitaulaga. E foliga mai e leʻi lava le ʻau Netini o ē e lē o ni Isaraelu na auauna i le malumalu o ni pologa. O lea la, sa faia ai le vili ina ia mautinoa e lava le fafie.

13:6—O le ā le umi na alu ese ai Neemia mai i Ierusalema? Ua taʻua i le Tusi Paia “ua mavae foʻi aso” ona faanoi atu lea o Neemia i le tupu e alu i Ierusalema. O lea la, e lē mafai ona iloa le umi na alu ai Neemia. Ina ua ia toe foʻi i Ierusalema, na iloa ai e Neemia le leai o se lagolagosua o faitaulaga, e leʻi tausia foʻi le Sapati. E toʻatele sa faiavā i fafine o nuu ese, ma e leʻi tautatala a latou fanau i le gagana Iutaia. Na matuā leaga faia tulaga o mea. O lea la e foliga mai e fai si leva talu ona alu ese Neemia.

13:25, 28—E lē gata i le “finau” o Neemia i le tuumuli o tagata Iutaia, o ā isi ana gaoioiga ina ia faasaʻo ai i latou? Na “fetuu iā te i latou” e Neemia, ma faailoa atu faamasinoga mataʻutia i le Tulafono a le Atua. Na ia “fasi nisi o i latou” atonu e ala i faatonuina o le faasalaina o i latou. Ina ia faaalia lona ita tele i a latou amio, na ia “futi o latou lauulu.” Na ia tulia esea le atalii o le atalii o le Faitaulaga Sili o Eliasipa, o lē na faaipoipo i le afafine o Sanepalata le Horono.

Lesona mo i Tatou:

8:8. Talu ai o i tatou o faiaʻoga o le Tusi Paia, tatou te “folafola atu le uiga” e ala i le faaleoina lelei ma le faamamafa o upu, faamatala ma le saʻo o mau, ma ia manino faatatauga.

8:10. “O le fiafia iā Ieova,” e maua ona o le manatu mamafa ma le faamalieina o manaʻoga faaleagaga o se tasi ma le mulimuli i taʻitaʻiga a le Atua. Maʻeu le tāua ona filigā e suʻesuʻe le Tusi Paia, auai e lē aunoa i sauniga faa-Kerisiano, maelega i le talaʻiga o le Malo ma le faia o soo!

11:2. O le tuua e se tasi o lona fanua ae siitia atu i Ierusalema sa aofia ai tupe faaalu ma nisi mea faigatā. O i latou na tauofo e faia lenei galuega ua latou faaalia le agaga lē manatu faapito. E mafai foʻi ona iā i tatou lenā agaga pe a tulaʻi mai ni avanoa e tauofo ai i tauaofiaga ma isi mea.

12:31, 38, 40-42. O le pepese, o se auala lelei lea e vivii ai iā Ieova ma tatou lotofaafetai ai iā te ia. E ao ona tatou pepese ma le lotoatoa i sauniga faa-Kerisiano.

13:4-31. E ao ona leoleo i tatou i le matapeʻapeʻa, faiga piʻopiʻo ma aʻoaʻoga a i latou ua fulitua i le upu moni.

13:22. Na iloa lelei e Neemia e tatau ona ia tali atu i le Atua i ana gaoioiga. E ao foʻi ona tatou iloa o loo tatou tali atu iā Ieova i a tatou gaoioiga.

E Tatau Ona Maua le Faamanuiaga a Ieova!

Na pese le faisalamo: “Afai e lē atiina aʻe e Ieova le fale, e galulue fua i latou o ē atiina aʻe.” (Salamo 127:1) Maʻeu le matagofie ona faaali mai e le tusi o Neemia le moni o nei upu!

E manino le lesona mo i tatou. Pe afai tatou te mananaʻo e taulau manuia i a tatou gaoioiga, e tatau ona tatou maua le faamanuiaga a Ieova. Pe e mafai ona tatou faatalitalia o le a faamanuia tatou e Ieova pe afai tatou te lē faamuamua le tapuaʻiga moni i o tatou olaga? O lea la i le pei o Neemia, seʻi avea ma o tatou popolega autū le tapuaʻiga iā Ieova ma le faalauteleina.

[Ata i le itulau 8]

“O le finagalo o le tupu, o vaitaʻi ia i le aao e Ieova”

[Ata i le itulau 9]

Sa alu Neemia i Ierusalema, o ia o se tasi e lē nofonofo ma e agaalofa

[Ata i le itulau 10, 11]

Pe e te iloa le auala e “folafola atu ai le uiga” o le Afioga a le Atua?