“Ua Tele Lava Loʻu Naunau i Lau Tulafono”

“Ua tele lava loʻu naunau i lau tulafono; ou te mafaufau i ai i le aso atoa.”—SALAMO 119:97.

1, 2. (a) O ā tulaga sa fesagaʻi ma le tusitala faagaeeina o le Salamo 119? (e) Na faapeʻī lana tali atu, ma aiseā?

E OGAOGA puapuaga na fesagaʻi ma le tusitala o le Salamo 119. O fili faamaualuluga sa lē faaaloalo i le tulafono a le Atua, sa faatauemu ma fatu tala pepelo faasaga iā te ia. Sa fai e alii upu e tetee iā te ia, ma sauāina o ia. Na siʻomia o ia e tagata amioleaga, ma faamataʻuina foʻi lona ola. O nei mea uma na matuā ‘sisina ifo ai ona loimata o le faanoanoa.’ (Salamo 119:9, 23, 28, 51, 61, 69, 85, 87, 161) E ui i lenei mea, ae na pese le faisalamo: “Ua tele lava loʻu naunau i lau tulafono; ou te mafaufau i ai i le aso atoa.”—Salamo 119:97.

² E tatau ona e fesili ifo oe lava iā te oe, “Na avea faapefea le tulafono a le Atua o se puna o faamāfanafanaga i le faisalamo?” O lona mautinoa o loo naunau mai Ieova iā te ia, sa avea o se faamalosiauga e tumau ai. E ui i faigatā na ia fesagaʻia mai ona fili, ae sa fiafia pea auā na ia manino i manuia na te maua pe a tausia lenā tulafono. Sa ia iloa le agalelei o Ieova iā te ia. Aemaise o lona faatatauina o taʻiala mai tulafono a le Atua, na sili ai ona poto na i lo ona fili, ma umi ai lona ola. O lona usitai i le tulafono na ia maua ai le filemu ma se lotofuatiaifo lelei.—Salamo 119:1, 9, 65, 93, 98, 165.

3. Aiseā o se luʻi ai mo Kerisiano le taumafai e ola ia ōgatusa ma tapulaa a le Atua i aso nei?

³ O loo tauivi foʻi nisi auauna a le Atua i aso nei ma tofotofoga ogaoga o lo latou faatuatua. Atonu e lē o iai ni mala e faamataʻuina ai o tatou ola e pei o le faisalamo, ae o lea tatou te ola i “aso faigatā.” O aso taʻitasi, tatou te fesootaʻi ma le tele o tagata e lē kea po o ā mea e lelei pe leaga i le silafaga a le Atua—o o latou sini e faaautū uma iā i latou lava ma taulaʻi atu i meafaitino; o o latou uiga e faamaualuluga ma lē faaaloalo. (2 Timoteo 3:1-5) O le tele o taimi o loo tauivi talavou Kerisiano ia manumalo mai le tofotofoina o a latou amioga mamā. O nei la tulaga, e matuā faigatā ai ona tumau lo tatou alofa iā Ieova, ma le mea ua tonu. E faapefea la ona tatou puipuia i tatou?

4. Na faapefea ona faaalia e le faisalamo lona talisapaia o tulafono a le Atua, ma pe tatau i Kerisiano ona faaalia lea lava uiga?

⁴ O le mea na mafai ai e le faisalamo ona tatalia omiga na ia fesagaʻia, o le faaalu o lona taimi e matuā suʻesuʻe ai ma mafaufau loloto i tulafono a le Atua. O inā na tupu aʻe ai lona naunau i na tulafono. O le mea moni, e toetoe lava o fuaiupu uma o le Salamo 119, o loo taʻua ai se vala o le tulafono a Ieova. * E lē o faatalitalia Kerisiano i aso nei e tausisia le Tulafono faa-Mose, lea na tuu atu e le Atua iā Isaraelu anamua. (Kolose 2:14) Peitaʻi e tumau le aogā o mataupu silisili ua faailoa mai i lenā Tulafono. Ma o mataupu silisili nei sa faamāfanafanaina ai le faisalamo, e pei foʻi ona iai i auauna a le Atua o loo tauivi e foʻia toʻatugā o le olaga i aso nei.

5. O ā vala o le Tulafono faa-Mose o le a tatou talanoaina?

 ⁵ Seʻi o tatou vaai po o le ā se faalaeiauga tatou te maua mai ni vala se tolu o le Tulafono faa-Mose: le faatulagaga o le Sapati, le sauniuniga mo le aoina o mea sa totoe mai le seleselega, ma le poloaʻiga e teena ai le matapeʻapeʻa. O le a tatou iloa mai nei vala taʻitasi, e tāua tele le malamalama i mataupu silisili sa faavae mai ai nei tulafono, pe afai tatou te fia manumalo mai faigatā o loo iai i o tatou taimi.

Faamalieina o Tatou Manaʻoga Faaleagaga

6. O ā manaʻoga autū e iai i tagata uma lava?

⁶ Na foafoaina le tagata ma ni ona manaʻoga talafeagai. Mo se faaaʻoaʻoga, o meaʻai, o vaiinu, ma fale, o mea na e manaʻomia ina ia tumau ai le soifua mālōlōina lelei o se tagata. Ae manaʻomia foʻi ona tausia e le tagata ona “manaʻoga faaleagaga.” E lē atoatoa lona fiafia pe a lē faamalieina lenā manaʻoga. (Mataio 5:3, NW) O le silafaga a Ieova i le faamalieina o lenei manaʻoga tuufaasolo, o se mea ua matuā talafeagai lava. O le māfuaaga lea o lona poloaʻia o ona tagata ina ia iai se aso atoa o vaiaso taʻitasi e taofi ai a latou galuega masani, ae uaʻi atu i mataupu faaleagaga e fesootaʻi ma le latou tapuaʻiga.

7, 8. (a) Na faapefea ona faia e le Atua le faaeseesega o le Sapati mai isi aso? (e) O le ā le fuafuaga na saunia ai le Sapati?

⁷ O le sauniuniga o le Sapati na faatāua ai le faaaluina e se tasi o lona taimi e uaʻi atu i mea faaleagaga ina ia faaleleia le la faiā ma le Atua. O le uluaʻi aliaʻi mai o le upu “sapati” i le Tusi Paia e fesootaʻi ma le sauniuniga o le manai lea sa iai i le vaomatua. Na faatonuina le nuu o Isaraelu ina ia o latou aoina lenei meaʻai faavavega mo aso e ono. O le aso lona ono e tatau ona latou aoina ai “le mea e ʻai mo aso e lua,” auā e leai se manai na saunia mai i le aso lona fitu. O le aso lona fitu e avea ma “sapati paia iā Ieova,” o le aso lea e tatau ai ona nofo le tagata i lona lava fale. (Esoto 16:13-30) O se tasi o vaega o Tulafono e Sefulu na faatonu ai ina ia aua neʻi iai se galuega e faia i le aso Sapati. Sa paia lea aso. Sa faasalaina i le oti so o se tasi e lē usitaia lenā tulafono.—Esoto 20:8-11; Numera 15:32-36.

⁸ O le tulafono o le Sapati sa faaalia ai le tāua i le finagalo o Ieova e lē gata i le manuia faaletino o ona tagata, ae faapea foʻi i la latou faiā ma ia. Na fetalai Iesu: “Ua fai le sapati mo tagata.” (Mareko 2:27) E lē gata na maua ai e tagata Isaraelu se avanoa e mālōlō ai, ae o se avanoa foʻi e faalatalata atu ai ma faaali lo latou alofa i Lē na Faia i latou. (Teuteronome 5:12) Sa faaalu atoa lea aso mo manaʻoga faaleagaga. E aofia ai le tapuaʻiga a le aiga, o a latou tatalo, ma le mafaufau loloto i le Tulafono a le Atua. O lea sauniuniga na puipuia ai le fanauga a Isaraelu mai le faaalu uma o o latou taimi ma le malosi i le saʻilia o meafaitino. O le Sapati na faamanatu ai iā i latou, o le latou faiā ma Ieova o le mea lea e sili ona tāua i o latou olaga. Na toe taʻua e Iesu lenā taʻiala lē masuia ina ua fetalai: “Ua tusia, E lē na  o mea e ʻai e ola ai le tagata, a o afioga uma e tulei mai i le fofoga o le Atua.”—Mataio 4:4.

9. O le ā se lesona ua aʻoaʻoina e Kerisiano mai le sauniuniga o le Sapati?

⁹ E lē o toe faatalitalia tagata o le Atua latou te faamanatuina se mālōlōga faasapati lea e 24 itula le umi, peitaʻi o le sauniuniga o le Sapati o loo iai pea sona uiga tāua mo aso nei. (Kolose 2:16) Ua toe faamanatu mai ai ia tatou muaʻi faatāua pea gaoioiga e faaleleia ai la tatou faiā ma le Atua. E lē tatau ona avea le saʻilia o meafaitino po o faafiafiaga, e fao uma ai le taimi sa tatau ona faaalu mo gaoioiga faaletapuaʻiga. (Eperu 4:9, 10) Tatou te ono fesiligia ai la i tatou lava: “O ā mea o loo faamuamua i loʻu olaga? Po o faamuamua ea laʻu suʻesuʻega, laʻu tatalo, loʻu auai i sauniga, ma le talaʻia o le tala lelei o le Malo? Po ua alu uma loʻu taimi i isi manaʻoga, ma lē faia ai na gaoioiga tāua?” Pe a tatou faamuamua mea faaleagaga, ua faamautinoa mai e Ieova lo tatou mauaina o mea uma e talafeagai mo le olaga.—Mataio 6:24-33.

10. E faapefea ona aogā iā i tatou le taimi o loo uaʻi atu ai i mea faaleagaga?

¹⁰ O taimi tatou te suʻesuʻeina ai le Tusi Paia ma lomiga faale-Tusi Paia, ma mafaufau loloto i le feʻau o loo momoli mai ai, o le a atili ai ona tatou vavalalata iā Ieova. (Iakopo 4:8) Pe ā ma le 40 tausaga ua mavae talu ona amata faataatia ese e Susana se taimi, e suʻesuʻe ai e lē aunoa le Tusi Paia. Na ia faailoa mai faapea, i le taimi muamua sa lē o se mea na fiafia e fai, ae na pei o sona tiute e tatau ona fai. Peitaʻi a o faasolo lava ina tele mea na te faitauina, na amata ai foʻi ona tele lona fiafia i ai. I le taimi nei, e matuā faanoanoa lava pe afai e iai se māfuaaga e ono lē faataunuu ai lana suʻesuʻega totino. Fai mai lana tala: “O laʻu suʻesuʻega na mafai ai ona ou manatu iā Ieova o ia o se Tamā. Ua mafai ai ona ou faatuatua iā te ia, faalagolago iā te ia, ma ou saʻoloto ou te talanoa i ai i le tatalo. E matuā matagofie le vaai atu i le tele o le alofa o Ieova i ana auauna, le auala o loo ia tausi ma fesoasoani patino mai ai iā te aʻu.” Maʻeu foʻi so tatou olioli pe afai o loo tausia mai pea e lē aunoa o tatou manaʻoga faaleagaga!

Le Tulafono i le Aoina o Mea

11. Na faapefea ona faatulaga le aoina o mea sa totoe mai le seleselega?

¹¹ O le vala lona lua o le Tulafono faa-Mose lea na atagia mai ai le tāua i le finagalo o le Atua o se lelei o ona tagata, o le aiā a se tasi na te aoina ai mea sa totoe mai le seleselega. O le faatonuga a Ieova, afai e seleseleina e se tagata lona fanua, e tatau ona faataga le tagata lē tagolima e aoina mea e totoe mai le seleselega. Sa lē tatau i ē ana fanua ona selesele māeʻaeʻa uma pito o le fanua, sa lē tatau foʻi ona latou aoina ni saito po o ni olive sa paʻūʻū i le seleselega. Afai e teʻi ua galo ni fusi saito i le fanua, e lē tatau ona toe foʻi e aumai. O se sauniuniga alofa lenei mo ē sa lē tagolima, o tagata aumau o nuu ese, o ē ua aumatuā, ma fafine ua oti a latou tane. O le mea moni, sa manaʻomia ona latou galulue mamafa ina ia aoina mea, peitaʻi o lenā sauniuniga na lē oo ai i latou i se tulaga o le ʻaisi.—Levitiko 19:9, 10; Teuteronome 24:19-22; Salamo 37:25.

12. O le ā le avanoa na maua e tagata galulue fanua, ona o le sauniuniga o le aoina o mea?

¹² Sa leʻi maʻoti mai i le tulafono o le aoina o mea, po o le ā le tele o mea e tatau ona faatotoe e i latou e ana fanua mo ē sa lē tagolima. Sa tuu i lo latou faitalia po o le ā le tele e tuu ai pito o o latou fanua e aoina e ē sa lē tagolima. O lenā tuufaitalia sa aʻoaʻoina ai le agaga o le limafoaʻi. Na maua ai e i latou e ana fanua le avanoa e faaali ai lo latou talisapaia o Lē na Saunia le seleselega, auā “o lē ua āva [i Lē na Faia o ia], ua alofa o ia i le tagata mativa.” (Faataoto 14:31) O Poasa o se tasi na faia faapena. Sa ia agalelei ma faamautinoa, o lava ni saito lelei na totoe i lona fanua, mo le aoina e Ruta le fafine ua oti lana tane. Sa matuā tauia e Ieova Poasa ona o lona loto alofa.—Ruta 2:15, 16; 4:21, 22; Faataoto 19:17.

13. O le ā ua aʻoaʻoina ai i tatou mai lenei tulafono anamua o le aoina o mea sa totoe i le seleselega?

¹³ E lē o suia lava le mataupu silisili na faavae mai ai lenā tulafono. E faatalitalia e Ieova ana auauna ia limafoaʻi, aemaise iā i latou e lē o  tagolima. O le tele o lo tatou limafoaʻi, o le tele foʻi lenā o le taui tatou te maua. Na fetalai Iesu: “Ia outou foaʻi atu, e foaʻiina mai ai iā te outou; e foaʻi mai e i latou i lo outou lava ie pulupulu le fua lelei, e lolomi ma lūlūina, e tumu ma solo i tua. Auā o le fua tou te fuaina atu ai, e fuaina mai ai iā te outou.”—Luka 6:38.

14, 15. E faapefea ona tatou faaalia le limafoaʻi, ma o ā aogā e ono maua ai e i tatou ma ē o loo tatou fesoasoani atu i ai?

¹⁴ Na faatāua e le aposetolo o Paulo le tatau ona tatou “agalelei . . . i tagata uma lava, a e faasili i le aiga o le faatuatua.” (Kalatia 6:10) O le mea lea, e matuā tatau ona tatou faamautinoa o loo maua e o tatou uso Kerisiano ni fesoasoani faaleagaga latou te manaʻomia, i so o se taimi e tofotofoina ai lo latou faatuatua. Ae atonu foʻi latou te manaʻomia nisi fesoasoani, e pei o se auala e malaga ai i sauniga po o le faia o faatauga. Po o iai ea i le tou faapotopotoga nisi ua pulapula lāgoto lo latou soifua, ua apoia e maʻi, po o ua nofofale ona o ni lē atoatoa o le malosi o le tino, ae o le a fiafia pe a asiasi faalaeiau atu i ai pe ofo i ai se fesoasoani? Pe a tatou mataala i na manaʻoga, e ono faaaogā i tatou e Ieova e avea ma tali i tatalo a se tagata lē tagolima. E ui o se tiute tauave faa-Kerisiano le fesoasoani pe tausi atu le tasi i le isi, ae iai foʻi se aogā mo lē o avatuina le fesoasoani. O le faaalia o le alofa moni i uso tapuaʻi o se puna o le olioli sili ma le talisapaia loloto, lea tatou te maua ai le finagalo malie o Ieova.—Faataoto 15:29.

¹⁵ O le isi auala tāua e faaalia ai e Kerisiano se uiga lē manatu faapito, o le faaaogā o o latou taimi ma le malosi e talanoa atu ai e uiga i fuafuaga a le Atua. (Mataio 28:19, 20) So o se tasi ua ia maua le olioli i le fesoasoani i se tagata seʻia oo ina tuuina atu lona ola iā Ieova, ua ia iloa le moni o fetalaiga a Iesu: “E sili le manuia [po o le fiafia] o lē na te foaʻi atu, i lo lē na te talia mai.”—Galuega 20:35.

Ia Teena le Matapeʻapeʻa

16, 17. O le ā na faasāina e le poloaʻiga lona sefulu, ma aiseā?

¹⁶ O le vala lona tolu o le Tulafono a le Atua iā Isaraelu o le a tatou talanoaina, o le poloaʻiga lona sefulu, lea e faasāina ai le matapeʻapeʻa. Na taʻua i le Tulafono: “Aua e te manaʻo i le fale o lē lua te tuaoi, aua e te manaʻo i le avā a lē lua te tuaoi, po o lana auauna tane, po o lana auauna fafine, po o lana povi, po o lana asini, po o se tasi mea a lē lua te tuaoi.” (Esoto 20:17) E lē mafai e se tagata ona faamalosia se  poloaʻiga faapena, auā e leai se tasi e mafai ona iloa lelei mea o i loto o isi tagata. Peitaʻi, o lenā poloaʻiga sa atili siitia ai le tulaga maualuga o le Tulafono, e sili atu na i lo tulafono o faamasinoga o loo fai e tagata. O inā foʻi sa faamanatu ai i tagata taʻitoʻatasi o Isaraelu, e tali atu lava le tagata ia iā Ieova, o lē e mafai ona silafia faanaunauga o le loto. (1 Samuelu 16:7) E lē gata i lea, sa taulaʻi saʻo atu lenei poloaʻiga i le aa o le tele o gaoioiga leaga.—Iakopo 1:14.

¹⁷ O le tulafono e teena ai le matapeʻapeʻa, sa puipuia ai tagata o le Atua mai le manaʻo tele i meafaitino, le faaloloto, ma le lē faamalieina i mea ua latou maua i le olaga. Sa puipuia ai foʻi i latou mai le tofotofoga e gaoi pe faia isi amioga lē mamā. E lē maʻalofia le iai o i latou e maua meafaitino, po o ē e foliga mai e sili atu lo latou taulau manuia na i lo tatou. Afai e lē taulau ona pulea o tatou mafaufauga i na tulaga, e oo ina tatou lē fiafia ma matauʻa ai fua i isi. O loo taʻua i le Tusi Paia le matapeʻapeʻa o se faailoaga mai o se “loto leaga” po o se tulaga lē lelei o le mafaufau. O le a sili atu la ona lelei pe a tatou lē aafia ai i lenā uiga.—Roma 1:28-30.

18. O le ā le agaga o loo taatele i le lalolagi i aso nei, ma o ā āuga leaga e mafai ona maua mai ai?

¹⁸ O le agaga o loo taatele i le lalolagi i aso nei ua uunaʻia ai le manaʻo tele i meafaitino ma le fia faatavā. O faasalalauga faatosina ua faamaʻite ai e le ʻaufaipisinisi le tuʻinanau mo ni oloa fou ma faaoo mai ai le manatu faapea, e tatou te lē fiafia seʻiloga e maua mai na mea fou. O le agaga moni lenā o loo taʻusalaina e le Tulafono a Ieova. E sootaga foʻi i ai le faanaunauga ia maua se tulaga lelei i le lalolagi e tusa lava po o ā āuga e oo i ai, ma ia maua se tamaoaiga tele. Na lapataʻi mai le aposetolo o Paulo: “O ē manaʻo i le fia mauʻoa, e maua i latou i le faaosoosoga, ma le mailei, ma tuʻinanau e tele e valea ai ma leaga ai, o mea ia e goto ai tagata i le fanoga ma le malaia. Auā o le manaʻo i tupe, o le pogai lea o mea leaga uma lava; ua mananaʻo tele i ai nisi, ona sesē ai lava lea o i latou i le faatuatua, ua tuʻia ai ua ati i latou e i latou i puapuaga e tele.”—1 Timoteo 6:9, 10.

19, 20. (a) O ā mea e tāua moni lava i ē alolofa i le tulafono a Ieova? (e) O le ā le autū o le mataupu o le a sosoo mai?

¹⁹ O i latou e alolofa i le tulafono a le Atua e malamalama lelei i lamatiaga o se agaga matapeʻapeʻa ma e puipuia mai ai i latou. Mo se faaaʻoaʻoga, na tatalo le faisalamo iā Ieova: “Ia e faauaʻi atu loʻu loto i au tulafono, a e aua neʻi [iai] i le matapeʻapeʻa. E sili ona lelei iā te aʻu o le tulafono a lou fofoga i afe o auro ma ario.” (Salamo 119:36, 72) O le talitonuina o le moni o nei upu o le a mafai ai ona iā i tatou se paleni talafeagai e ʻalofia mailei o le manaʻo tele i meafaitino, le faaloloto, ma le lē faamalieina i mea ua maua i le olaga. O le ki i le mauaina o le ʻoa sili, e lē o le faaputu ia tele ni meafaitino, ae ia iai le “amio Atua.”—1 Timoteo 6:6.

²⁰ O mataupu silisili na faavae ai le Tulafono lea na tuu e Ieova i le nuu anamua o Isaraelu, e tāua tele i taimi faigatā nei o loo tatou ola ai, e pei foʻi ona sa tāua i tuā ina ua tuuina e Ieova lenā Tulafono iā Mose. Pe afai tatou te faatatauina soo i o tatou olaga, o le a atili ai ona tatou malamalama lelei i ai, o le a atili ai ona tatou talisapaia, ma atili ai ona tatou maua le fiafia. E tele ni lesona aogā ua saunia mai e le Tulafono mo i tatou, ma o le tāua o nei lesona ua matuā faamanatu mai i olaga ma mea na tutupu i tagata o loo taʻua i le Tusi Paia. O le a tatou talanoaina nisi o i latou na, i le mataupu o sosoo mai.

[Faamatalaga pito i lalo]

O le a Faapefea Ona E Tali?

• Aiseā na pele ai i le tusitala o le Salamo 119 tulafono a Ieova?

• O le ā e mafai ona aʻoaʻoina e Kerisiano mai le sauniuniga o le Sapati?

• O le ā se aogā tumau o le tulafono a le Atua e faatatau i le aoina o mea sa totoe mai le seleselega?

• Ua faapefea ona puipuia i tatou i le poloaʻiga lea e teena ai le matapeʻapeʻa?

[Fesili mo le Suʻesuʻega]

[Ata i le itulau 21]

O le ā sa faamamafa e le tulafono o le Sapati?

[Ata i le itulau 23]

O le ā ua aʻoaʻo mai iā i tatou e le tulafono o le aoina o mea sa totoe mai le seleselega?