Fautuaga Maufaatuatuaina mo le Tausia o Fanau

NA TAʻUA e Ruta e tusa ai o lona maʻitaga muamua e faapea: “E 19 oʻu tausaga, ma sa ou nofo mamao ese mai loʻu aiga, ma ou te matuā leʻi sauni i se mea o le a tupu.” E na o ia le tamaitiiti o lona aiga, ma e na te leʻi mafaufauina le avea ma se matua. O fea e ao ona ia saʻili i ai mo ni fautuaga maufaatuatuaina?

E manatua foʻi e Jan lea ua toʻalua le fanau e faapea: “Sa lelei oʻu faalogona i le taimi muamua. Ae e leʻi umi ae ou iloa, sa lē lava loʻu poto e faafoe ai mea.” E tusa pe leʻi saunia lelei mātua, po o le lē mautonu i la latou auala e tausia ai fanau, ae o fea e latou te maua ai le fesoasoani i le tausia ai o i latou?

I aso nei, ua saʻili atu le toʻatele o mātua i le Initineti. Atonu e te tomānatu pe maufaatuatuaina fautuaga o loo maua mai ai. E iai māfuaaga lelei e ao ai ona faaeteete. Pe e te fia silafia moni o ai o loo avatua iā te oe fautuaga i le Initineti? O le ā le tele o taulau ai na mātua i le tausia o a latou fanau? E mautinoa e te faaeteete pe a oo i mataupu e aafia ai lou aiga. E pei ona taʻua i le mataupu ua mavae atu, e oo foʻi i fautuaga e aumai i ē atamamai, o nisi taimi e lē lelei iʻuga e oo i ai. O fea la e te saʻili atu i ai?

O Ieova le Atua le Puna sili o fautuaga i le tausia aʻe o fanau, o Lē na amataina aiga. (Efeso 3:15) E na o ia o Lē atamai sili. Ua ia saunia i lana Afioga le Tusi Paia, aʻoaʻoga tāua e aogā moni. (Salamo 32:8; Isaia 48:17, 18) Ae o la tatou tiute tauave le faatatauina o na fautuaga.

Na fesiligia nisi o ulugalii po o ā mea na aʻoaʻoina, a o tausia a latou fanau e avea o ni tagata matutua e fetuutuunaʻi ma matataʻu i le Atua. Na latou taʻua, na taulau manuia ona sa faatatau taʻiala o le Tusi Paia. Na latou iloa o loo maufaatuatuaina pea fautuaga a le Tusi Paia i aso nei, e pei ona iai ina ua faatoʻā tusia.

Faifaimea Faatasi ma le Fanau

Ina ua fesiligia Katerina o se tinā e toʻalua le fanau, po o le ā le fautuaga na sili ona fesoasoani iā te ia, sa ia vave faasino i le Teuteronome 6:7. Ua faapea mai lenā fuaiupu: “Ia e matuā aʻoaʻo soo ai [taʻiala a le Tusi Paia] i lau fanau, ma ia e tautalatala aʻi, pe a e nofo i lou fale, pe a e savali foʻi i le ala, pe a e taoto, pe a e tulaʻi foʻi.” Na iloa e Katerina ina ia usitaia lenā fautuaga, e ao ona ia faifaimea faatasi ma lana fanau.

Atonu e te manatu, ‘e sili atu ona faigofie le talanoa i ai na i lo le faatino.’ Pe a manaʻomia ona faigaluega uma mātua mo le tausia o le aiga, e faapefea ona tele atu se taimi e faifaimea faatasi ai na mātua pisi ma a latou fanau? Na taʻua e Tolife lea ua tausia nei e lona atalii lona ia lava aiga, o le vala tāua, o le usitaia lea o le fautuaga o loo i le Teuteronome. Po o fea lava e te alu i ai, ia ave lau fanau, ma o le a maua avanoa tou te talanoa faatasi ai. Ua faamatala mai e Tolife: “Na ma galulue faatasi ma loʻu atalii i galuega i le fale. E matou te faimalaga faatasi o se aiga. E matou te aai faatasi foʻi.” Na ia taʻua faapea o le iʻuga, “e masani ona lagona e loʻu atalii le saʻoloto e faaleo mai ona manatu.”

Ae faapefea pe a leai ni fesootaʻiga, ma ua faigatā foʻi ona talanoa? E tupu lenei mea a o faasolo ina matutua le fanau. O le a fesoasoani le faaavanoa atu o se taimi e faifaimea faatasi ai. E manatua e le tane a Katerina o Keni, ina ua talavou la laʻua tama teine, sa faitioina o ia e lona afafine ona e lē uaʻi atu iā te ia a o talanoa mai. O se faitioga masani lenā mai talavou. O le ā le mea na ia faia? E manatua e Keni: “Na ou mafaufau e faatele atu le taimi e faifaimea faatasi ai ma ia, talanoa i ona manatu, faalogona, ma popolega. Sa fesoasoani tele lenā mea.”  (Faataoto 20:5) Peitaʻi, e talitonu Keni o le pogai o le taulau manuia, ona e lē o se mea fou i lo latou aiga le talanoa o le tasi i le isi. Na ia taʻua: “E lelei la ma faiā ma loʻu afafine, e na te lagona le saʻoloto e talanoa mai iā te aʻu.”

O le mea e mālie ai, na lipotia mai i se suʻesuʻega talu ai nei, e mātele ina faia e tamaiti le manatu faapea, e lē lava le taimi e faifaimea faatasi ai mātua ma fanau. Aiseā la e lē usitai ai i le fautuaga a le Tusi Paia? Ia lava se taimi e faifaimea faatasi ai ma lau fanau—pe a mālōlō ma pe a faia ni galuega, i le aiga ma pe a faimalaga, i le taeao pe a alafaʻi aʻe, ma i le pō foʻi a o leʻi momoe. Pe a talafeagai, ia ave i latou i so o se mea lava e te alu i ai. E pei ona taʻua i le Teuteronome 6:7, e leai se isi mea e suitulaga i le faifaimea faatasi ma lau fanau.

Aʻoaʻo i Latou i Amioga Tatau

Na faapena ona fautua mai Mario, o se tamā e toʻalua le fanau: “Ia e matuā alofa i lau fanau ma ia faitau iā i latou.” Peitaʻi, e lē na o se mataupu e tau ina faagaoioi ai mafaufau o lau fanau. E ao ona e aʻoaʻo i latou pe faapefea ona iloa le mea saʻo mai le mea sesē. Ua toe taʻua e Mario: “Ia fai se suʻesuʻega faale-Tusi Paia ma i latou.”

I lenā itu, ua timaʻia ai e le Tusi Paia mātua: “Aua neʻi tou faaonoono atu i a outou fanau, a ia tausi atu i ai i aʻoaʻiga ma apoapoaʻiga a le Alii.” (Efeso 6:4) Ua lē o toe faatāua faatonuga tau amio i le tele o aiga i aso nei. Ua manatu nisi pe a oo ina matutua tamaiti, o le a mafai ona latou faia filifiliga po o ā tapulaa e taliaina. Pe e talafeagai lenā mea iā te oe? E pei lava ona manaʻomia e tino o talavou le tausiga talafeagai ina ia ola malolosi ma mālōlōina ai, e faapena foʻi ona manaʻomia e mafaufau ma loto o loo laiti pea ni faatonuga. Afai e lē aʻoaʻoina e lau fanau tapulaa tau amio mai iā te oe i le aiga, o le a latou ono taliaina la manatu o a latou aumea i le aʻoga, ma faiaʻoga po o ē faia faasalalauga.

E mafai ona fesoasoani le Tusi Paia i mātua e aʻoaʻo a latou fanau ina ia iloa le eseesega o le mea saʻo mai le mea sesē. (2 Timoteo 3:16, 17) Ua fautua mai Jeff, o se toeaina Kerisiano ua maua le poto masani na tausia aʻe se fanau e toʻalua, e faaaogā le Tusi Paia e aʻoaʻo ai le fanau i amioga tatau. Ua ia faapea mai: “O le faaaogā o le Tusi Paia, e fesoasoani i le fanau e iloa ai le finagalo o Lē na Faia Mea e uiga i le mataupu, ae lē na o manatu o o latou mātua. Na matou mātauina aafiaga faapitoa o le Tusi Paia i le mafaufau ma le loto. Ina ia taulima se amioga po o se mafaufauga sesē, sa matou faaaogā le taimi e saʻili ai se mau talafeagai. Ona tuu atu lea i le tamaitiiti e faitau mai i se nofoaga na o oulua. E masani ona tagi le tamaitiiti pe a uma ona faitau. E ma te maofa ai. E sili atu aafiaga o le Tusi Paia na i lo o se isi lava mea na ma manatu i ai e taʻu atu pe faia foʻi.”

Ua faamatalaina i le Eperu 4:12: “O loo ola le afioga a le Atua, o loo matuā galue foʻi, . . . o loo faamasino foʻi i manatu ma filifiliga o le loto.” O lea la, o le feʻau o i le Tusi Paia, e lē na o ni manatu o se tagata po o ni mea na tutupu i tagata ia na faaaogā e le Atua o ni ana tusitala. Na i lo lea, ua faaatagia mai ai le finagalo o le Atua i mataupu tau amio. Ua tutasi ai le feʻau o le Tusi Paia mai isi fautuaga uma. Pe a e aʻoaʻo lau fanau mai le Tusi Paia, ua e fesoasoani ai ia latou iloa le finagalo o le Atua i ni mataupu. E tāua atu au aʻoaʻoga, ma ua e maua ai se avanoa e sili atu e pāʻia ai le loto o lau tama.

E talitonu Katerina lea na taʻua i le amataga i lenei manatu. Ua ia taʻua: “O le tele o le faigatā o le mataupu, o le tele foʻi lenā o lo matou saʻili atu i le taʻitaʻiga i le Afioga a le Atua, ma sa taulau manuia!” Pe mafai ona e faaaogā atili le Tusi Paia e aʻoaʻo ai lau fanau ina ia iloa le mea saʻo mai le mea sesē?

Ia Agamalu

Ua taʻua e le aposetolo o Paulo le isi taʻiala tāua e fesoasoani i le tausia aʻe o fanau. Na ia fautua i uso Kerisiano: “Ia iloa lo outou agamalu e tagata uma lava.” (Filipi 4:5) E mautinoa e aofia ai le iloa e le fanau o lo tatou agamalu po o le magafagafa. Ia manatua, e faaatagia e le agamalu “le poto mai lugā.”—Iakopo 3:17.

 E faapefea la ona fesootaʻi le agamalu i le tausia o a tatou fanau? E ui tatou te avatu iā i latou le fesoasoani sili e mafai, peitaʻi e tatou te lē pulea ai a latou mea uma e fai. Ua faapea mai Mario o se Molimau a Ieova lea na taʻua i le amataga: “E masani ona ma faalaeiauina la ma fanau i le papatisoga, faiva faataimi atoa, ma isi sini faaleagaga. Ae ma te faamanino lelei i ai, o la latou filifiliga lenā e fai i le taimi talafeagai.” O le ā le iʻuga? O loo auauna uma nei le la fanau e toʻalua o ni tagata talaʻi faataimi atoa.

Ua lapataʻia e le Tusi Paia tamā i le Kolose 3:21: “Aua neʻi faaita i a outou fanau, ina neʻi faapalapala i latou.” E faatāua pea e Katerina lenā fuaitau. Pe a oo ina lē lava le onosaʻi a se matua, o le a faigofie ona ita pe tagisā ina ia fai e le fanau ni mea e sili atu. Ae ua taʻua e Katerina: “Aua le soona tagisā i lau fanau e pei foʻi ona e lē manaʻo e fai atu iā te oe.” O Katerina foʻi le isi Molimau a Ieova, ma ua ia toe fai mai atili: “Ia avea le auaunaga iā Ieova o se mea e olioli ai.”

Na faia e Jeff lea na taʻua i le amataga lenei manatu aogā: “A o faasolo ina matutua la ma fanau, na taʻu mai e se uō lelei iā i maʻua e faapea, na ia mātauina le tele o taimi na ia lē talia ai manaʻoga o lana fanau. Na faalotovaivaia ai i latou ma lutia ai i mafatiaga. Ina ia ʻalofia la lenei mea, na ia fautuaina i maʻua ina ia vaai i ni auala e tali atu ai i manaʻoga o la ma fanau.”

Ua fai mai Jeff: “Na aogā lenei fautuaga. Na ma saʻilia avanoa e faia ai e la ma fanau ni mea ma isi tagata i la ma faatagaga. E ma te faapea atu: ‘Pe e te iloa o loo faia foʻi e Pai ma Lafai le mea lenā? Aiseā e te lē alu ai?’ Afai foʻi e talosaga mai tamaiti e ave i latou i se mea, e ma te taumafai lava e ō e tusa pe lē lavavā. E ma te faia lenei mea ina ia ʻalofia ai lo ma teena o o latou manaʻoga.” O le uiga moni lenā o le agamalu—talafeagai lelei, magafagafa, ma gauaʻi atu e aunoa ma le solia ai o taʻiala a le Tusi Paia.

Aogā o le Talia o Fautuaga Maufaatuatuaina

O le tele o nei ulugalii ua fai fanau a a latou fanau. Ua latou olioli e vaai atu o loo fesoasoani foʻi taʻiala lava ia o le Tusi Paia, e taulau manuia ai a latou fanau i le avea o ni mātua. Pe mafai ona e maua ni aogā mai fautuaga a le Tusi Paia?

Ina ua avea Ruta lea na taʻua i le amataga ma se matua, na iai nisi taimi e la te lagona ai ma lana tane le lē mafesoasoania. Ae e lē faapea ai ua aunoa i laʻua ma se fesoasoani. Na iā i laʻua le fesoasoani sili, o le Afioga a le Atua le Tusi Paia. Ua saunia e Molimau a Ieova le anoanoaʻi o lomiga faale-Tusi Paia e fesoasoani i mātua. E aofia ai tusi nei, Ia Faalogo i le Faiaʻoga Sili, Laʻu Tusi o Tala o Le Tusi Paia, Fesili ua Fesili Mai ai Talavou—Tali e Aogā, ma Le Tagata Silisili o Ē Uma na Soifua Mai. Ua faapea mai Tolife le tane a Ruta: “Ua iai i mātua se ʻoa o fautuaga e faavae mai i le Tusi Paia i aso nei. Pe a faaaogā lelei, o le a fesoasoani i a latou feutagaʻiga i so o se vala o le olaga a o tuputupu aʻe le tamaitiiti.”

 [Pusa/Ata i le itulau 5]

Manatu o Ē ATAMAMAI . . . Manatu o le TUSI PAIA

I le Faaalia o le Alofa:

I le tusi The Psychological Care of Infant and Child (1928), na uunaʻia ai e Dr. John Broadus Watson mātua: “Aua lava neʻi fusi ma kisi” atu i lau fanau. “Aua lava neʻi siia i latou i ou vae.” E ui i lea, na taʻua e Dr. Vera Lane ma Dr. Dorothy Molyneaux talu ai nei i le mekasini o le Our Children (Mati 1999): “Ua faaalia i suʻesuʻega e faapea, o tamaiti laiti e lē tāitai paʻi ma faaali atu i ai le alofa, e masani lava e lē ola manuia.”

I se faaeseesega, o loo faasino atu le Isaia 66:12 i le faaalia o le alofa o le Atua i ona tagata, e ala i ni faaupuga o le alofa faamatua. I se tulaga talitutusa, ina ua taumafai soo o Iesu e taofi tagata mai le avatu o tamaiti iā te ia, sa ia faasaʻo i latou i le fetalai atu: “Inā tuu mai ia o tamaiti e ō mai iā te aʻu; aua le vavao iā te i latou; . . . Ona siitia lea e ia o i latou i ona lima, ua faaee foʻi ona aao i luga iā te i latou, ma faamanuia iā te i latou.”—Mareko 10:14, 16.

I le Aʻoaʻoina i Amioga Tatau:

I se mataupu i le mekasini o le New York Times i le 1969, na faamamafa ai e Dr. Bruno Bettelheim e faapea, e iai le ‘aiā a le tamaitiiti e fai ai ona lava manatu, e lē taaʻina i le pule a [ona mātua], ae e taaʻina i mea ua ia vaaia i le olaga.’ Peitaʻi, i le toetoe lava 30 tausaga mulimuli ane ai, na faailoa mai ai e Dr. Robert Coles, o le tusitala o le Moral Intelligence of Children: “E matuā manaʻomia lava e tamaiti ona iai se lagona o le iai o se fuafuaga ma se taʻitaʻiga i le olaga, o ni mea e faatāua,” e ao ona taufai malilie uma i ai o latou mātua ma isi tagata matutua.

Ua timaʻia e le Faataoto 22:6 mātua e faapea: “Aʻoaʻo ia i le tama e tusa ma lona ala; a oo ina toeaina lava o ia, e lē teʻa ese ai.” O le upu Eperu ua faaliliuina i le “aʻoaʻo” e uiga atu foʻi i le “amata,” ma o loo faasino i inei i le amataina o le uluaʻi faatonuga i le tamaitiiti. Ua faalaeiauina ai la mātua e amata aʻoaʻo a latou fanau i amioga tatau mai lava a o laiti. (2 Timoteo 3:14, 15) O mea e aʻoaʻoina e tamaiti i o latou tausaga amata, e masani lava ona tumau iā i latou.

I Aʻoaʻiga:

Na tusi Dr. James Dobson i le Strong-Willed Child (1978) e faapea: “O le faasala e ala i le sasa e faia e se matua alofa, o se vala lea e aʻoaʻo ai, lea e taofia ai se amioga lē lelei.” Ae i se mataupu na sii mai i le lomiga lona fitu o le tusi taʻutaʻua o le Baby and Child Care (1998), na taʻua ai e Dr. Benjamin Spock e faapea: “O le sasa, e aʻoaʻo ai tamaiti e faapea e iai i le tagata matua le pule e na te faia ai mea e manaʻo ai, e tusa lava pe saʻo o ia pe leai.”

E tusa ai o aʻoaʻiga, ua faapea mai le Tusi Paia: “O le sasa ma le aʻoaʻiga e tupu ai le poto.” (Faataoto 29:15) Peitaʻi, e lē o tamaiti uma e manaʻomia ona sasa. Ua taʻu mai e le Faataoto 17:10 iā i tatou: “E sili ona ogoogo o le aʻoaʻiga i le tagata mafaufau, i tā e selau i le vale.”

[Ata i le itulau 5]

Ia faaaogā le Tusi Paia e pāʻia ai le loto

[Ata i le itulau 7]

E faatulaga e mātua ua lava le utaga mamao evaevaga ma mālōlōga mo a latou fanau