Talaaga o le Soifuaga

O Filifiliga Saʻo na Maua ai Faamanuiaga Tumau

Faamatalaina e Paul Kushnir

I LE 1897, na malaga ese ai mātua o loʻu tinā mai Ukraine ma ō atu i Kanata, ma nonofo e lata ane i Yorkton, i Saskatchewan. Na la taunuu ma tamaiti e toʻafā, e tolu tama ma le teine e tasi. Na fanaua aʻu e le la tama teine, o Marinka i le 1923, ma o aʻu o le lona fitu o le fanau. Na faigofie le olaga i lenā taimi, ae sa filemu foʻi. Sa lelei a matou meaʻai ma maua ofu māfanafana, ma na saunia e le malo auaunaga mo tagata. Na fesoasoani tuaoi agalelei i le faia o galuega tetele. I le taimi o le tau mālūlū i le 1925, na asiasi atu ai iā i matou se Tagata Aʻoga o le Tusi Paia, e pei ona iloa ai Molimau a Ieova i na aso. Na uunaʻia e lenā asiasiga i matou e faia ni filifiliga, lea ou te loto faafetai ai pea.

Maua e lo Matou Aiga Upu Moni o le Tusi Paia

Na talia e loʻu tinā ni tamaʻi tusi mai le Tagata Aʻoga o le Tusi Paia, ma e leʻi leva ae ia iloaina le upu moni. Sa vave ona ia agaʻigaʻi i luma faaleagaga, ma na papatiso i le 1926. Ina ua avea Tinā ma se Tagata Aʻoga o le Tusi Paia, na matuā suia ai lava manatu o lo matou aiga e faatatau i le olaga. Na avea lo matou aiga o se nofoaga e talileleia ai malo. E masani ona nonofo i lo matou fale ovasia femalagaaʻi ma isi Tagata Aʻoga o le Tusi Paia. I le 1928, na faaali mai ai e se ovasia femalagaaʻi iā i matou le ata o le “Eureka Drama,” o se toe faafaigofieina o le ata o le “Photo-Drama of Creation.” (Ata o le Tala o le Foafoaga) Na ia faaaogā le rane, o se matou meataalo e iai sona leo tagitagi. Pe a tagitagi le rane, o le taimi lenā e sui ai le ata lē gaoioi. Na matou fiafia tele i le faaaogāina o la matou meataalo i le ata!

E masani ona asiasi atu iā i matou se ovasia femalagaaʻi e igoa iā Emil Zarysky, i lana taavale lea sa fai ma ona fale. O nisi taimi e ō atu ai ma lona atalii, lea na faalaeiauina i matou tamaiti e manatunatu i le avea ma faifeʻau faataimi atoa, po o paeonia. E toʻatele foʻi paeonia na nonofo i lo matou fale. I se isi taimi, na ave ai e loʻu tinā  se ofutino i se paeonia na te faaaogāina, ona sa fono e loʻu tinā lona ofutino. E leʻi iloa e le paeonia na ia aveina le ofutino ina ua ia alu ese. I se taimi mulimuli ane, na ia toe lafo mai le ofutino ma faatoese mai i le tuai ona toe faafoʻi mai. Na ia tusi mai: “Ou te leʻi gafatia le sefulu sene e totogi ai le lafoina atu o le ofutino.” Na matou manatu maʻimau pe ana ia tuu pea le ofutino mo ia! Sa ou faamoemoe e iai se aso o le a mafai ai ona ou faaaʻoaʻo iā i latou nei ua tuua mea uma ina ia avea ma paeonia. Ou te faafetai i le agaga talimālō o loʻu tinā, lea na faamanuiaina ai lo matou olaga ma faateleina ai lo matou alofa i le ʻauuso.—1 Peteru 4:8, 9.

E leʻi avea Tamā ma se Tagata Aʻoga o le Tusi Paia, ae e leʻi tetee foʻi iā i matou. I le 1930, na ia faataga le ʻauuso e faaaogā lona fale telē mo se fonotaga e tasi le aso. E ui na o le fitu oʻu tausaga, ae na faagaeetia aʻu i le olioli ma le mamalu o lenā faatasiga. Na maliu Tamā i le 1933. E leʻi see ese Tinā lea ua oti lana tane ma le fanau e toʻavalu, mai lona faanaunauga matou te ō pea i le ala o le tapuaʻiga moni. E na te faamautinoa ua ou auai i sauniga faatasi ma ia. I lenā taimi, e foliga e ese le uumi o sauniga, ma ou te moomoo ai lava e fia iai faatasi ma isi tamaiti ia na faataga e o latou mātua e taaalo i fafo. Ae o loʻu faaaloalo iā Tinā, na ou nofo ai pea i le sauniga. Pe a kuka Tinā, e masani ona ia sii se mau, ona fesili mai lea iā te aʻu po o fea o le Tusi Paia o loo maua ai. I le 1933, na selesele ai sa matou faatoʻaga sana, ma na faaaogā e Tinā le tupe faasili na maua mai ai e faatau ai se taavale. Na faitioina e nisi o o matou tuaoi loʻu tinā i le faamaumauina o le tupe, ae sa ia faamoemoe o le a aogā le taavale i a matou galuega e fesootaʻi atu i le auaunaga i le Atua. Na saʻo lelei Tinā.

Na Fesoasoani Isi i le Faia o Aʻu Filifiliga Saʻo

E iai le taimi e ao ai ona faia e se talavou ni filifiliga e aafia ai lona lumanaʻi. Ina ua oo mai lenā taimi mo oʻu tuafāfine matutua o Helen ma Kay, na la amata galulue loa o ni paeonia. O se paeonia na fiafia i le talimālō o lo matou aiga, o John Jazewsky, o se alii talavou amio tausaafia. Na talosaga Tinā iā John e nofo mo sina taimi e fesoasoani i le faatoʻaga. Mulimuli ane, na faaipoipo John iā Kay ma la galulue ai o ni paeonia e lē mamao ese mai lo matou aiga. Ina ua 12 oʻu tausaga, na la valaaulia aʻu e faatasi ma i laʻua i le auaunaga i le fanua i le taimi o tuuaga a le aʻoga. Na aumaia ai iā te aʻu le avanoa e tofo ai i le olaga o se paeonia.

I se taimi mulimuli ane, na mafai ona ma vaaia ma loʻu uso e igoa foʻi iā John le faatoʻaga. Na mafai ai ona faaaogā e Tinā masina o le tau māfanafana e galue ai o se paeonia lagolago e pei ona taʻua ai i aso nei. Sa ia faaaogā se taavale na toso e se solofanua ua matua. Na faaigoa e loʻu tamā le solofanua iā Saulo, ae na manatu Tinā o se manu e faigofie e mafai lava ona ia faafoeina. Na ma fiafia ma John i le faatoʻaga, ae o taimi uma lava e foʻi mai ai Tinā i le fale mai le talaʻiga ma faamatala mai mea na tutupu, na amata ona mou ese lo ma fiafia i le faatoʻaga ae naunau loa i le paeonia. I le 1938, na faateleina loʻu auai i le auaunaga i le fanua, ma na ou papatiso iā Fepuari 9, 1940.

I se taimi mulimuli ane, sa tofia aʻu o se auauna i le faapotopotoga. Sa ou taulimaina faamaumauga a le faapotopotoga, ma na ou olioli i so o se taimi na iai se faatelega. Na iai laʻu lava oganuu e talaʻi ai i se taulaga pe tusa e sefulu maila le mamao ese mai lo matou fale. I taimi o le tau mālūlū, ou te savali ai i inā i vaiaso taʻitasi ma moe ai mo se pō se tasi pe lua foʻi, i le potu pito i luga o le fale o se aiga na faaalia le naunau fiafia i le Tusi Paia. Ina ua uma se talanoaga ma le faifeʻau o le lotu Luteru lea na tau leai ai soʻu faautauta, na ia faamataʻu mai o le a ia viliina le leoleo pe a ou lē tuua lana lafu mamoe. Na atili ai ona ou maumauaʻi pea e faaauau.

 I le 1942, na faia ai e loʻu tuafafine o Kay ma lana tane o John ni fuafuaga e auai i se tauaofiaga i Cleveland, Ohio i le Iunaite Setete. Na ou matuā fiafia ina ua la valaaulia aʻu matou te ō. O lenā tauaofiaga o se mea sili lea ona manaia na tupu i loʻu olaga. Na faamalosia ai aʻu fuafuaga mo le lumanaʻi. Ina ua aumaia e le uso o Nathan Knorr, lea na taʻimuaina le galuega i le lalolagi aoao i lenā taimi se valaaulia mo ni paeonia e 10,000, sa fai ai ma laʻu filifiliga i lenā lava taimi, ma avea ai o se tasi o na paeonia!

Iā Ianuari 1943, na asiasi atu ai Henry o se ovasia femalagaaʻi i la matou faapotopotoga. Na ia faia se lauga faagaeeloto na faafiafiaina ai i matou. I le aso na sosoo ai ina ua mavae lana lauga, na oo le mālūlū i le 40 tikerī e i lalo ifo o le 0 tikerī, ma o le malosi o le savili mai mātū i sisifo na atili ai ona mālūlū. E masani lava ona matou nonofo i totonu o le fale i taimi mālūlū faapenei, peitaʻi, na naunau Henry e alu e talaʻi. Sa ia tiʻetiʻe faatasi ma isi i se taavale solofanua lea e iai se ogaumu i luga, agaʻi i se nuu e fitu maila (11 kilomita) le mamao. Sa ou alu na o aʻu e asia se aiga e toʻalima ni tama. Na latou talia laʻu talosaga e suʻesuʻe le Tusi Paia ma i latou, ma na latou maua le upu moni i se taimi mulimuli ane.

Talaʻi e Ui i Faasāsāaga

I le taimi o le Taua Lona II a le Lalolagi, na faasā ai le galuega o le Malo i Kanata. E ao ona nanā a matou lomiga faale-Tusi Paia neʻi iloa e tagata, ma na tele ni vaipanoa i la matou faatoʻaga na nanā ai nei lomiga. E tele ina asiasi atu leoleo, ae lē taitai maua se mea. Sa matou faaaogā na o le Tusi Paia pe a talaʻi. Na matou feiloaʻi i ni vaega toʻaitiiti, ma na filifilia i maʻua ma loʻu uso o John e faia le galuega faalilolilo.

A o faagasolo le taua, na faia le sao o la matou faapotopotoga i le tufaina atu o se tamaʻi tusi i le lalolagi atoa, o le End of Nazism (Iʻuga o le faa-Nasi). E matou te ō i le vaeluapō, ma e ese loʻu fefe i na tulaga. E matou te ō atu faalilolilo i fale taʻitasi ma tuu ai se tamaʻi tusi i le faitotoʻa. O le mea aupito i sili lenā ona ou fefe ai na ou faia. Maʻeu le toʻa o o matou faalogona ina ua matou tufa atu le kopi mulimuli o lenā tamaʻi tusi! Na matou topetope loa lea i le taavale, faamautinoa ua iai uma, ma toe ō ese loa i le pogisa o le pō.

Paeonia, Falepuipui, ma Fonotaga

Iā Me 1, 1943, na ou faatofā ai iā Tinā ma alu ese loa mai le aiga. Sa ou malaga ese atu i loʻu uluaʻi tofiga o se paeonia, ma e na o le 20 tālā sa i laʻu ato tupe ma se tamaʻi atopaʻu. Na talimālō le uso o Tom Troop ma lona aiga alolofa i Quill Lake, i Saskatchewan iā te aʻu. O le tausaga na sosoo ai, na ou alu ai i se oganuu tu mamao ese i Weyburn, i Saskatchewan. Na puʻea faapagota aʻu a o oʻu galue i le alatele iā Tesema 24, 1944. Na ave aʻu i se falepuipui i Jasper, i Alberta ina ua mavae sina taimi sa ou iai i se falepuipui o lea lava vaipanoa. O inā sa matou faatasi ai ma isi Molimau, ma na siʻomia i matou e foafoaga ofoofogia a Ieova e taʻua o Papa o Kanata. I le amataga o le 1945, na faataga i matou e leoleo o le falepuipui e auai i se sauniga na faia i Edmonton, i Alberta. Na faia e le uso o Knorr se lauga faafiafia loto e lipotia ai le agaʻigaʻi i luma o le galuega i le lalolagi aoao. Na matou naunau i le aso e uma ai lo matou faasalaga ma toe faia ai so matou sao atoatoa i le talaʻiga.

Sa toe faaauau laʻu paeonia ina ua ou magalo. E leʻi leva i se taimi mulimuli ane, na faasilasila ai o le a faia le fonotaga o le “Faatelega i Atunuu Uma” i Los Angeles, i Kalifonia. Na faia e se uso i le mea fou lea na tofia ai aʻu ni nofoa o lana loli e ofi ai le pasese e 20. Iā Aokuso 1, 1947, na matou malaga ese atu ai loa i se faigāmalaga o loo manatua pea, lea e 4,500 maila (7,200 kilomita) le mamao e uia ai fanua laugatasi, toafa, ma vaaiga mataʻina e aofia ai paka o le Yellowstone ma le Yosemite. E 27 aso le umi o le malaga atoa—o se mea e fiafia tele ai!

Na avea le fonotaga o se faamanuiaga e lē mafai ona galo. Ina ia maua aogā atoa mai le fonotaga, sa ou galue o se tautua i le ao, ma o se leoleo pō i le pō. Ina ua uma ona ou auai i se fono mo i latou e naunau i le galuega faamisionare,  sa faatumu loa laʻu talosaga ma loʻu manatu ailoga o le a talia. I le taimi lava lenā i le 1948, na ou talia ai le valaau e galue i le itumalo o Kanata, o Quebec.—Isaia 6:8.

Aʻoga o Kiliata ma Faasolo Mai Ai

I le 1949, na ou fiafia e talia se valaaulia e auai i le vasega lona 14 o le Aʻoga Faale-Tusi Paia a le Olomatamata o Kiliata. Na faamalosia e lenā aʻoga loʻu faatuatua ma ou tosina vavalalata atu ai iā Ieova. Ua uma ona faauu John ma Kay mai le vasega lona 11 i le taimi lea, ma sa galulue o ni misionare i mātū o Rhodesia (lea ua taʻua nei o Zambia). Na faauu loʻu uso o John mai Kiliata i le 1956. Na galulue faatasi ma lana avā o Frieda i Pasili mo le 32 tausaga seʻia oo i lona (John) maliu.

I le aso o loʻu faauuga iā Fepuari 1950, na matuā faalaeiauina aʻu i ni feʻau faauaealesi se lua, o le tasi mai iā Tinā, ma le isi mai le aiga o le ʻau Troop i Quill Lake. O le feʻau lona lua, lea e faaulutalaina “Fautuaga i se Tagata Faauu,” e faitauina faapenei: “O se aso e sili ona tāua lenei iā te oe. O se aso o le a e manatua pea; ma tau ina ia e maua le manuia ma le fiafia i lou olaga.”

Na ou maua se tofiga e galue i le aai o Quebec, ae na ou iai pea i le Kingdom Farm i le Setete o Niu Ioka, lea na iai le Aʻoga o Kiliata. I se tasi aso, na fesili mai ai le uso o Knorr pe ou te loto malie e alu i Peleseuma. Ae i ni aso mulimuli ane, na ia fesili mai pe ou te loto malie i se tofiga i Holani. Ina ua ou maua le tusi o loo taʻu mai ai loʻu tofiga, na tusia ai e ao ona ou “galue o se auauna o le lālā.” Na ou matuā popole lava.

Ia Aokuso 24, 1950, na ou folau ai i se malaga e 11 aso le umi i Holani—na lava lelei le taimi e faitau ai le Tusi Paia fou lea faatoʻā tatala, o le New World Translation of the Christian Greek Scriptures. Na ou taunuu i Rotterdam iā Setema 5, 1950, lea na faafeiloaʻi māfana ai aʻu e le aiga Peteli. E ui i faatamaʻiaga o le Taua Lona II a le Lalolagi, ae na lelei le faafoeina e uso o le tulaga o mea ina ia toe faaauau ai pea galuega faa-Kerisiano. A o oʻu faalogo i tala o lo latou tumau faamaoni e ui i sauāga ogaoga, na ou manatu ai atonu e faigatā mo na uso, le galulue i lalo o le taʻitaʻiga a se auauna o le lālā e talavou ma e lē lava le poto masani. Peitaʻi, e leʻi umi ae ou iloa, e leai ni faavae o oʻu popolega.

Ioe, sa manaʻomia ona uaʻi atu i nisi mataupu. Na ou taunuu a o leʻi amataina se tauaofiaga, ma na ou maofa i le vaaia o le faitau afe o le ʻauusufono o loo nonofo i le nofoaga na faia ai le tauaofiaga. I le isi tauaofiaga na sosoo ai, na ou faatū ai se manatu pe saʻili ni fale o aiga e nonofo ai. Na manatu uso o se tonu lelei lea, ae e lē talafeagai mo lo latou atunuu. Ina ua maeʻa ona talanoa le mataupu, na maua ai sa matou maliega o le a nonofo le ʻafa o le ʻauusufono i le nofoaga o loo faia ai le tauaofiaga, ma le isi ʻafa e nonofo i fale o aiga e lē o ni Molimau, i le taulaga lea e faia ai le tauaofiaga. O loʻu fiafia na ou taʻuina ai i le uso o Knorr le iʻuga ina ua ia auai i le tauaofiaga. Peitaʻi, na vave mou atu faalogona o le taulau manuia ina ua ou faitau i se lipoti e uiga i la matou tauaofiaga i Le  Olomatamata, lea na faapea mai: “E matou te mautinoa o le isi taimi o i luma, o le a maua ai e uso le faatuatua ma faia ni faatulagaga mo api i nofoaga e sili ona lelei e molimau atu ai, o fale o aiga.” O le mea tonu lenā na matou faia i le “isi taimi” na sosoo ai!

Iā Iulai 1961, na valaaulia ai ni sui se toʻalua o la matou ofisa o le lālā e auai i se fono faatasi ma sui o isi lālā, i Lonetona. Na faasilasila e le uso o Knorr o le a maua le New World Translation of the Holy Scriptures i isi gagana, e aofia ai ma le gagana Holani. Maʻeu se tala fiafia! O le mea e lelei ai, e matou te leʻi iloa le telē o le galuega. I le lua tausaga mulimuli ane ai i le 1963, o se fiafiaga iā te aʻu le auai i se polokalame i se tauaofiaga i Niu Ioka, lea na tatala ai le New World Translation of the Christian Greek Scriptures i le gagana Holani.

Faia o Filifiliga ma ni Tofiga Fou

Iā Aokuso 1961, na ou faaipoipo ai iā Leida Wamelink. Na talia e lona aiga uma le upu moni i le 1942 i taimi o sauāga a le ʻau Nasi. Na amata le paeonia a Leida i le 1950, ma sau ai i le Peteli i le 1953. O lona galue filigā i le Peteli ma le faapotopotoga, na faailoa mai ai iā te aʻu, e mafai ona avea o ia ma se paga faamaoni i laʻu faiva.

Pe sili laʻitiiti atu i se tausaga talu ona uma le ma faaipoipoga, na valaaulia ai aʻu i Brooklyn i se aʻoga e sefulu masina le umi mo nisi aʻoaʻoga faaopoopo. Sa leʻi iai ni fuafuaga e auai faatasi ai ma le avā. E ui e leʻi lelei le soifua mālōlōina o Leida, ae sa ia malie mai ma le alofa e ao ona ou talia le valaaulia. Mulimuli ane, na faasolo ina leaga lona soifua mālōlōina. Na ma taumafai e galulue pea i le Peteli, ae na iʻu ina ma filifili e sili atu le faaauau i le auaunaga faataimi atoa i le fanua. Na amata loa ona ma galulue i le galuega femalagaaʻi. E leʻi leva ae tatau ona faia se taotoga tele o si aʻu avā. O le lagolagosua a uō na mafai ai ona ma fesagaʻia lea tulaga, ma i se tausaga mulimuli ane, na ma talia ai se tofiga e galulue i le galuega itumalo.

Na ma olioli i le fitu tausaga o le toe faaolaola o le galulue i le galuega femalagaaʻi. Ona toe iai foʻi lea o se manaʻoga e faia se isi filifiliga faigatā, ina ua valaaulia aʻu e faia le Aʻoga o le Faiva o le Malo i le Peteli. Na ma malilie e ui o se suiga faigatā, talu ai o lea sa ma fiafia i le galuega femalagaaʻi. Na saunia e vasega e 47 o le aʻoga lea e taʻilua vaiaso le umi, se avanoa lelei e tufa atu ai faamanuiaga faaleagaga i toeaina o faapotopotoga.

O le taimi lenā sa ou faia ai ni fuafuaga e asiasi i loʻu tinā i le 1978. Ae na faafuaseʻi ona ma maua se feʻau faauaealesi iā Aperila 29, 1977, e taʻu mai ai ua maliu Tinā. Na ou matuā faanoanoa lava i loʻu iloaina, ua lē mafai nei ona ou toe faalogo i lona leo mālū, pe toe taʻu atu foʻi iā te ia loʻu loto faafetai tele i mea uma na ia faia mo aʻu.

I le iʻuga o le Aʻoga o le Faiva o le Malo, na talosagaina ai i maʻua e avea ma sui o le aiga Peteli. I tausaga na sosoo ai, na ou galue ai mo le sefulu tausaga o se sooupu o le Komiti o le Lālā. Mulimuli ane, na tofia e le Vaega Pule se sooupu fou e sili atu ona lelei i le vaaia o galuega. Ou te loto faafetai tele mo lenā tulaga.

Fai le Mea e Mafai i le Auaunaga

Ua taʻi 83 nei o ma tausaga ma Leida. Ua ou olioli e galue mo le silia i le 60 tausaga i le auaunaga faataimi atoa, o le 45 tausaga mulimuli o loo ma galulue ai pea ma si aʻu avā faamaoni. Sa ia manatu i lana lagolagosua iā te aʻu i o ma tofiga uma, o se vaega lea o lana auaunaga i le tuuina atu iā Ieova. I le taimi nei, e ma te faia le mea e mafai i le Peteli ma le faapotopotoga.—Isaia 46:4.

A o faagasolo taimi, ma te olioli e toe faamanatu nisi o mea mataʻina na tutupu i o ma olaga. E leai ni mea o ma faanoanoa ai e tusa ai o mea na faia i le auaunaga iā Ieova, ma ua ma mautinoa, o filifiliga na ma vave faia i lo ma olaga, o filifiliga aupito sili na ona lelei. Ua ma maumauaʻi e faaauau ona auauna ma faamamaluina Ieova i lo ma malosi atoa.

[Ata i le itulau 13]

Faatasi ma Bill, loʻu uso matua, ma le matou solofanua o Saulo

[Ata i le itulau 15]

Le aso o la ma faaipoipoga iā Aokuso 1961

[Ata i le itulau 15]

Faatasi ma Leida i aso nei