Talaaga o le Soifuaga

O le Fesoasoani a Ieova, na Matou Sao ai i Pulega Tautalatasi

Faamatalaina e Henryk Dornik

NA OU fanau mai i le 1926 i ni mātua e tuutoina i le lotu Katoliko. Na nonofo i laʻua i Ruda Slaska, o se aai e ʻeli ai le auro ma le koale e latalata i Katowice, i le itu i saute o Polani. Sa la aʻoaʻoina le la fanau—loʻu uso matua o Bernard; o oʻu tuafāfine laiti ifo e toʻalua o Róża ma Edyta ma aʻu—e tatalo, auai i sauniga a le lotu, ma auai i le sakalameta mo le faamagaloina o agasala.

Maua e lo Matou Aiga le Upu Moni

I se tasi aso iā Ianuari 1937, tusa ua sefulu oʻu tausaga, na foʻi mai ai Tamā i le fale ma le fiafia tele. Na ia aumaia se tusi mafiafia telē lava na ia maua mai i Molimau a Ieova. Na ia faapea mai, “Le fanau e, seʻi vaai mai foʻi—o le Tusi Paia le mea lea!” Ou te leʻi vaai muamua lava i se Tusi Paia.

Ua loa ona taaʻina malosi e le Lotu Katoliko tagata i Ruda Slaska, ma oganuu na siʻomia ai. Sa lelei tele le faiā a le ʻaufailotu ma tagata e ana pisinisi o le ʻeliina o le auro, ma na latou faamalosia le usiusitai atoatoa atu o le ʻau ʻeli auro faapea ma o latou aiga. Afai e lē auai se tagata ʻeli auro i le Misasā pe lē alu i le kofesio, e manatu i ai o se tagata e lē talitonu i le lotu, ona faateʻa lea mai lana galuega. Na faaloloʻi ane se tulaga faapea ona ua aufaatasi Tamā ma Molimau a Ieova. Ae peitaʻi, ina ua asiasi atu se patele i lo matou fale, na faaalialia e Tamā le faagutugutulua o le patele i luma o tagata uma. Ona e leʻi manaʻo le patele lea ua masiasi i nisi faafitauli, o lea e na te leʻi tulia ai Tamā.

O le faalogologo atu i lenā feteenaʻiga ma le patele, na faamalosia ai loʻu faanaunauga ina ia ou iloa lelei le Tusi Paia. Na oo ina ou  alofa iā Ieova, ma ati aʻe ai sa ma faiā lelei ma ia. I ni nai masina talu mai le talanoaga a Tamā ma le patele, na matou ō ai i le Faamanatuga o le maliu o Keriso, lea na faafeiloaʻi atu ai Tamā i se vaega o tagata e tolu sefulu i le faaupuga faapea, “O le Ionatapa.” E leʻi umi ae ou iloa o le “Ionatapa” o Kerisiano e iai lo latou faamoemoe i le lalolagi, ma e oo ina faatupulaʻia lo latou faitau aofaʻi. *—2 Tupu 10:15-17.

“Atalii, E te Iloa le Uiga o le Papatisoga?”

Ina ua talia e Tamā le upu moni, na te leʻi toe inuina se ʻava malosi ma oo ina avea ma se tane ma se tamā lelei. Ae ui i lea, e leʻi auai Tinā i lona talitonuga, ma e masani ona ia faapea atu iā Tamā e sili atu lona manaʻo ia tumau pea Tamā o se Katoliko. Ae peitaʻi, ina ua gāpā le Taua Lona Lua a le Lalolagi, na ia iloa ai, o patele lava ia na tatalo ina ia manumalo Polani i le taua ma Siamani, lea ua latou toe tatalo faafetai i le taulau manuia o taumafaiga a Hitila! Mulimuli ane i le 1941, na aufaatasi mai ai loa Tinā ma i matou i le auaunaga iā Ieova.

A o leʻi tupu lenā mea, na ou faailoa atu loʻu faanaunauga ia faailoga loʻu tuuina atu i le Atua i le papatisoga, ae na manatu toeaina o le faapotopotoga e fai si oʻu laʻitiiti. Na latou faapea mai ou te faatali. Iā Tesema 10, i le 1940, na talanoa mai ai Konrad Grabowy (o se uso na maliu ma le faamaoni mulimuli ane ai i se nofoaga o faasalaga) iā te aʻu a o na o i maʻua i se tasi aso. Na fesili mai iā te aʻu i ni fesili se lima, ma ina ua faamalieina o ia i aʻu tali, ona ia papatisoina loa lea o aʻu. O se tasi o fesili, “Atalii, e te iloa le uiga o le papatisoga?” O le isi fesili, “Pe e te iloa o loo faia le taua i le taimi nei, ma e lē o toe umi ae e filifili pe e te faamaoni iā Hitila po o Ieova, ma o lau filifiliga e mafai ona e oti ai?” Ou te leʻi faatalatū, ae na ou tali atu, “Ioe.”

Amata Sauāga

Aiseā na fesili ai Konrad Grabowy i na fesili patino? Na osofaʻia e le ʻautau a Siamani ia Polani i le 1939, ma mai i lenā taimi na matuā tofotofoina ai lo matou faatuatua ma lo matou faamaoni. I aso taʻitasi, e faateteleina lava le popole pe a matou maua tala ua puʻea uso ma tuafāfine Kerisiano, toe faafoʻi i atunuu na o mai ai, ma auina atu i falepuipui po o nofoaga o faasalaga mamafa. E lē o toe umi ae tofotofoina foʻi lo matou faamaoni.

Na mananaʻo le ʻau Nasi e avea tupulaga talavou—e aofia ai ma i matou e toʻafā—o ni sui e maelega mo le pulega a Hitila. Ona sa tele taimi na teena ai e Tamā ma Tinā le sainia o le Volkslist (lisi o tagata e mananaʻo e avea ma tagatānuu o Siamani), na aveesea ai lo la aiā tatau faaletulafono e tausia i matou le fanau. Na auina atu Tamā i le nofoaga o faasalaga mamafa i Auschwitz. Iā Fepuari 1944 na tuu ai i maʻua ma loʻu uso i Grodków (Grottkau) e latalata i Nysa, o se nofoaga e faamalosia ai tamaiti e suia o latou talitonuga, ae auina atu o ma tuafāfine i le nofoaga o le Katoliko i Czarnowąsy (Klosterbrück), e lata i Opole. O le sini, ia matou lafoaʻia le mea o loo taʻua e le pulega “o manatu sesē a o matou mātua.” Sa tuua na o lo matou tinā i le fale.

I taeao uma i le lotoā o le nofoaga lenei, e sisi ai se fuʻa, ma na faatonuina i maʻua e sii o ma lima taumatau e faʻalo ai i le fuʻa a o ma faapea atu “Viia Hitila.” O se tofotofoga mataʻutia o le faatuatua, ae na ma tumau lava ma Bernard ma mumusu e lolo atu e fai le mea sesē. O le iʻuga, na fasi faamoʻamoʻa i maʻua ona o le “lē faaaloalo.” Na lē taulau foʻi taumafaiga e gausia o ma loto, o lea na tuu mai ai e fitafita se manatu faatū, “A lē o le sainia o le faalauiloaga o le faamaoni i le Malo o Siamani ma auai i le ami a Siamani, o le a ave oulua i le nofoaga o faasalaga mamafa.”

Iā Aokuso 1944 ina ua fautuaina e le pulega  e ave i maʻua i le nofoaga o faasalaga mamafa, na latou faapea mai: “Ua lē mafai ona tatou toe faatalitonuina i laʻua e faia so o se mea. E olioli i laʻua i o la puapuaga. O lo la maumauaʻi ua avea o se popolega tele mo taumafaiga uma o loo fai e suia tagata.” E ui lava e lē o soʻu faanaunauga le faapuapuagatia o aʻu, ae o loʻu puapuagatia ma le loto tele, ma le toʻafimālie ona o loʻu faamaoni iā Ieova, ua ou maua ai le fiafia. (Galuega 5:41) E leai se auala e mafai ai i loʻu lava malosi ona ou onosaia puapuaga ia o le a feagai ma aʻu. Ae i le isi itu, o tatalo e sau mai le loto na ou vavalalata atu ai iā Ieova, ma e mautinoa o ia o se Fesoasoani maufaatuatuaina.—Eperu 13:6.

I le Nofoaga o Faasalaga Mamafa

E leʻi umi ae ave aʻu i le nofoaga o faasalaga mamafa i Gross-Rosen i Silesia. Sa aumai laʻu numera lea e faanumera ai pagota, ma laʻu faailoga tafatolu lanu violē, lea e iloa ai aʻu o se tasi o Molimau a Ieova. Sa ofo mai e le fitafita a le Nasi a Siamani se filifiliga ou te faia. E mafai ona tatala aʻu mai le nofoaga o faasalaga, ma e oo foʻi ina avea aʻu ma tagata ofisa i le ʻautau a Siamani pe a ou faia le mea lea e tasi. “E tatau ona ou lafoaʻi le manatu o Tagata Aʻoga o le Tusi Paia, lea e tetee i le malo o Siamani.” E leai se isi pagota na maua lea ofo. E na o Molimau a Ieova na tuu i ai le avanoa e ʻalofia ai le iai i nofoaga o faasalaga. Ae peitaʻi, e tutusa lava aʻu ma le faitau afe o isi, na latou teena lenā “avanoa.” Na faapea mai fitafita: “Ia tagaʻi totoʻa atu i le alāasu lenā o le fale e susunu ai tagata. Ia mafaufau loloto la i le ofo lea ua avatu. A lē o lenā, e faatoʻā maua la lou saʻolotoga i le alāasu le lā.” Sa ou toe teena ma le maumauaʻi le ofo, ma o le taimi lenā na faatumulia ai aʻu i “le manuia [filemu] . . . mai le Atua, o loo silisili lava i mea uma e manatu i ai.”—Filipi 4:6, 7.

Sa ou tatalo ina ia mafai ona ou feiloaʻi i uso talitonu i le nofoaga o faasalaga, ma sa faia e Ieova lenā mea mo aʻu. O Gustaw Baumert o se tasi o uso Kerisiano faamaoni na iai i inā faatasi ma isi uso, ma sa ia vaaia lelei aʻu ma le alofa. E lē fesiligia le mea moni, o Ieova “o le Tamā e ona le alofa mutimuti vale, o le Atua foʻi e ana le faamāfanafanaga uma” lea na ou maua.—2 Korinito 1:3.

Ina ua mavae ni nai masina, ona osofaʻi mai lea o le ʻautau a Rusia, ma faamalosia ai le ʻautau a Siamani e sosola ese vave mai le nofoaga o faasalaga. A o matou sauniuni e ō ese, na matou ō e ui ina lamatia ai o matou ola e siaki le mea o loo faafalepuipui ai o matou tuafāfine faaleagaga e 20, ma sa iai Elsa Abt ma Gertrud Ott faatasi ma isi. * Ina ua latou vāai mai iā i matou, na latou taufetuli mai, ma ina ua uma la matou feofoofoaʻiga puupuu o faalaeiauga, ona latou usuina lea o le pese o le Malo lea e iai upu: “O le tagata faamaoni  e lē mataʻu o ia.” * Na faatumulia i matou uma i loimata!

Le Nofoaga o Faasalaga na Sosoo Ai

Na uta pagota pe tusa o le 100 i le 150 o i matou i taavale laʻu uta, e leai ni meaʻai ma ni vai, ma matou faimalaga atu i le mālūlū o timuga ma le toʻa o le aisa. Sa matou puapuagatia i le fia feinu ma le fiva. A o vaivai atu tagata mamaʻi ma paʻūʻū i lalo ma feoti, na amata gaogao ai le taavale. Na fulafula sooga o oʻu vae na lē mafai ai ona ou tū i luga. Ina ua mavae aso e sefulu o le faigāmalaga, na taunuu atu ai ni nai pagota na feola pea i le nofoaga o faasalaga i Mittelbau-Dora i Nordhausen, lea e latalata i Weimar i Thuringia. O se mea e matuā ofo ai, ona e leai se uso na maliu i lenā faigāmalaga mataʻutia.

Ina ua faatoʻā ou toe malosi mai i la matou faigāmalaga, ae pipisi loa le faamaʻi manavatatā, ma na mamaʻi ai nisi o uso faapena foʻi ma aʻu. Na taʻu mai iā i matou e aua neʻi toe ʻaia se supo o loo aumai i le nofoaga o faasalaga ae ʻai na o falaoa faapaʻu. Sa ou ʻaia ma na ou toe malosi ai. Iā Mati 1945, na matou faalogo ai o le mau o lenā tausaga o le Mataio 28:19: “O lenei, ia outou ō atu e fai nuu uma lava ma soo.” E mautinoa lava o le a matala faitotoʻa o le nofoaga o faasalaga, ma faaauau ai ona talaʻia le tala lelei! Na faatumulia i matou i le olioli ma le faamoemoe, ona na matou manatu o le a taualuga le Taua Lona Lua a le Lalolagi iā Amaketo. Maʻeu le faamalosia o i matou e Ieova i na taimi faigatā!

Saʻoloto Mai Nofoaga o Faasalaga

Iā Aperila 1, 1945, na tuʻi pomu ai e ʻautau Soofaatasi nofoaga a ʻautau a Siamani ma le nofoaga o faasalaga lea na matou iai. E toʻatele na feoti a o isi na manunuʻa. O le aso na sosoo ai, na matou pagatia ai i le tele o pomu, ma a o faia lea osofaʻiga, na pā se pomu ma ou lelea aʻe ai i luga i le ea.

Na fesoasoani mai iā te aʻu se tasi o uso e igoa iā Fritz Ulrich. Na ia ʻeli aʻe le faaputuga o nutigāmea o loo iai, ma faamoemoe o loo oʻu ola pea. Mulimuli ane, na ia mauaina aʻu ma toso aʻe mai le faatafunaga. Ina ua ou toe malamalama, na ou iloa ai e tele manuʻa tugā i oʻu foliga ma loʻu tino ma ua ou lē toe lagonaina ni mea i oʻu taliga. Ua leaga talipalau o oʻu taliga i le pā o le pomu. E tele tausaga o leaga laʻu faalogo seʻia oo ina toe lelei.

Mai le faitau afe o pagota, e toʻaitiiti lava na faasaoina mai i na pomu. Na maliliu ai nisi o tatou uso, ma e aofia ai ma Gustaw Gaumert. O oʻu manuʻa na oo ina papala ma ou fiva tele ai. E leʻi umi, ae maua i matou e le ʻautau Soofaatasi ma faasaʻoloto ai loa. Ae o le taimi la lea, na tupu ai se faamaʻi lea foʻi na ou maua ai, e māfua mai i tino oti ua amata ona pala o pagota. Na avatu i matou i le falemaʻi. E ui lava i taumafaiga a fomaʻi, ae na o le toʻatolu i matou na feola. Maʻeu loʻu loto faafetai iā Ieova i lona faamalosia o aʻu e tumau i le faatuatua i na taimi faigatā! Na ou loto faafetai foʻi, ona na mafai ona faasaoina aʻu e Ieova mai le “ata” o le oti.—Salamo 23:4.

Toe Oo i Loʻu Aiga!

Ina ua siilima le ʻautau a Siamani, na ou manaʻo ou te foʻi vave loa i loʻu aiga, ae sa sili atu le faigatā i lo le mea na ou manatu i ai. Na iloa mai aʻu e nisi o pagota Katoliko na matou falepuipui faatasi. Na feei mai, “Fasioti le tagata lea!” ma latou togi aʻu i lalo ma soli aʻu. Na sau se tamāloa ma laveaʻi aʻu, ae na umi foʻi se taimi faatoʻā ou toe malosi ona o oʻu manuʻa ma le maʻi lea sa ou maua ai. Mulimuli ane, na ou toe oo lava i si oʻu aiga. Maʻeu loʻu fiafia tele ina ua ou toe feiloaʻi i loʻu aiga! Na latou matuā olioli ina ua vaai mai iā te aʻu, auā sa latou manatu ua ou oti.

E leʻi umi ae toe amata le galuega talaʻi, ma na talileleia e le toʻatele o tagata na saʻili moni  lava mo le upu moni. Na tofia aʻu ou te laʻuina lomiga faale-Tusi Paia mo faapotopotoga. Na matou maua se avanoa faapitoa ma nisi o uso, e feiloaʻi ai iā Weimar ma sui o le ofisa o le lālā i Siamani, ma o inā na matou aumaia ai i Polani uluaʻi lomiga o Le Olomatamata ina ua uma le Taua Lona Lua. Na vave lava ona faaliliuina, saunia pepa mo le lomiaina, ma lomia loa kopi o le Olomatamata. Ina ua maua e lo matou ofisa i Lodz le vaavaaiga atoa o le galuega i Polani, na amata loa ona toe maua e lē aunoa e faapotopotoga lomiga faale-Tusi Paia. Na amata i le taimi lenā ona ou auauna o se paeonia faapito, po o se tagata e talaʻi faataimi atoa, ma talaʻia le oganuu telē o Silesia, o le tele lava o ona vaega na avea ma vaega o Polani i lenā taimi.

E leʻi umi, ae toe sauāina foʻi Molimau a Ieova, ae o le taimi lea ua sauāina e le pulega faa-Komunisi fou i Polani. Ona o loʻu solitū faa-Kerisiano, na faafalepuipui ai aʻu i le 1948 mo le lua tausaga. A o oʻu iai i inā, sa mafai ona ou fesoasoani atu i le toʻatele o pagota ina ia iai se faiā vavalalata ma le Atua. Na fiafia se tasi o i latou i le upu moni, ma tuuina atu o ia iā Ieova, ma papatisoina.

I le 1952, na toe faafalepuipui foʻi aʻu, o le taimi lea ua tuuaʻia aʻu o se sipai a le Iunaite Setete! A o faatalitali mo loʻu faamasinoga, na tuu na o aʻu i pā e matuā puipuia lelei ma tuʻifesili aʻu i le ao ma le pō. Ae peitaʻi, na toe laveaʻi foʻi aʻu e Ieova, ma o tausaga na sosoo ai e leʻi toe oo se mea faapena iā te aʻu.

Le Fesoasoani na Ou Tumau Ai

Pe a ou toe tepa i tua i na tausaga uma o puapuaga ma faigatā, ou te manatua nisi o puna mataʻina o faalaeiʻauga. Muamua, o le malosi e tumau ai e mai iā Ieova ma lana Afioga le Tusi Paia. O tatalo faatauanau e lē aunoa i ‘le Atua e ana faamāfanafanaga uma’ ma le suʻesuʻeina o lana Afioga na fesoasoani iā te aʻu ma isi, e faatumauina ai lo matou faatuatua. O kopi o Le Olomatamata na tusilimaina, sa maua ai mea e manaʻomia e faamalosia ai lo matou faatuatua. I le nofoaga o faasalaga, sa matuā faamalosia aʻu e uso talitonu sa naunau e fesoasoani mai.

O se isi faamanuiaga mai iā Ieova o si aʻu avā o Maria. Na ma faaipoipo iā Oketopa i le 1950 ma maua ai si a ma tama teine. Na ola aʻe Halina e alofa ma auauna iā Ieova. E 35 tausaga o la ma faaipoipoga ma Maria, ae maliu loa i se maʻi faaumiumi. O lona maliu na ou lagona ai le matuā faanoanoa ma le tigā. E ui lava na ou lagona le “lafotuina i lalo,” ae ou te “lē fano” ai. (2 Korinito 4:9) I na taimi faigatā, na ou maua le lagolagosua mai si oʻu afafine, lana tane, ma lana fanau—fanau a loʻu afafine—o loo auauna uma lava ma le faamaoni iā Ieova.

O loo oʻu auauna nei i le ofisa o le lālā i Polani talu mai le 1990. O le auauna faatasi ma le aiga Peteli o se faamanuiaga tele. I nisi taimi, ona ua fāi atu loʻu malosi, ou te lagona ai ua pei aʻu o se aeto ua vaivai ua na ona faaloloa o apaʻau ma faaseesee mālie ua lē o toe apatā. E ui i lea, ou te vaai pea i le lumanaʻi ma le mautinoa, ma ou te “pese atu iā Ieova, auā ua agalelei mai o ia iā te aʻu.” (Salamo 13:6) Ou te tulimataʻia le taimi o le a toe faaleleia ai e Ieova, o loʻu Fesoasoani mea ua faaleagaina ona o pulega leaga a Satani.

[Faaopoopoga i lalo]

[Ata i le itulau 10]

Sa ou mauaina le numera lenei ma se faailoga o le tafatolu lanu violē i le nofoaga o faasalaga

[Ata i le itulau 12]

Ma laʻu avā o Maria, i le 1980