Sa ou Fefe i le Oti, ae o Lea ua ou Faatalitali e ʻMaua Atili le Ola’

Faamatalaina e Piero Gatti

O SE gogolo sa faasolo atu ina leotele. Na sosoo ai ma le leo o sailini e lapataʻia ai tagata e ō e lalafi. Ona amata toʻulu mai lea o pomu ma faatamaʻia ai mea, ma o le pāpā leotetele o pomu na matuā lē lagona ai se mea.

O le mea lenā na tupu i Milan, i Italia, i le 1943/1944. Ona o aʻu o se fitafita talavou sa iai i inā, sa masani ona faatonuina aʻu e ao mai tino o tagata feoti, ia na tanumia i fale na tuʻi pomu, ma na taape o latou tino ma lē mafai ai ona iloa po o ai i latou. E lē gata na ou vaai i tagata feoti, ae e oo lava foʻi iā te aʻu, o nisi taimi na toetoe lava a ou oti ai. I na taimi, na ou tatalo i le Atua ma taʻutino atu i ai, afai ae faasaoina aʻu mai i lenei faatamaʻiaga mataʻutia, o le a ou faia lona finagalo.

Aveesea Loʻu Fefe i le Oti

Na ou ola aʻe i se nuu e tusa ma le ono maila (10 km) le mamao mai i Como, i Italia, e lata i le tuaoi o Suisilani. A o oʻu laʻitiiti, sa ou tofo totino i le lagona faavauvau ma le fefe i le oti. Na feoti oʻu tuafāfine e toʻalua i le fulū Sepania. Ae i le 1930, i le na o le ono o oʻu tausaga, na maliu ai si oʻu tinā, o Luigia. Talu ai sa ou ola aʻe o se Katoliko, sa ou tausia tulafono a le lotu ma auai i le Misasā i vaiaso uma. Ae i ni tausaga mulimuli ane, na aveesea ai loʻu fefe, e lē i se falesā ae i se fale ʻoti ulu.

I le 1944, e toʻatele tagata na maliliu ai i le Taua Lona Lua a le Lalolagi. O aʻu o se tasi o le faitau sefulu afe o fitafita Italia, o ē na sosola ese mai i le vaipanoa na fai ai le taua, ae ō atu i Suisilani lea e leʻi auai i taua. Ina ua taunuu, na ave i matou i le tele o nofoaga mo tagata sulufaʻi. Sa ave aʻu i se nofoaga e lata i Steinach, i mātū i sasaʻe o le atunuu. O i inā na matou maua ai sina saʻolotoga. Sa manaʻomia e le tagata ʻoti ulu i Steinach se fesoasoani lē tumau i lona fale ʻoti ulu. Sa ou nofo ma faigaluega ai mo se masina, ae na lava lenā ou te masani ai i se tagata, lea na suia ai loʻu olaga.

O se tasi o tagata sa masani ona ʻoti lona ulu i le fale ʻoti ulu, o Adolfo Tellini, o se tagata Italia e nofo i Suisilani. O ia o se Molimau a Ieova. Ou te leʻi faalogo muamua lava e uiga i nei tagata, ma e lētioa ona a toʻatele lava Molimau a Ieova i Italia atoa i lenā taimi, pe na o se 150. Na faamatala mai e Adolfo iā te aʻu upu moni matagofie o loo i le Tusi Paia, ma folafolaga e uiga i le filemu ma le ʻmauaina atili o le ola.’ (Ioa. 10:10; Faaa. 21:3, 4) Sa ou fiafia i le feʻau e uiga i se lumanaʻi e aunoa ma taua ma le oti. I le nofoaga mo tagata sulufaʻi, sa ou faamatala atu lenei faamoemoe i se talavou Italia, o Giuseppe Tubini, ma na fiafia foʻi o ia. Sa asiasi mai Adolfo ma isi Molimau iā i matou mai i lea taimi i lea taimi, i le nofoaga o tagata sulufaʻi.

Na ave aʻu e Adolfo i Arbon, e tusa ma le ono maila (10 km) le mamao ese mai i Steinach, lea na faia ai sauniga a se vaega toʻaitiiti o Molimau i le faa-Italia. Sa ou matuā naunau i mea  na ou faalogo i ai, o lea, i le vaiaso na sosoo ai, na ou savali atu ai i inā. Mulimuli ane, na ou auai i se fonotaga a Molimau a Ieova i se maota fono i Zurich. Sa matuā ootia patino loʻu loto i se ata e lē gaoioi na faaali ai, e uiga i nofoaga na fasiotia ai tagata, ma na faaalia le anoanoaʻi o tino o tagata oti. Na ou iloa ai e toʻatele Molimau Siamani na fasiotia ona o lo latou faatuatua. I lenā fono, na ou feiloaʻi ai iā Maria Pizzato. Ona o ana galuega o se Molimau, na faafalepuipuiina ai mo le 11 tausaga e le pulega Faatautalatasi a Italia.

Ina ua uma le taua, sa ou toe foʻi i Italia ma auai i se faapotopotoga toʻalaiti i Como. E leʻi faia saʻu suʻesuʻega faale-Tusi Paia faifai pea, ae sa manino lelei i loʻu mafaufau upu moni faavae o le Tusi Paia. E auai foʻi Maria Pizzato i le faapotopotoga lea. Sa talanoa mai o ia iā te aʻu e uiga i le papatisoga, ma valaaulia aʻu e asiasi atu iā Marcello Martinelli, sa nofo i Castione Andevenno, i le vaipanoa o Sondrio. O Marcello o se uso faauuina faamaoni, o lē na faafalepuipuiina mo le 11 tausaga e le pulega Faatautalatasi a Italia. Sa ou alu i se uila vilivae mo le mamao e 50 maila (80 km), ina ia asiasi atu iā te ia.

Na faaaogā e Marcello le Tusi Paia e faamatala mai ai mea e manaʻomia mo le papatisoga, ma ina ua uma ona fai la ma tatalo, ona ma ō atu loa lea i le vaitafe o Adda, ma papatisoina ai aʻu. Na tupu lenā mea iā Setema i le 1946. O se aso faapitoa lenā aso! Sa ou matuā fiafia i laʻu filifiliga e auauna iā Ieova, ma ua iai nei soʻu faamoemoe mautinoa i le lumanaʻi. O lea, ina ua oo i le afiafi, sa pei lava e leʻi vilia laʻu uila mo le 100 maila (160 km) i lenā aso!

Iā Me i le 1947, na faia ai i Milan le uluaʻi fonotaga talu ona uma le taua. E tusa ma le 700 ē na auai ai, e aofia ai le toʻatele o ē na sao mai i sauāga a le pulega Faatautalatasi. E iai se mea uigaese na tupu i lenā fonotaga. O Giuseppe Tubini, lea na ou talaʻi i ai i le nofoaga o tagata sulufaʻi, o ia lea na faia le lauga o le papatisoga, ma ina ua uma, ona papatiso ai loa lea o ia!

Sa ou maua le faaeaga i lenā fonotaga, e feiloaʻi ai i le uso o Nathan Knorr mai i le Peteli i Brooklyn. Sa ia faalaeiau i maʻua ma Giuseppe e faaaogā o ma olaga e auauna ai i le Atua. Ona ou filifili loa lea e amata i le auaunaga faataimi atoa i le masina mulimuli ane. Ina ua ou taunuu i lo matou aiga, sa ou taʻu atu i ai laʻu filifiliga, ma na latou taumafai uma e faavaivaia aʻu. Peitaʻi, sa ou maumauaʻi pea. O lea, i le masina mulimuli ane ai, na amata ai ona ou galue i le Peteli i Milan. E toʻafā misionare na galulue i inā: o Giuseppe (Joseph) Romano ma lana avā, o Angelina; o Carlo Benanti ma lana avā, o Costanza. O le sui lona lima o le aiga, o Giuseppe Tubini, o lē e leʻi leva ona galue ai, ae e toʻaono iā te aʻu.

Ina ua uma le masina e tasi i le Peteli, sa tofia aʻu o se ovasia matagaluega​—o se uluaʻi Italia ua avea ma ovasia i le atunuu. O le taimi lea o loo galue i le galuega femalagaaʻi le uso o George Fredianelli, o le uluaʻi misionare i Italia na sau mai i le Iunaite Setete i le 1946. Sa ia toleniina aʻu mo ni nai vaiaso, ona ou alu loa lea na o aʻu e fai lenei galuega. Ou te manatua pea le uluaʻi faapotopotoga na ou asia, o Faenza. Seʻi manatu mai foʻi! E oo ane i le taimi lea, ou te leʻi faia lava se lauga i se faapotopotoga! E ui i lea, sa ou faalaeiau ē na auai, e aofia ai ma le toʻatele o talavou, ia mafaufau e faatatau i le auai i le faiva faataimi atoa. Mulimuli ane, o nisi o na talavou na mauaina ni tofiga e sili ona tāua i le oganuu o tagata Italia.

Ua amata se olaga fiafia o se ovasia femalagaaʻi. O se olaga o mea mataʻina na tutupu, fetuunaʻiga, luʻi ma mea e olioli ai, aemaise le alolofa tele o uso ma tuafāfine pele.

Le Tulaga o Lotu i Italia Ina ua Uma le Taua

Seʻi oʻu faamatala atu le tulaga o lotu i Italia i lenā taimi. Sa malosi le pulega a le Lotu Katoliko. E ui lava na faamamaluina se tulafono faavae fou i le 1948, ae i le 1956, na faamautū ai tulafono a le pulega Faatautalatasi, ia taofia Molimau a Ieova mai i le saʻoloto e talaʻi atu.  Ona o teteega mai i le ʻaufailotu, sa masani ai ona faalavelavea fonotaga matagaluega. Ae o nisi taimi sa matuā lē taulau lava taumafaiga a le ʻaufailotu, ma o le mea lenā na tupu i le 1948 i Sulmona, o se aai itiiti i totonu o Italia.

Sa faia le fonotaga i se fale matamata. Sa ou taʻitaʻifono i le taeao o le Aso Sa, ae na fai e Giuseppe Romano le lauga lautele. E toʻatele le aofia na auai i na aso. I lenā taimi, e leʻi atoa se 500 o le ʻautalaʻi i le atunuu atoa, ae na faatumulia le fale matamata i tagata e 2,000. Ina ua uma le lauga lautele, na tū i luga se tauleʻaleʻa na faatonu e ni faifeʻau se toʻalua sa i le aofia, ma oso atu i luga o le pulelaa. Ina ia taumafai e faavevesi le fono, na ʻeʻē leotele i luga. Na vave ona ou faapea atu iā te ia: “Afai e iai sau tala e fia fai, totogi se fale, ona fai lea o so o se tala e te manaʻo e fai.” Sa lē fiafia le aofia iā te ia, ma na matuā lē lagona lona leo i le magamagagū o le aofia ona o le lē fiafia. Ona oso ese mai lea o le tauleʻaleʻa mai i le pulelaa, ma sola ese loa.

I na aso, sa ese le tulaga o femalagaaʻiga. O nisi taimi sa ou savali mai i le tasi faapotopotoga i le isi faapotopotoga, alu i le uila vilivae, malaga i pasi malepelepe ma tumu saisai i tagata, pe puʻe le nofoaafi. Sa iai taimi na ou api ai i se fale e tuu ma fafaga ai manu, po o se fale e tuu ai meafaigaluega. E leʻi leva tele atu ona uma le taua, ma o le toʻatele o tagata Italia na matitiva. Sa toʻalaiti uso ma e lē tele foʻi ni a latou mea. Ae sa manaia pea le olaga auauna iā Ieova.

Toleniga i Kiliata

I le 1950, na valaaulia ai i maʻua ma Giuseppe Tubini i le vasega lona 16 o le aʻoga misionare a Kiliata. Mai lava i le amataga, sa ou manatu e faigatā ona ou aʻoaʻoina le gagana faa-Peretania. Sa ou taumafai i le mea sili ou te mafaia, peitaʻi sa faigatā tele. Sa tatau ona matou faitauina le Tusi Paia atoa i le faa-Peretania. Ina ia faia faapea, o nisi taimi ou te lē ʻai ai i le aoauli ae aʻo laʻu faitau leotele. E leʻi umi, ae oo i le taimi e fai ai laʻu lauga. Ou te manatua pea le tala a le faiaʻoga iā te aʻu, sa pei lava o ananafi na fai mai ai, “O au taga ma lou aasa, e matuā lelei tele, ae o lau tautala faa-Peretania, ua matuā faigatā tele ona malamalama i ai!” E ui i lea, sa mafai lava ona faaiʻu ma le manuia le aʻoga. Mulimuli ane, na toe tofia i maʻua ma Giuseppe i Italia. Ona o lenei toleniga faaopoopo, na aʻotauina lelei ai i maʻua e auauna i uso.

I le 1955, na ma faaipoipo ai ma Lidia, lea na papatiso i le lauga o le papatisoga na ou faia i le fitu tausaga ua tuanaʻi. O lona tamā o Domenico, o se uso pele sa fesoasoani i lana fanau uma e toʻafitu ina ia talia le upu moni, e ui na  sauāina o ia i le pulega Faatautalatasi ma na auina atu e faaaunuua mo tausaga e tolu. Sa tauivi foʻi Lidia mo le upu moni. E faatolu ona fai ona faamasinoga, a o leʻi oo ina talia aloaʻia la tatou aiā e talaʻi ai mai i lea fale i lea fale. I le ono o tausaga talu ona ma faaipoipo, na fanau ai la ma tama tama matua, o Beniamino. I le 1972, na fanau ai la ma tama tama lona lua, o Marco. Ua ou matuā fiafia lava ona o loo auauna maelega i laʻua uma ma o la aiga iā Ieova.

Maelega Pea i le Auaunaga iā Ieova

A o faagasolo taimi fiafia na ou auauna ai i isi, e tele mea mataʻina na tutupu ai. O se faaaʻoaʻoga, a o leʻi oo i le 1985, na tusi atu ai le tamā o laʻu avā i le peresitene o Italia sa iai i lenā taimi, o Sandro Pertini. I le taimi o le pulega Faatautalatasi a Italia, na faaaunuua uma ai i laʻua i le motu o Ventotene, lea sa tuu ai fili o le malo. Na talosaga le tamā o laʻu avā mo se faatalanoaga, o le faanaunauga ina ia molimau atu i le peresitene. Ina ua talia lana talosaga, sa ma ō faatasi ma ia, ma na talia fiafia i maʻua—o se mea e leʻi tupu muamua iā i maʻua. Na faafeiloaʻi fiafia ma opo e le peresitene le tamā o laʻu avā. Ona matou talanoa lea e uiga i o ma talitonuga ma tuu atu iā te ia ni lomiga.

I le 1991, ina ua tuanaʻi tausaga e 44 i le galuega femalagaaʻi, na ou tuua ai le galuega o le matagaluega, o le asia o faapotopotoga i Italia atoa. I tausaga e fā na sosoo ai, na ou galue ai o se ovasia o le Maota Fono, seʻia oo ina faaitiitia aʻu galuega e fai, ona o se maʻi tugā ua ou aafia ai. Peitaʻi, ou te faafetai i le agalelei faifua o Ieova, o loo ou auauna pea i le auaunaga faataimi atoa. Ou te taumafai e fai le mea sili e mafai e talaʻi ai ma aʻoaʻo atu le tala lelei, ma o loo oʻu faia i le taimi nei ni suʻesuʻega faale-Tusi Paia. E fai mai pea uso iā te aʻu pe a fai aʻu lauga, o loo malosi pea le aasa o aʻu lauga. Ou te faafetai iā Ieova ona e lē o faaitiitia loʻu aasa e ui ua matua le soifua.

A o talavou, sa ou matuā fefe lava i le oti, ae ina ua maua le poto saʻo i le Tusi Paia, na aumaia ai iā te aʻu se faamoemoe mautinoa i le ola e faavavau, lea e pei ona fetalai Iesu o le a ola “atili ai” pea. (Ioa. 10:10) O le mea lenā o loo oʻu tulimataʻia i le taimi nei—o se olaga e tumu i le filemu, saogalemu ma le fiafia, ma le anoanoaʻi o faamanuiaga mai iā Ieova. Tau ina ia avatu le viiga uma i Lē e alofa na faia i tatou, lea ua tatou maua le faaeaga e tauaveina lona suafa.—Sala. 83:18.

[Faafanua/Ata i le itulau 22, 23]

SUISILANI

BERN

Zurich

Arbon

Steinach

ITALIA

ROMA

Como

Milan

Vaitafe o Adda

Castione Andevenno

Faenza

Sulmona

Ventotene

[Ata i le itulau 22]

Malaga atu i Kiliata

[Ata i le itulau 22]

I maʻua ma Giuseppe i Kiliata

[Ata i le itulau 23]

Le aso o le ma faaipoipoga

[Ata i le itulau 23]

Ua silia i le 55 tausaga o ma galulue faatasi ma si aʻu avā pele