I SE tasi taeao, na maua ai e se tuafafine se afīfī na tuu e se tagata i luma o lona faitotoʻa i le pō. Sa ia tago i le afīfī, ma e leai se tasi na iloaina mai o ia, a o ia talatalaina ma le faaeteete le afīfī. Na ia vaaia ai lomiga faale-Tusi Paia o loo faasāina, ona toe foʻi lea i totonu o le fale. Sa ia afisi i lona fatafata ana lomiga, ma faafetai iā Ieova mo meaʻai tautele faaleagaga.

O mea na sa tutupu i Siamani a o faagasolo vaitausaga o le 1930. Na faasā le galuega a Molimau a Ieova i le tele o vaega o le atunuu, ina ua tulaʻi mai le vaega a Nasi i le 1933. Na faapea mai Richard Rudolph, lea ua silia nei i le 100 ona tausaga: “Na matou iloa e leai se mea e mafai ona taofia ai le faalauiloaina atu o le suafa o Ieova. E tāua lomiga mo suʻesuʻega ma le faiva, peitaʻi ua faasāina. O lea, sa matou taumānatu ai po o le a faapefea ona faaauau le galuega.” * Na ia iloa mulimuli ane, e mafai ona faia sona sao i le faia o le galuega, i se auala e lē masani ai i lalo o ataata o atumauga.​—Faama. 9:36.

Pe a faimalaga atu i le vaitafe o Elbe (po o Labe), ona taunuu loa lea i Giant Mountains (Krkonoše) lea e tuaoi ai Czech Republic ma Polani. E ui e pe ā ma le 5,250 futu (1,600 mita) le maualuluga o nei mauga, peitaʻi o atumauga nei e sili ona malūlū i le atu Europa. E pe ā ma le ono masina e ufitia ai na atumauga i le kiona e oo atu i le 10 futu (3 mita) le mafiafia. O le fesuisuiaʻi o le tau i nisi taimi, e faafuaseʻi ai ona ufitia atumauga i se ao mafiafia, ma faigatā ai ona iloa atu se mea.

A o faagasolo senituri, sa avea nei atumauga ma tuaoi o itumalo, atunuu ma malo. O nei atumauga sa faigatā ona leoleoina i aso ua mavae, o lea na faaaogā ai e tagata e feaveaʻi faasolitulafono ai oloa. I le 1933-1936, a o  tuaoi Czechoslovakia ma Siamani i le Giant Mountains, na faaaogā ai e Molimau a Ieova lototetele na atumauga. Aiseā? Ina ia feaveaʻi ai lomiga faale-Tusi Paia mai vaipanoa sa tele ai, i nofoaga sa manaʻomia ai lomiga. Sa aofia ai Richard iā i latou na felaʻuaʻia na lomiga.

Na faapea mai Richard: ʻI faaiʻuga o vaiaso, e pe ā ma le toʻafitu ni uso talavou e savalia atumauga, ma e faia o latou ofu e pei o ni tagata e feʻaʻei i mauga. E pe ā ma le tolu itula e savavali ai mai i Siamani ma aʻea atumauga ona taunuu lea i Špindlerův Mlýn, o se faletalimālō i Czech lea e pe ā ma le 10 maila (16.5 km) le mamao mai i le tuaoi. I na aso, e toʻatele tagata Siamani e nonofo i lenā vaipanoa. Sa iai se faifaatoʻaga na galulue faatasi ma uso. Sa ia faaaogāina se taavale solofanua e aumai ai pusa o lomiga mai se taulaga e latalata ane. O nei lomiga e aumaia i se nofoaafi mai i Prague. E masani ona ia nanāina nei pusa o lomiga i lalo o vao mamago i lana faatoʻaga, ma faatali ai se uso mai Siamani e aveina.

Na faapea atili mai Richard: ʻPe a matou taunuu i le faatoʻaga, ona fafao lea o tusi i a matou ato faafafa, ma e pe ā ma le 100 pauna (50 kilokalama) le mamafa o le avega a le tagata e toʻatasi.’ E faatoʻā latou ō ese pe a goto le lā ma taunuu i o latou aiga a o leʻi toe oso le lā ina neʻi maua i latou. Sa galue Ernst Wiesner o se ovasia matagaluega i Siamani i lenā vaitaimi. Na ia faapea mai: “E toʻalua uso e savavali i le pito i luma, ma pe a fetaui ma tagata ona faaemoemo lea o a la molī uila. O le faailo lenā i uso o loo amoina ato mekasini i le pe ā ma le 328 futu (100 mita) le mamao i tua, ina ia lalafi i le togāvao, seʻia toe sau se tasi e taʻu mai se upu faalilolilo e iloa ai ua toe saogalemu. E suia le upu faalilolilo e faaaogā mai lea vaiaso i lea vaiaso.” Peitaʻi, e lē na o leoleo Siamani le lamatiaga sa iai.

 Sa faapea mai Richard: “I se tasi afiafi sa tatau ai ona ou faigaluega mo se taimi umi. O lea na muamua ai nisi uso i Czech, ae ou mulimuli atu. Sa pogisa ma puaoa le auala, ma na ou matuā maalili lava a o oʻu savali i le timu aisa. Sa ou fesēaʻi i le ala mo le tele o itula, ma e toʻatele i latou e aʻea atumauga ua maliliu ai i le ala na ou uia. Na faatoʻā matou feiloaʻi ma uso i le taeao ina ua latou toe foʻi mai.”

E pe ā ma le tolu tausaga o faia pea e uso lototetele lenei galuega o le savavali i atumauga i vaiaso taʻitasi. I le tau malūlū, e feaveaʻi a latou lomiga e ala i le faasee i le aisa, pe tuu foʻi i se pusa ae savavali ma toso. O nisi taimi, e savavali ai le pe ā ma le toʻalua sefulu uso ma nisi tuafāfine i le ao, e faafoliga atu ai o i latou o se vaega o loo aʻea atumauga. E savavali isi i le pito i luma, ma e togi i luga a latou pulou pe a latou masalomia se mea e ono tupu.

O le ā le gaoioiga e fai pe a taunuu mai uso ma lomiga? E faia fuafuaga e faamautinoa ai e vave ona tufatufaina atu lomiga. E faapefea? E afīfī lomiga e pei ona afīfī fasimoli ona avatu lea i nofoaga e faatali ai nofoaafi i Hirschberg. E auina atu nei afīfī i vaega eseese o Siamani, ona tufatufaina atu lea ma le faautauta e uso ma tuafāfine e pei ona faamatalaina i le amataga. Sa telē se lamatiaga i le auala na feaveaʻi ai nei lomiga, auā na iai se mea na tupu e leʻi faatalitalia i se tasi aso.

I le 1936, na maua ai se uta o lomiga i se nofoaga e latalata i Berlin. Na maua ai i lenā uta ni afīfī se tolu mai i Hirschberg, ae e leʻi iloa po o ai na lafoina mai. Na saʻilia e leoleo le tagata e ona le tusitusi sa i nei afīfī, ma taofia ai loa se tasi o uso. Na taofia mulimuli ane Richard Rudolph ma le isi uso na masalomia i lenā mataupu. Peitaʻi, na talia uma e na uso nei moliaga, o lea na faaauau ai pea e nisi uso nei malaga faigatā e ui i lamatiaga.

E tele lomiga na maua e Molimau a Ieova i Siamani, mai i felaʻuaʻiga sa faia i atumauga o le Giant Mountains ma isi auala seʻia oo i le 1939. O le tausaga lenā, na nofoia ai e ʻautau a Siamani Czechoslovakia. Sa faia e uso i isi atunuu na tuaoi ma Siamani e pei o Falani, Holani ma Suisilani, taumafaiga uma e faaoo atu ai meaʻai faaleagaga i uso na sauāina e ui i tulaga lamatia.

I aso nei, ua tatou maua so o se lomiga faale-Tusi Paia ma le tele o isi meafaigaluega aogā. Pe e tatou te maua lomiga mai le Maota mo Sauniga po o le tuatusi o le jw.org, aiseā e lē manatunatu ai i taumafaiga na faia, ua mafai ai ona tatou maua na lomiga? Atonu e lē faatusalia le auala ua maua ai lomiga i aso nei, pe a faatusa i le aʻea o atumauga malūlū i le leva o le pō. Peitaʻi, e tele galuega fitā o loo faia e le toʻatele o uso, o loo auauna ma le lē manatu faapito i le saunia o lomiga.