1, 2. (a) O ai le uluaʻi foafoaga a Ieova, ma na faapefea ona faaaogā o ia e Ieova? (e) O le ā ua faamaonia ai e maopoopo le ʻauagelu?

O IEOVA o Lē na foafoaina le vateatea, e na te faia mea i se auala maopoopo. O lana uluaʻi foafoaga, o lona Alo e toʻatasi, o lē ua taʻua o “le Upu” ona o ia o Lana fofoga fetalai autū. Ua autausagā o auauna le Upu iā Ieova, auā ua taʻua i le Tusi Paia: “Sa i le amataga le Upu, sa faatasi le Upu ma le Atua.” Ua taʻua foʻi e faapea: ʻNa faia mea uma lava e ala i le Upu, ma e leai foʻi se mea e tasi e leʻi faia e ala iā te ia.’ I le silia i le 2,000 tausaga ua mavae, na auina mai ai e le Atua le Upu i le lalolagi, o le tagata lelei atoatoa o Iesu Keriso. A o iai i le lalolagi, sa faia ma le faamaoni e Iesu le finagalo o lona Tamā.​—Ioa. 1:1-3, 14.

² A o leʻi afio mai le Alo o le Atua i le lalolagi, sa auauna ma le faamaoni o se “tufuga poto” a Ieova. (Faata. 8:30) E ala iā Iesu, na foafoaina ai e Ieova le faitau miliona o agelu i le lagi. (Kolo. 1:16) Ua faapea mai le Tanielu 7:10: ʻUa auauna pea iā Ieova le afe o ni afe, ma ua tutū pea i ona luma le selau miliona.’ E faitau miliona foafoaga agaga a Ieova, ma ua faamatalaina o lana “ʻau” ua faamaopoopoina lelei.​—Sala. 103:21.

3. O le ā le tele o le aofaʻi o fetu ma paneta, ma ua faapefea ona faamaopoopoina lelei?

 ³ Seʻi manatu i foafoaga e pei o le anoanoaʻi o fetu ma paneta. I se suʻesuʻega talu ai nei e faatatau i fetu, na lipotia ai i se nusipepa e faapea e faitau tiliona fetu. E faatoluina taimi ua silia ai nei le aofaʻi o fetu nai lo o le aofaʻi na mafaufau muamua i ai le ʻausaienitisi. (Chronicle, lomia i Houston i Texas) Ua faamaopoopoina fetu i aniva. I aniva taʻitasi, o loo iai le tele o paneta ma le faitau piliona pe tiliona o fetu. O le tele o aniva, ua faamaopoopoina i ni vaega ua taʻua o faaputuga o aniva ma aniva tetelē.

4. E faapefea ona tatou iloa e faamaopoopo e Ieova ana auauna i le lalolagi?

⁴ I le pei o agelu i le lagi, ua faapea foʻi ona matuā maopoopo lelei fetu ma paneta. (Isa. 40:26) O lea, ua talafeagai ona faapea atu e faamaopoopo e Ieova ana auauna i le lalolagi. E finagalo o ia ia tumau ona maopoopo ana auauna, ma e tāua tele lenā tulaga ona e tele galuega tāua e tatau ona latou faia. E faitau afe tausaga o faamaopoopoina e Ieova ona tagata ina ia tapuaʻi atu iā te ia. E tele faaaʻoaʻoga e faamaonia ai o loo faatasi Ieova ma ona tagata, ma o ia “o le Atua o le filemu ma e fai mea maopoopo.”​—Faitau le 1 Korinito 14:33, 40.

5. Na faapefea ona faaleagaina le faatulagaga maopoopo ia faatumulia le lalolagi?

⁵ Ina ua faia e Ieova le uluaʻi ulugalii, na fetalai atu iā i laʻua: “Ia fanafanau ma ia matuā faatoʻateleina, ia tumu ai le lalolagi ma ia galueaʻiina, ia pule i iʻa o le sami ma manufelelei o le lagi ma meaola uma e fetolofi i le laueleele.” (Kene. 1:28) Sa tatau ona atiaʻe lo la aiga i se auala maopoopo ina ia faatumulia ai le lalolagi, ma faalautele atu le Parataiso ia soo ai le lalolagi atoa. Peitaʻi, sa faaleagaina lenā faatulagaga maopoopo ina ua lē usiusitaʻi Atamu ma Eva. (Kene. 3:1-6) Sa silasila mai “Ieova ua matuā leaga amioga a tagata i le lalolagi, o manatu ma faanaunauga uma o o latou loto, e leaga i taimi uma lava.” O le iʻuga, “i le silasila a le Atua moni, ua faaleagaina le lalolagi ma ua tumu le lalolagi i faiga sauā.” O lea, na finagalo ai le Atua e faaumatia ē amioleaga ma faaoo mai se lolo i le lalolagi atoa.​—Kene. 6:5, 11-13, 17.

6, 7. (a) Aiseā na maua ai e Noa le finagalo malie o Ieova? (Tagaʻi i le ata i luga aʻe o le matua.) (e) O le ā na tupu i tagata uma na lē faatuatua i aso o Noa?

⁶ Peitaʻi, sa ʻmaua e Noa le finagalo malie o Ieova,’ auā o ia o se “tane amiotonu” o lē e leʻi ʻponā i ē na latou ola faatasi.’ Talu ai sa “savavali Noa ma le Atua moni,” o lea na faatonu ai o ia e Ieova e fausia se vaa telē. (Kene. 6:8, 9, 14-16) Sa fetaui lelei le fausaga o le vaa ina ia mafai ona faasaoina ai tagata ma manu. Sa usitaʻi Noa ma ʻfaia mea uma lava e pei ona poloaʻiina ai o ia e Ieova.’ Sa lagolagosua foʻi lona aiga iā te ia, ma mafai ai ona faaiʻuina le fausiaina o le vaa i se auala maopoopo. Ina ua ō tagata ma manu i totonu o le vaa, “ona tapuni ai lea e Ieova o le faitotoʻa.”​—Kene. 7:5, 16.

⁷ Ina ua oo mai le Lolo i le 2370 T.L.M., sa ʻsoloiesea e Ieova mea uma ua iai i le fogāeleele,’ ae na faasaoina Noa o lē e faamaoni faatasi ma lona aiga. (Kene. 7:23) O tagata uma lava i le lalolagi i aso nei e tupuga mai iā Noa ma ona atalii ma a latou avā. Ae e leʻi faasaoina tagata lē faatuatua uma na i fafo o le vaa, ona e latou te leʻi faalogo iā Noa “o lē e talaʻi le amiotonu.”​—2 Pete. 2:5.

8. E faapefea ona faamaonia sa lelei ona faamaopoopoina le nuu o Isaraelu, ina ua faatonu e Ieova ona tagata e ulu atu i le Nuu Folafolaina?

 ⁸ I le silia i le valu senituri talu ona mavae le Lolo, na faamaopoopo ai e le Atua tagata Isaraelu e avea o se nuu. O le maopoopo lelei, sa aofia ai vala uma o o latou olaga aemaise lava le latou tapuaʻiga. O se faaaʻoaʻoga, e lē gata i le anoanoaʻi o ositaulaga ma le ʻau sa Levī, ae sa faamaopoopoina foʻi auauna fafine e “faia le galuega na faatulagaina, i le faitotoʻa o le faleʻie o le feiloaʻiga.” (Eso. 38:8) Na faatonu e Ieova tagata Isaraelu e ulu atu i le nuu o Kanana. Peitaʻi, o le toʻatele o i latou na fefefe ma mumusu e ō, o lea na fetalai ai Ieova iā i latou: “E tou te lē ulu atu lava i le atunuu na sii ai loʻu lima i se tautoga e faapea ou te faatasi ma outou, seʻi vaganā ai Kalepo le atalii o Iefune ma Iosua le atalii o Nuno.” Talu ai sa la foʻi mai ma se lipoti lelei ina ua ō atu faalilolilo e mataʻi le Nuu Folafolaina. (Nu. 14:30, 37, 38) I le ōgatusa ai ma le taʻitaʻiga a Ieova, sa mulimuli ane tofia e Mose Iosua e suitulaga iā te ia. (Nu. 27:18-23) A o lata ina taʻitaʻi atu e Iosua tagata Isaraelu i Kanana, na fetalai atu Ieova iā te ia: ʻIa lototele ma faamalosi. Aua le fefe pe mataʻu, auā ou te faatasi ma oe i mea uma e te alu i ai.’​—Iosua 1:9.

9. O le ā le lagona sa iai iā Raava e faatatau iā Ieova ma ona tagata?

⁹ Sa faatasi Ieova ma Iosua i so o se mea sa iai. O se faataʻitaʻiga, i le 1473 T.L.M., na tolauapi ai tagata Isaraelu e latalata i Ieriko, o se aai i Kanana. Na auina atu e Iosua ni sipai se toʻalua i Ieriko, ma o i inā na la feiloaʻi ai i le fafine talitane o Raava. Na ō atu ni tamāloloa o le nuu e taumafai e puʻe nei sipai, ae na faalafi e Raava i laʻua i le taualuga o lona fale. Na faapea atu Raava i sipai Isaraelu: ʻUa ou iloa e foaʻi atu lava e Ieova iā te outou le laueleele lenei. Auā ua matou faalogo na faapaʻumātū e Ieova vai o le Sami Ulaula i o outou luma, ma mea na outou faia i tupu e toʻalua o tagata Amorī.’ Na ia  toe faapea atu: “O Ieova lo outou Atua, o le Atua o le lagi i lugā ma le lalolagi i lalo nei.” (Iosua 2:9-11) Talu ai sa lagolagoina e Raava le faalapotopotoga a Ieova i lenā taimi, na finagalo ai Ieova e tatau ona faasaoina Raava ma lona aiga ina ua faatoʻilalo Ieriko e tagata Isaraelu. (Iosua 6:25) Sa faatuatua ma mataʻu Raava iā Ieova, ma faaalia le faaaloalo i tagata o Ieova.

10. O le ā na taʻu atu e Iesu i taʻitaʻi lotu Iutaia, ma aiseā?

¹⁰ I le taʻitaʻiga a Iosua, na faatoʻilalo ai e tagata Isaraelu le laueleele o Kanana ma latou nofoia. Peitaʻi i senituri mulimuli ane, sa faaauau ona solia e tagata Isaraelu tulafono a Ieova. Ina ua afio mai Iesu i le lalolagi, sa matuā lē usiusitaʻi tagata Isaraelu iā Ieova ma ana perofeta. O le pogai lea na taʻua ai e Iesu Ierusalema “o lē na fasiotia le ʻauperofeta.” (Faitau le Mataio 23:37, 38.) Sa teena e Ieova taʻitaʻi lotu Iutaia ona e latou te leʻi usiusitaʻi iā te ia. Na fetalai atu Iesu iā i latou: “E aveesea le malo o le Atua mai iā te outou, ae tuuina atu i se nuu e fua mai ai ona fua.”​—Mata. 21:43.

11, 12. (a) O le ā e faamaonia ai na aveesea e Ieova ana faamanuiaga mai i le nuu o Isaraelu, ae tuu atu i se faalapotopotoga fou? (e) O ai na aofia ai i lenei faalapotopotoga fou?

¹¹ Na teena e Ieova le nuu lē faamaoni o Isaraelu i le uluaʻi senituri T.A. Peitaʻi, e leʻi uiga ai e faapea o le a leai se faalapotopotoga o ana auauna faamaoni i le lalolagi. Na tuu atu e Ieova ana faamanuiaga i se faalapotopotoga fou e olaola sa faaautū atu iā Iesu ma ana aʻoaʻoga, ma na amata i le aso o le Penetekoso 33 T.A. I lenā taimi, e tusa ma le 120 soo o Iesu sa faapotopoto i se nofoaga i Ierusalema, “ona faafuaseʻi mai lea ona taalili mai i le lagi e pei o le agi o se matagi malosi, ma ua tumu ai le fale atoa.” Ua taʻua atili e faapea: “Ona latou iloa ai lea o ni laulaufaiva e pei o le afi, ua salalau atu ma nofo i luga o i latou taʻitoʻatasi, ona faatutumuina ai lea o i latou uma i le agaga paia, ma amata ai ona tautatala i gagana eseese, e pei ona foaʻiina mai e le agaga o le gagana iā i latou.” (Galu. 2:1-4) O lenei mea mataʻina na tupu, o se faamaoniga malosi lea o le lagolagosua a Ieova i le faalapotopotoga fou lea sa faia aʻe i soo o Keriso.

¹² I lenā aso iloga, “pe tusa ma le tolu afe o tagata ua faaopoopo atu” i soo o Iesu, ma na “faaopoopo atu ai e Ieova iā i latou i aso taʻitasi o ē ua faaolaina.” (Galu. 2:41, 47) Sa iai iʻuga lelei o le galuega a tagata talaʻi i le uluaʻi senituri. Ua taʻua i le Galuega 6:7: “Ua tupu pea le afioga a le Atua, ma ua matuā faatoʻateleina soo i Ierusalema; e toʻatele foʻi faitaulaga ua usiusitaʻi i le faatuatua.” Sa talia e le toʻatele o tagata lotofaamaoni upu moni na folafola atu e lenei faalapotopotoga fou. Mulimuli ane, ina ua aumaia e Ieova “tagata o nuu ese” i totonu o le faapotopotoga Kerisiano, na faamaonia ai i inā lona lagolagoina o le faalapotopotoga fou.​—Faitau le Galuega 10:44, 45.

13. O le ā le galuega na tuu atu e Ieova i lana faalapotopotoga fou e fai?

¹³ Sa manino mai le galuega na tuu atu e Ieova i soo o Iesu e fai. A o iai Iesu i le lalolagi, sa ia faataatia se faaaʻoaʻoga mo ona soo. Ina ua faatoʻā uma lona papatisoga, sa amata loa ona ia talaʻi atu “le malo o le lagi.” (Mata. 4:17) Sa aʻoaʻo e Iesu ona soo ia faia foʻi lenā lava galuega, auā na fetalai o ia: ʻE fai outou ma molimau iā te aʻu i Ierusalema, i Iutaia ma Samaria, ma tuluʻiga uma o le lalolagi.’ (Galu. 1:8) Sa malamalama uluaʻi  soo o Keriso i le galuega e tatau ona latou faia. O se faaaʻoaʻoga, a o iai Paulo ma Panapa i Anetioka i Pisitia, sa la taʻu atu ma le lototetele i tagata tetee o Iutaia e faapea: “Ua tatau ona faailoa atu muamua iā te outou le afioga a le Atua. Seʻi faauta! Ua matou liliu atu i nuu ese, ona ua outou teena lana afioga, ma tou te lē manatu e tou te mauaina le ola e faavavau. O le mea moni, ua tuu mai e Ieova iā i maʻua poloaʻiga i upu nei, ʻUa ou tofia oe e avea ma malamalama o nuu ese, ina ia avea oe ma faaolataga i tuluʻiga uma o le lalolagi.’” (Galu. 13:14, 45-47) Talu mai le uluaʻi senituri, ua faalauiloa atu e le vaega faalelalolagi o le faalapotopotoga a Ieova, lana sauniuniga mo le faaolataga.

14. O le ā na tupu iā Ierusalema i le uluaʻi senituri, ma o ai na faasaoina?

¹⁴ O le toʻatele o tagata Iutaia e latou te leʻi talia le tala lelei, ma na oo mala iā i latou. Na lapataʻia e Iesu ona soo: “Pe a outou iloa foʻi ua siʻosiʻomia Ierusalema e ʻautau, ona outou iloa ai lea ua lata lona faatafunaina. O lea, o ē o i Iutaia ia sosola i mauga, o i latou o i totonu o le aai, ia ō ese, ma aua neʻi toe foʻi atu i le aai i latou o i tua.” (Luka 21:20, 21) Sa taunuu fetalaiga a Iesu. I le 66 T.A., na siʻomia ai e ʻautau a Roma Ierusalema e ala i le taʻitaʻiga a Sesetia Kalusi, ona o le fouvale o tagata Iutaia. Ae na faafuaseʻi ona tuumuli ʻautau a Roma, ma maua ai loa le avanoa mo soo o Iesu e ō ese ai mai i Ierusalema ma Iutaia. E toʻatele i latou na sosola agaʻi atu i le isi pito o le Vaitafe o Ioritana, ma ō atu i Pela i Perea. I le 70 T.A., na toe foʻi ane ai ʻautau a Roma ma faaumatia Ierusalema. Peitaʻi sa faasaoina Kerisiano na usitaʻia le lapataʻiga a Iesu.

15. Na olaola le faa-Kerisiano e ui lava i ā tulaga?

¹⁵ E ui lava sa feagai soo o Keriso ma faigatā, sauāga ma isi tofotofoga o le faatuatua, ae sa olaola pea le faa-Kerisiano i le uluaʻi senituri. (Galu. 11:19-21; 19:1, 19, 20) Sa taulau manuia na uluaʻi Kerisiano i le itu faaleagaga, ona na faamanuia i latou e Ieova.​—Faata. 10:22.

16. O le ā sa tatau ona faia e Kerisiano taʻitasi ina ia taulau manuia ai faaleagaga?

¹⁶ Sa tatau i na Kerisiano ona faia ni taumafaiga a le tagata lava ia, ina ia taulau manuia ai faaleagaga. Sa tatau ona latou suʻesuʻe māeʻaeʻa Tusitusiga Paia, auai e lē aunoa i sauniga, ma maelega i le galuega talaʻi. Sa maopoopo lelei faapotopotoga i le uluaʻi senituri. Sa iai toeaina ma auauna o le faiva sa lotomalilie e fesoasoani atu iā i latou, ma na maua e faapotopotoga aogā mai i galuega fitā a nei uso. (Fili. 1:1; 1 Pete. 5:1-4) E mautinoa sa matuā fiafia faapotopotoga ina ua asiasi atu toeaina femalagaaʻi e pei o Paulo. (Galu. 15:36, 40, 41) E mataʻina ona e iai vala e tutusa ai la tatou tapuaʻiga i aso nei, ma le tapuaʻiga a Kerisiano i le uluaʻi senituri. Maʻeu lo tatou lotofaafetai ona sa faamaopoopoina e Ieova ana auauna i na aso, faapea foʻi i aso nei! *

17. O le ā o le a talanoaina i le mataupu o sosoo mai?

¹⁷ A o lata mai le iʻuga o le lalolagi a Satani i nei aso e gata ai, ua sili atu ona agaʻi i luma le vaega faalelalolagi o le faalapotopotoga a Ieova i lo o se isi lava taimi. Po o e piiama atu pea i le faalapotopotoga a Ieova? Po o e agaʻigaʻi i luma faaleagaga? O le a talanoaina i le mataupu o sosoo mai le auala e tatou te faia ai faapea.