1. O le ā le manatu e masani ona iai i le toʻatele?

UA FAALOGO le toʻatele i le manatu lenei: ʻE faatoʻā e talisapaia mea ua e mauaina pe afai e mou atu.’ Pe sa iai se taimi na faapena ai ou lagona? O se tagata na ia maua ni mea mai lava a o laʻitiiti, e na te lē talisapaia atoatoa na mea. O se faaaʻoaʻoga, atonu e manatu māmā se tagata na ola aʻe i se aiga maumea, i mea ua ia mauaina. O le tulaga lenā e tupu i talavou e leai se poto masani. Atonu e latou te lē iloaina mea e matuā tāua i le olaga.

2, 3. (a) O le ā e tatau ona matuā faatāua e talavou Kerisiano? (e) O le ā e fesoasoani iā i tatou ina ia talisapaia ai mea ua maua?

² Pe afai o oe o se talavou, o le ā se mea e tāua iā te oe? O le toʻatele o tagata o le lalolagi, ua faamuamua i o latou olaga meafaitino, se galuega e lelei le totogi, se fale manaia po o masini faaonapōnei. Peitaʻi, pe afai e na o le pau nei o mea o loo tatou taulaʻi i ai, e iai la se mea tāua o loo misi. O lenā mea o ʻoa faaleagaga. E faanoanoa ona e faitau miliona tagata i aso nei e latou te lē o saʻilia nei ʻoa faaleagaga. Pe afai o oe o se talavou na tausia aʻe e ni mātua Kerisiano, e tatau ona e matuā faatāua le tofi faaleagaga ua e mauaina.  (Mata. 5:3) Pe afai e te lē talisapaia lenā tofi, o le a iʻu i ni iʻuga faanoanoa ia e ono aafia ai lou olaga atoa.

³ E mafai ona ʻalofia le tupu o lenā tulaga. O le ā e fesoasoani iā te oe e talisapaia ai lou tofi faaleagaga? O le a tatou talanoaina nisi o faaaʻoaʻoga faale-Tusi Paia, e iloa ai māfuaaga e ao ai ona faatāua lo tatou tofi faaleagaga. O le a fesoasoani nei faaaʻoaʻoga i talavou ma Kerisiano uma, ina ia faatāua mea faaleagaga ua latou mauaina.

4. O le ā ua faailoa mai i le 1 Samuelu 8:1-5 e faatatau i atalii o Samuelu?

⁴ O loo taʻua i le Tusi Paia nisi e leʻi talisapaia o latou tofi tautele faaleagaga. Sa tupu lenā mea i le aiga o le perofeta o Samuelu, o lē sa auauna ma le faamaoni iā Ieova mai lava a o laʻitiiti. (1 Samu. 12:1-5) Sa faataatia e Samuelu se faaaʻoaʻoga lelei mo ona atalii o Ioelu ma Avia. Peitaʻi, e la te leʻi mulimuli i ai, ae na la faia mea leaga. Ua taʻua i le Tusi Paia sa la “faia faamasinoga faapiʻopiʻo.”​—Faitau le 1 Samuelu 8:1-5.

5, 6. O le ā na tupu i atalii o Iosia ma le atalii o lona atalii?

⁵ Sa faapena foʻi atalii o le tupu o Iosia. Sa faataatia e Iosia se faaaʻoaʻoga lelei i le tapuaʻiga iā Ieova. Ina ua maua le tusi o Tulafono a le Atua ma faitau atu iā Iosia, sa matuā taumafai o ia e faatatau faatonuga a Ieova. Sa ia aveesea faiga ifo i tupua ma faiga faaagaga mai i le atunuu, ma faalaeiau tagata ia usiusitaʻi iā Ieova. (2 Tu. 22:8; 23:2, 3, 12-15, 24, 25) Sa maua e atalii o Iosia ni tofi faaleagaga matagofie. Sa mulimuli ane avea ma tupu ona atalii e toʻatolu, ma se tasi o atalii o ona atalii. Peitaʻi, e leai se tasi o i latou na talisapaia mea na latou mauaina.

⁶ Sa fai Ioasasa le atalii o Iosia ma tupu e sui iā te ia. Peitaʻi, sa faia e Ioasasa “mea leaga i le silafaga a Ieova.” E na o le tolu masina o lana pulega, ae faafalepuipui loa e se Farao o Aikupito, ma na oti o ia a o ave faapagota. (2 Tu. 23:31-34) Mulimuli ane, sa avea lona uso o Ioakima ma tupu mo tausaga e 11. E leʻi talisapaia foʻi e Ioakima mea na ia maua mai i lona tamā, ae sa ola o ia i se olaga leaga. O le pogai lea na valoia ai e Ieremia: “E tanumia o ia e pei ona tanu o se asini poʻa.” (Iere. 22:17-19) Sa mulimuli ane suitulaga i ai Setekaia le isi atalii o Iosia, ma le atalii o lona atalii o Ioakina. E la te leʻi mulimuli foʻi i ala amiotonu o Iosia.​—2 Tu. 24:8, 9, 18, 19.

7, 8. (a) O le ā le auala e leʻi talisapaia ai e Solomona lona tofi faaleagaga? (e) O ā lesona e tatou te aʻoaʻoina mai i faaaʻoaʻoga a i latou e leʻi talisapaia lo latou tofi faaleagaga?

⁷ E tele mea na aʻoaʻoina e le tupu o Solomona mai i lona tamā o Tavita. E ui lava na tupuga mai Solomona i se siʻomaga lelei faaleagaga ma lelei le amataga o lona olaga, ae mulimuli ane e na te leʻi talisapaia lona tofi faaleagaga. Ua taʻua i le 1 Tupu 11:4: “Ua oo ina toeaina Solomona, ona faaliliuina lea e ana avā o lona loto ina ia mulimuli atu i isi atua; ma e leʻi atoatoa foʻi lona loto iā Ieova lona Atua, e pei o le loto o Tavita lona tamā.” O le iʻuga, e na te leʻi mauaina le finagalo malie o Ieova.

⁸ Sa maua e nei tane uma le avanoa e iloa ai Ieova ma faia le mea saʻo, ae e faanoanoa ona e latou te leʻi talisapaia lenā avanoa. Peitaʻi, e lē o talavou uma i taimi o le Tusi Paia na mulimuli i lenā ala, ma e faapena foʻi i aso nei. Seʻi o tatou iloiloina faaaʻoaʻoga lelei a nisi o talavou, ia e mafai ona faaaʻoaʻo i ai talavou Kerisiano.

9. Sa faapefea ona faataatia e atalii o Noa se faaaʻoaʻoga mataʻina? (Tagaʻi i le ata i luga aʻe o le matua.)

⁹ Sa faataatia e atalii o Noa se faaaʻoaʻoga mataʻina. Sa poloaʻia lo latou tamā e fau se vaa ma ave i ai lona aiga. Sa iloa lelei e atalii o Noa le tāua o le faia o le finagalo o Ieova. O lea, sa latou fesoasoani ai i le fauina o le vaa, ma latou ō uma ai loa i totonu. (Kene. 7:1, 7) Ua taʻua i le Kenese 7:3 sa latou ave manu i totonu o le vaa “ina ia faasaoina nei meaola i le fogāeleele atoa.” Sa faasaoina foʻi tagata. Sa talisapaia e atalii o Noa mea na latou maua mai iā te ia. O lea na latou maua ai le faaeaga e fesoasoani i le faasaoina o tagata, ma toe atiaʻe le tapuaʻiga moni i se lalolagi ua faamamāina.​—Kene. 8:20; 9:18, 19.

10. Sa faapefea i tane talavou Eperu e toʻafā sa i Papelonia, ona faaalia le talisapaia o upu moni na latou aʻoaʻoina?

¹⁰ I senituri mulimuli ane, sa faaalia ai e ni tane talavou Eperu e toʻafā, sa aʻoaʻoina i latou i mea e sili ona tāua. Sa ave faatagataotaua Hanania, Mesaelu, Asaraia ma Tanielu i Papelonia i le 617 T.L.M. O i latou o ni talavou e aulelei, atamamai, ma mafai ona maua ni olaga taulau manuia i Papelonia. Peitaʻi, sa faaalia i a latou gaoioiga, sa latou manatua lo latou tofi po o mea na aʻoaʻoina ai i latou. Sa matuā faamanuiaina i latou ona o le faatatauina o lesona faaleagaga na latou aʻoaʻoina a o lāiti.​—Faitau le Tanielu 1:8, 11-15, 20.

11. Sa faapefea ona maua e isi aogā mai i le tofi faaleagaga o Iesu?

¹¹ O Iesu o le faaaʻoaʻoga silisili o lē na matuā talisapaia lona tofi faaleagaga. Sa ia matuā faatāua mea uma na ia aʻoaʻoina mai i lona Tamā. E faamaonia lea i ana fetalaiga i le Ioane 8:28: “E pei ona aʻoaʻo mai e le Tamā iā te aʻu, o mea ia ou te tautala atu ai.” Sa naunau foʻi o ia e maua e isi aogā mai i mea na ia aʻoaʻoina. Sa faapea atu o ia i le motu o tagata: “E tatau ona ou folafola atu le tala lelei o le malo o le Atua i isi foʻi aai, auā o le mea lea na auina mai ai aʻu.” (Luka 4:18, 43) E lē faatāuaina e tagata o le lalolagi mea faaleagaga. O lea sa fesoasoani ai Iesu i lana ʻaufaalogologo ia iloa, ʻe lē o ni tagata o le lalolagi i latou.’​—Ioa. 15:19.

12. (a) E faapefea ona faatatau le 2 Timoteo 3:14-17 i talavou i aso nei? (e) O ā fesili e tatau ona iloilo e talavou Kerisiano?

¹² Atonu sa tausia aʻe oe e ni mātua ua tuutoina atu iā Ieova, e pei o tane talavou na tatou talanoaina. O lea, e ono fetaui lelei lou tulaga ma le faamatalaga a le Tusi Paia e faatatau iā Timoteo. (Faitau le 2 Timoteo 3:14-17.) Sa “aʻoaʻoina oe” e ou mātua e faatatau i le Atua moni, ma le auala e faafiafia ai o ia. Atonu sa la aʻoaʻoina oe mai lava a o e tamameamea. E mautinoa ua “mafai ona faapotoina ai oe mo le faaolataga e ala i le faatuatua e tusa ai ma Keriso Iesu,” ma e “lava saunia” ai mo le auaunaga iā Ieova. O le fesili tāua: Po o le a e talisapaia mea ua e aʻoaʻoina? Ia iloilo oe lava i fesili nei: ʻO ā ni oʻu faalogona i le avea o aʻu ma vaega o le toʻatele o molimau faamaoni ua mavae atu? O ā ni oʻu faalogona e faatatau i le avea ma vaega o nai tagata ua taʻua e le Atua o ana uō? Po o oʻu talisapaia le faaeaga mataʻina ma tāua o le iloaina o le upu moni?’

13, 14. O le ā le faaosoosoga e feagai ma nisi talavou Kerisiano, ae aiseā e lē atamai ai lenei faiga? Faamatala mai se faaaʻoaʻoga.

¹³ O nisi talavou na tausia aʻe e  mātua Kerisiano, atonu e latou te lē o iloa lelei le eseesega o lo tatou parataiso faaleagaga mai i le lalolagi pogisa a Satani. O nisi ua iʻu lava ina faaosoosoina e tofotofo pe faapeʻī le olaga i le lalolagi. Po o le a e tū i luma o se taavale o loo saoasaoa mai, ina ia iloa le tigā ma le matuiā e te oo i ai? E mautinoa e leai. I se tulaga talitutusa, e lē manaʻomia ona tatou faataʻitaʻi i “amioga e sili ona matagā ma inosia” o lenei lalolagi, ina ia iloa ai le tulaga mafatia e tatou te oo i ai.​—1 Pete. 4:4.

¹⁴ Sa ola aʻe Gener i se aiga Kerisiano i Asia. Sa papatiso o ia ina ua 12 ona tausaga, ae ina ua avea ma talavou, sa taaʻina o ia i ala o lenei lalolagi. Na faapea mai o ia: “Sa ou manaʻo e tofo i le saʻolotoga o loo ofo mai e lenei lalolagi.” Sa amata ona ola Gener i se olaga uigalua. E 15 ane ona tausaga, ua faataʻitaʻi i mea leaga sa faia e ana uō, e pei o le inu ʻava malosi ma le fai upu masoā. Sa masani ona tuai mai le fale, pe a uma ona piliati ma ana uō ma taaalo i taaloga sauā i le komepiuta. Ae a o faagasolo taimi, sa ia iloa e lē o faamalieina moni o ia i mea o loo ia faia i lenei lalolagi. Ua ia taʻua e faatatau i lona toe foʻi mai i le faapotopotoga: “E tele luʻi o loo oʻu fesagaʻia pea. Peitaʻi, e lē faatusalia i faamanuiaga mai iā Ieova.”

15. O le ā e tatau ona mafaufau i ai talavou e leʻi tausia aʻe e ni mātua Kerisiano?

¹⁵ E iai nisi talavou i le faapotopotoga e leʻi tausia aʻe e ni mātua Kerisiano. Pe afai o oe o se tasi o i latou na, ia manatu i ai o se faaeaga matagofie lou iloaina o Lē na foafoaina mea ma auauna iā te ia. E faitau piliona tagata i le lalolagi. O lea, o se faamanuiaga lou aofia ai i ē ua tosina mai ma le agalelei e Ieova, ma faailoa atu i ai upu moni o le Tusi Paia. (Ioa. 6:44, 45) E na o le toʻatasi mai i le 1,000 o tagata i aso nei, ua maua le poto saʻo i le upu moni, ma o oe o se tasi o i latou na. Pe e lē o se māfuaaga lenā e tatau ona tatou olioli ai, e tusa po o le ā le auala na tatou aʻoaʻoina ai le upu moni? (Faitau le 1 Korinito 2:12.) Ua faapea mai Gener: “E maniti oʻu tino pe a mafaufau i lenei tulaga. O ai aʻu le tagata faatauvaa e silasila mai ai Ieova, o Lē e pule i le aoao o mea? (Sala. 8:4) Ua faapea mai  se tuafafine i lenā lava vaipanoa: “E matuā fiafia tamaiti aʻoga pe a iloa i latou e o latou faiaʻoga. O lea, o se faaeaga sili le iloaina o i tatou e le Aʻoaʻo Sili o Ieova.”

16. O le ā se filifiliga atamai mo talavou Kerisiano i aso nei?

¹⁶ Pe a mafaufau i le faaeaga matagofie ua e mauaina, pe e te lē tauivi ai pea e tumau ona iai faatasi ma ē o loo faia le mea saʻo i o latou olaga? O le faia faapea, ua e mulimuli ai i le faaaʻoaʻoga a auauna faamaoni i aso ua mavae. O se mea atamai le faia faapea, nai lo o le mulimuli i le toʻatele o talavou o loo faamaumau o latou olaga, ma lē maua se lumanaʻi fiafia.​—2 Kori. 4:3, 4.

17-19. O le ā e fesoasoani iā te oe ina ia matilatila ese ai mai i le lalolagi?

¹⁷ O le mea moni, e lē faigofie i taimi uma ona tatou matilatila ese mai i le lalolagi. Peitaʻi o se mea atamai le faia faapea. O se faaaʻoaʻoga, seʻi mafaufau i se tagata taalo i le Olimepeka. E mautinoa e tatau ona matilatila ese o ia mai i isi ina ia ausia lenā tulaga. E tatau ona ia ʻalofia le tele o mea e faaalu ai lona taimi, ma itiiti ai le taimi e toleni ai. Ae i le isi itu, pe afai e matilatila ese o ia mai i lana tupulaga, o le a fesoasoani iā te ia e toleni ai pea ma ausia lona sini.

¹⁸ E pūmoomoo le vaaiga a le lalolagi e faatatau i le olaga. Ae pe a mafaufau i le lumanaʻi, o le matilatila ese mai i le lalolagi, ma faamamao mai i ana faiga e faaleagaina ai tau amio ma faaleagaga, o le a e ʻtaofimau ai i le ola moni.’ (1 Timo. 6:19) Ua faapea mai le tuafafine lea na taʻua muamua: “O le a e matuā fiafia i le faaiʻuga o le aso, pe a e faailoa atu ma le lototele ou talitonuga. O le a faamaonia atu ai na e maua le malosi e tetee atu ai i le lalolagi a Satani. A o le sili o na mea uma, ua pei o loo e vaavaai atu o loo silasila mai ma le fiafia Ieova iā te oe. O faalogona na e oo iā te oe pe a e matilatila ese mai i isi.”

¹⁹ E lē aogā le olaga pe afai e na o le taulaʻi atu i mea e mafai ona maua i le taimi lenei. (Fai. 9:2, 10) Pe afai o oe o se talavou e mafaufau lelei i le fuafuaga o lou olaga, ma le avanoa e ola ai e faavavau, e atamai la ona ʻalofia le “savavali e pei o tagata o le lalolagi,” ae ia maua se olaga aogā.​—Efe. 4:17; Mala. 3:18.

20, 21. (a) O le ā e tatou te maua i le lumanaʻi pe a tatou faia filifiliga saʻo? (e) O le ā o loo faafinagaloina mai e Ieova iā i tatou?

²⁰ Pe a faia filifiliga saʻo, o le a faamalieina o tatou olaga i le taimi lenei, ma ʻfai ma o tatou tofi le lalolagi’ po o le ola e faavavau. E lē mafaatusalia le tele o faamanuiaga matagofie o le a tatou mauaina. (Mata. 5:5; 19:29; 25:34) E ui i lea, e lē otometi ona aumaia e le Atua nei faamanuiaga iā i tatou. E iai se mea o loo ia faafinagaloina mai iā i tatou. (Faitau le 1 Ioane 5:3, 4.) E matuā tauia i tatou pe a auauna ma le faamaoni iā te ia i le taimi lenei.

²¹ Maʻeu se faaeaga sili o lo tatou mauaina o le tele o mea mai i le Atua! Ua tatou maua le poto saʻo i lana Afioga, ma le malamalamaga manino i upu moni e faatatau iā te ia ma lona finagalo. Ua tatou maua foʻi le faaeaga o le tauaveina o lona suafa ma avea ma ana Molimau. Ua folafola mai e le Atua e fesoasoani mai iā i tatou. (Sala. 118:7) E tusa pe e tatou te talavou pe matutua, ae seʻi o tatou faaalia atu le lototalisapaia, e ala i le maumauaʻi e avatu iā Ieova “le mamalu e oo i le faavavau.”​—Roma 11:33-36; Sala. 33:12.