1. Ua faapefea ona tatou maua aogā mai i le faaāta i mafaufau o mea e tatou te leʻi vaaia? (Tagaʻi i le ata i luga aʻe o le matua.)

 UA FOAʻI mai e Ieova iā i tatou se meaalofa matagofie, o le tomai lea e faaāta ai i o tatou mafaufau mea e tatou te leʻi vāai i ai. E fesoasoani lenā iā i tatou e fai ai fuafuaga atamai, ma tepa taulaʻi atu ai i mea lelei. E silafia e Ieova le lumanaʻi, ma ua faailoa mai e le Tusi Paia iā i tatou mea o le a tutupu. E mafai la ona faaāta i o tatou mafaufau mea o le a tutupu. O le faia faapea, e fesoasoani iā i tatou e faaalia ai le faatuatua.​—2 Kori. 4:18.

2, 3. (a) E faapefea ona fesoasoani iā i tatou le faaāta i o tatou mafaufau o mea o le a tutupu? (e) O ā fesili o le a taliina i lenei mataupu?

² O nisi taimi e faaāta ai i o tatou mafaufau mea e lē mafai ona tutupu. O se faaaʻoaʻoga, e ono faaāta i le mafaufau o se teineitiiti o loo ia tiʻetiʻe i luga o se pepe o loo feleleaʻi solo. Ae e lē mafai ona tupu lenā mea. Peitaʻi, e ese mai ai le tulaga o Hana. Sa ia mafaufau i le aso o le a ia avatu ai lana tama o Samuelu i le faleʻie o le tapuaʻiga e galulue faatasi ai ma ositaulaga. O lenā mea e lē na o se miti. Peitaʻi, sa ia filifili e faia faapea. O le mafaufau pea i lenā aso, na faamalosia ai Hana e faataunuu lana folafolaga na faia iā Ieova. (1 Samu. 1:22) Pe a  faaāta i o tatou mafaufau, mea ua folafola mai e le Atua o le a ia faia, o loo tatou mafaufau la i se mea o le a tupu moni lava.​—2 Pete. 1:19-21.

³ O le toʻatele o auauna a Ieova o loo i le Tusi Paia, sa faaāta i o latou mafaufau mea na Ia folafolaina atu iā i latou. Aiseā na tāua ai lo latou faia faapea? Aiseā e tāua ai foʻi iā i tatou ona faaāta i o tatou mafaufau le tulaga o le a iai pe a faataunuuina folafolaga a le Atua?

4. Aiseā na ono mafai ai ona faaāta e Apelu se lumanaʻi matagofie?

⁴ Pe na “iloa” atu e le uluaʻi tagata na faamaoni o Apelu folafolaga a Ieova? E lē mafai ona tatou faapea atu sa malamalama Apelu i le auala o le a faataunuu ai le folafolaga a le Atua sa fai atu i le gata: “Ou te faatupuina le feitagaʻi i le va o oe ma le fafine, ma i le va o lau fanau ma lana fanau. O le a ia tuʻimomomoina oe i le ulu, ae o le a e tuʻimomomoina o ia i le mulivae.” (Kene. 3:14, 15) Peitaʻi, atonu sa tele ina mafaufau Apelu i lenā folafolaga, ma iloa ai o le a iai se tasi o le a ʻtuʻimomomoina i le mulivae’ ina ia toe faafoʻisia ai le fanau a tagata i le tulaga lelei atoatoa. Po o ā lava mea sa faaāta i le mafaufau o Apelu e faatatau i le lumanaʻi, ae sa faavae lona faatuatua i folafolaga a le Atua. O lea, na talia ai e Ieova lana taulaga.​—Faitau le Kenese 4:3-5; Eperu 11:4.

5. Aiseā na aogā ai iā Enoka le faaāta o mea o le a tutupu i le lumanaʻi?

⁵ Sa faaalia e le tagata faamaoni o Enoka le faatuatua, e ui sa siʻomia o ia e tagata faalēmataʻu sa faia upu faifai i le Atua. Sa faagaeeina Enoka e valoia o le a afio mai Ieova “ma ana ʻaupaia e mano ni mano, e faamasino i tagata uma, ma faasala i ē uma e amio faalēmataʻu e tusa ma a latou galuega leaga uma na faia ma le faalēmataʻu, e tusa foʻi ma upu faifai uma na faia iā te ia e tagata agasala faalēmataʻu.” (Iuta 14, 15) O le faatuatua o Enoka atonu na faaāta ai i lona mafaufau se lalolagi o le a lē toe iai ni tagata faalēmataʻu.​—Faitau le Eperu 11:5, 6.

6. O le ā atonu sa mafaufau i ai Noa ina ua mavae le Lolo?

⁶ Sa faasaoina Noa mai i le Lolo ona o lona faatuatua. (Epe. 11:7) Ina ua mavae le Lolo, o lona faatuatua foʻi na uunaʻia ai o ia e ofo atu le taulaga i manu. (Kene. 8:20) E pei o Apelu, e mautinoa sa ia faatuatua o le a faasaʻolotoina le fanau a tagata mai i le agasala ma le oti. Sa toe amioleaga le lalolagi ina ua mavae le Lolo, ina ua amata ona pule Nimarota ma na manaʻo e tetee tagata iā Ieova. E ui i lea, sa tumau pea le faatuatua ma le faamoemoe o Noa. (Kene. 10:8-12) Atonu sa ia mafaufau i le taimi o le a fasaʻoloto ai le fanau a tagata mai i pulega leaga, o le agasala tuufaasolo ma le oti. E mafai foʻi ona tatou “iloa” atu lenā taimi matagofie lea ua lata mai.​—Roma 6:23.

7. O le ā le lumanaʻi sa ono faaāta i mafaufau o Aperaamo, Isaako ma Iakopo?

⁷ Sa ono faaāta i mafaufau o Aperaamo, Isaako ma Iakopo se lumanaʻi matagofie. Sa folafola atu e Ieova o le a manuia tagata o atunuu uma, e ala i le fanau o le a tupuga mai iā i latou. (Kene. 22:18; 26:4; 28:14) Sa folafola atu foʻi e le Atua o le a avea o latou aiga ma se nuu tele, ma o le a nonofo i le Nuu Folafolaina. (Kene. 15:5-7) Sa mafai ona faaāta manino i mafaufau o Aperaamo, Isaako ma Iakopo e pei o lea ua  nonofo o latou aiga i lenā laueleele, ona sa latou iloa e faataunuuina moni folafolaga a le Atua. Talu ona agasala Atamu ma Eva, o loo fesoasoani pea Ieova i ana auauna faamaoni e iloa le auala o le a toe maua ai e tagata le tulaga lelei atoatoa.

8. O le ā na fesoasoani iā Aperaamo e faamalosia lona faatuatua?

⁸ E foliga mai na faaāta i le mafaufau o Aperaamo folafolaga a le Atua, lea na mafai ona faamalosia ai lona faatuatua. Ua faapea mai le Tusi Paia “e leʻi faataunuuina folafolaga” a le Atua i taimi o Aperaamo ma isi auauna faamaoni a le Atua, “ae na latou iloa mamao atu nei mea, ma talia ma le fiafia.” (Faitau le Eperu 11:8-13.) Sa iloa e Aperaamo na faataunuuina e le Atua ana folafolaga i le taimi ua mavae, o lea na ia mautinoa ai o le a faataunuuina foʻi folafolaga uma a Ieova i le lumanaʻi.

9. Na faapefea ona maua e Aperaamo aogā ona o le faatuatua i folafolaga a le Atua?

⁹ O le faatuatua o Aperaamo i folafolaga a le Atua, na ia maumauaʻi ai e faataunuu Lona finagalo. O le faatuatua o Aperaamo, sa ia tuua ai Uro ma lē nonofo tumau i se aai o Kanana. Sa iloa e Aperaamo e lē tumau na aai, ona e lē auauna o latou taʻitaʻi i le Atua. (Iosua 24:2) I le olaga atoa o Aperaamo, sa “ia faatalitali atu i se aai e iai ona faavae moni, o le tufuga ma o lē na fausia lea aai, o le Atua lea.” (Epe. 11:10) Sa “iloa” atu e Aperaamo o ia lava i se nofoaga tumau o le a pulea e le Atua. Sa talitonu Apelu, Enoka, Noa, Aperaamo ma isi i le toetū, ma tulimataʻia le ola i le lalolagi i lalo o le pulega a le Malo o le Atua, o “se aai e iai ona faavae moni.” O le mafaufau i na folafolaga, na faamalosia ai lo latou faatuatua iā Ieova.​—Faitau le Eperu 11:15, 16.

10. O le ā sa ono faaāta i le mafaufau o Sara, ona o le folafolaga a Ieova iā Aperaamo e faatatau i se fanau?

¹⁰ Sa faaalia foʻi e Sara le avā a Aperaamo le faatuatua i folafolaga a le Atua. E ui ua 90 ona tausaga ma e leai sana fanau, ae sa ia tulimataʻia le taimi o le a maua ai sana pepe. Sa ono mafai foʻi ona faaāta i le mafaufau o Sara le taimi o le a avea ai lana fanau ma nuu tele. (Epe. 11:11, 12) Aiseā na mautinoa ai e Sara lenā tulaga? Na fetalai atu Ieova i lana tane: “Ou te faamanuia iā te ia, ma foaʻi atu iā te oe se atalii mai iā te ia; ou te faamanuia o ia, e tupuga mai iā te ia o nuu; ma e tupuga mai foʻi iā te ia o tupu o nuu.” (Kene. 17:16) Sa mautinoa foʻi e Sara o le a faataunuu e Ieova ana folafolaga na fai atu iā Aperaamo, ina ua fanau lana tama o Isaako. E mafai foʻi ona faamalosia lo tatou faatuatua, pe a faaāta i o tatou mafaufau folafolaga matagofie a Ieova, ma e mautinoa o le a faataunuuina.

11, 12. Na faapefea ona atiaʻe e Mose le alofa mo Ieova?

¹¹ Sa faatuatua foʻi Mose iā Ieova, ma atiaʻe le alofa loloto mo Ia. Sa ola aʻe Mose i le aiga o le tupu o Aikupito, ma na ono faigofie ona ia naunau i le pule ma ʻoa. Peitaʻi, sa aʻoaʻoina e Mose mai i ona mātua moni mea e faatatau iā Ieova, faapea lona finagalo ina ia faasaʻoloto tagata Eperu mai i le nofo pologa ma avatu i latou i le Nuu Folafolaina. (Kene. 13:14, 15; Eso. 2:5-10) O le mafaufau o Mose i le tele o taimi e faatatau i faamanuiaga a Ieova i ona tagata, o le faalolotoina foʻi lenā o lona alofa mo Ia.

¹² Ua faapea mai le Tusi Paia: “O le faatuatua na musu ai Mose ina ua matua, e taʻua o ia o le tama a le afafine o Farao, na  ia filifili foʻi e faileagaina faatasi ma tagata o le Atua, nai lo o le fiafia puupuu i tuʻinanauga o le agasala, auā sa ia manatu i le faalumaina o ia o Lē ua faauuina, o se ʻoa e sili atu nai lo o ʻoa uma o Aikupito; auā sa ia tulimataʻi ma le naunau atu i le taimi e maua ai le taui.”​—Epe. 11:24-26.

13. Na faapefea ona maua e Mose aogā mai i le mafaufau loloto i folafolaga a le Atua?

¹³ Sa faamalosia le faatuatua ma le alofa o Mose mo Ieova, a o ia mafaufau loloto i Ana folafolaga mo Isaraelu. E pei o isi auauna a le Atua, sa iloa e Mose e iai le taimi o le a faasaʻoloto ai e Ieova tagata mai i le oti. (Iopu 14:14, 15; Epe. 11:17-19) E lētioa uunaʻia Mose e alofa i le Atua, ona o Lona alofa mo tagata Eperu ma le fanau a tagata. O lona alofa ma le faatuatua iā Ieova na uunaʻia ai o ia e auauna i le Atua i lona olaga atoa. (Teu. 6:4, 5) E ui lava na faamataʻu ane Farao e fasiotia o ia, ae o le alofa ma le faatuatua o Mose iā Ieova, atonu ma le faaāta i lona mafaufau o se lumanaʻi matagofie, na mafai ona ia maua ai le lototele.​—Eso. 10:28, 29.

14. O ā mafaufauga o nisi tagata e faatatau i le lumanaʻi?

¹⁴ O le toʻatele o tagata i aso nei, ua faaāta i o latou mafaufau mea e lē mafai ona tutupu. O se faaaʻoaʻoga, ua moomoo nisi o tagata matitiva ina ia mauʻoa ma maua se olaga sologa lelei, e ui ua faatumulia le olaga o le tagata i “faafitauli ma mea e tigā ai.” (Sala. 90:10) Ua mafaufau foʻi nisi o le a foʻia e se faigāmalo faaletagata faafitauli o le lalolagi. Peitaʻi, ua faailoa mai e le Tusi Paia e na o le Malo o le Atua e mafai ona aumaia se faamoemoe moni. (Tani. 2:44) Ua manatu foʻi nisi tagata e lē faaumatiaina e le Atua lenei lalolagi leaga. Peitaʻi, e lē o le manatu lenā o loo taʻua i le Tusi Paia. (Sefa. 1:18; 1 Ioa. 2:15-17) O faamoemoega na o tagata e lē amanaʻia le finagalo o le Atua, ua na o ni moomooga faivavale.

15. (a) Ua faapefea ona maua e Kerisiano aogā mai i le faaāta i le mafaufau o lo latou faamoemoe? (e) O le ā se mea o loo e tulimataʻia i le lumanaʻi?

¹⁵ Pe e tatou te faamoemoe e ola i le lagi po o le lalolagi, ae o le faaāta i mafaufau o lo tatou faamoemoe e faalaeiauina ai i tatou. Pe e mafai ona faaāta lou olioli i folafolaga a le Atua? O le manatunatu loloto i mea e mafai ona e faia a o faataunuu le finagalo o le Atua, e tatou te maua ai le olioli. Po o e “iloa” atu oe i le ola e faavavau i le lalolagi? Ia mafaufau i lou galulue faatasi ma isi e avea lenei lalolagi ma parataiso. E alolofa ou tuaoi iā Ieova, e pei foʻi o oe. Ua e soifua mālōlōina, maua le malosi ma leai se mea e popole ai. O le manatu mamafa o i latou e vaaia lenei galuega iā te oe, ua atili ai ona e maua le olioli. Ua e fiafia e faaaogā ou tomai ma au taleni, auā o mea uma e te faia e aogā i isi, ma faamamalu ai Ieova. O se faaaʻoaʻoga, o lou fesoasoani e aʻoaʻo i latou o le a toetutū mai e faatatau iā Ieova. (Ioa. 17:3; Galu. 24:15) O na mafaufauga e lē o ni moomooga faivavale, auā e iai faavae faale-Tusi Paia o na upu moni e faatatau i le lumanaʻi.​—Isa. 11:9; 25:8; 33:24; 35:5-7; 65:22.

16, 17. Aiseā e tāua ai lo tatou talanoa atu i isi e faatatau i folafolaga a Ieova?

¹⁶ Pe a tatou talanoa i isi Kerisiano e faatatau i mea e tatou te tulimataʻia pe a faataunuu folafolaga a Ieova, o le a atili ai ona manino mai lo tatou faamoemoe. E tatou te lē mautinoa po o ā tulaga o tagata taʻitoʻatasi i le lalolagi fou. Ae o le talanoa i isi  e faatatau i mea o loo tatou tulimataʻia, e faailoa atu ai lo tatou faatuatua i folafolaga a Ieova. O le faia faapea, e faalaeiauina ai e le tasi le isi e faaauau ona auauna iā Ieova e ui i tulaga faigatā, e pei ona sa faia e Paulo ma uso i Roma.—Roma 1:11, 12.

¹⁷ Pe a faaāta i o tatou mafaufau le lumanaʻi ua folafola mai e Ieova, o le a faaitiitia ai lo tatou mafaufau i o tatou lava faafitauli. I se tasi o taimi, na popole ai Peteru ma fesili atu iā Iesu: “Faauta! Ua matou tuua mea uma ae mulimuli atu iā te oe; o le ā la se mea e matou te maua?” O le fesoasoani o Iesu iā Peteru ma isi e faaāta i o latou mafaufau le lumanaʻi, na ia tali atu ai: “E moni ou te fai atu iā te outou, Pe a tiʻetiʻe le Atalii o le tagata i lona nofoālii mamalu i le taimi e toe faafouina ai mea uma, tou te tiʻetiʻe ai foʻi o outou o ē na mulimuli mai iā te aʻu i nofoālii e sefulu lua, ma faamasino atu i ituaiga e sefulu lua o Isaraelu. O ē uma e tuua fale po o uso, tuafāfine, tamā, tinā, fanau, po o fanua ona o loʻu igoa, e sili atu mea latou te maua, ma e maua foʻi le ola e faavavau.” (Mata. 19:27-29) O lea, atonu na fesoasoani ai iā Peteru ma isi e faaāta i o latou mafaufau le taimi o le a latou pule ai ma Iesu i le lagi, ma fesoasoani i tagata usiusitaʻi i le lalolagi ina ia maua le tulaga lelei atoatoa.

18. Aiseā e aogā ai le faaāta i o tatou mafaufau o le taimi e faataunuu ai folafolaga a le Atua?

¹⁸ Ua maua e auauna a le Atua i le lalolagi aogā mai i le mafaufau i le faataunuuga o folafolaga a le Atua. O le faaāta i le mafaufau o Apelu o folafolaga a Ieova e faatatau i se lumanaʻi pupula, na faaalia ai lona faatuatua ma faafiafiaina ai Ieova. Na faaāta i le mafaufau o Aperaamo, le taimi o le a faataunuu ai le folafolaga a le Atua i lana “fanau,” o lea na ia usitaʻi ai iā Ieova e ui i faigatā. (Kene. 3:15) ʻSa tulimataʻi ma le naunau e Mose le taimi e maua ai le taui,’ lea na uunaʻia ai o ia e alofa iā Ieova ma faatuatua iā te ia. (Epe. 11:26) Pe a faaāta i o tatou mafaufau le taimi o le a faataunuu ai folafolaga a Ieova, o le a faamalosia ai lo tatou faatuatua ma le alofa mo Ia. I le mataupu o loo sosoo mai, o le a iloiloina ai se isi auala e faaāta ai mea i o tatou mafaufau.