Ia Faaaʻoaʻo i lo Latou Faatuatua

Sa Ia Vaavaai, ma Faatalitali

SA FAANAUNAU Elia e tatalo na o ia i lona Tamā i le lagi. Peitaʻi, o lea faatoʻā uma ona vāai le motu o tagata o valaau atu lenei perofeta ia alu ifo le afi mai le lagi, ma e mautinoa o le toʻatele o i latou sa fia lelei atu iā te ia. A o leʻi alu la Elia i le tumutumu o le mauga o Karamelu ma tatalo toʻatasi atu ai iā Ieova le Atua, e iai se galuega faigatā sa tatau ona ia faia. Sa tatau ona ia talanoa atu i le tupu o Aapo.

Sa matuā eseese nei tamāloloa e toʻalua. Sa ofu Aapo i ofu mamalu tau tupu, o sē ua liliuese mai le upu moni, e matapeʻapeʻa ma e taaʻinagofie. Ae o Elia, o se tagata e lototele, faamaoni, ma faatuatua, na ofu o ia i se ofu e faigofie lona faiga, atonu na fai mai i paʻu o manu po o fulufulu kamela po o ʻoti. Ua lata ina uma lea aso, ae ua tele ni mea ua faaalia e faatatau i uiga o nei tamāloloa. *

O se aso na matuā faalumaina ai Aapo ma isi tagata tapuaʻi iā Paala. Sa faamaonia ai le sesē o le tapuaʻiga faapaupau na uunaʻia e Aapo ma lana avā, le masiofo o Iesepela, i ituaiga e sefulu o Isaraelu. Sa faaalialia ai Paala o se atua pepelo. Sa lē mafai e lea atua e leai se ola ona faia se mea e faigofie ona fai, o le faamumū lea o le afi o le taulaga, e ui i talosaga faatauanau a ana perofeta, o a latou siva, ma na latou selei i latou lava, ma le manatu ina ia tali mai ai Paala iā i latou. Sa leʻi mafai e Paala ona puipuia na tamāloloa e 450 mai le fasiotia, o se iʻuga ua talafeagai lelei mo i latou. Peitaʻi, e iai se isi mea sa leʻi taulau ai lea atua sesē, ma o lea o le a iloa nei lona matuā lē mafaia lava o se mea. E silia i le tolu tausaga o talosaga atu pea perofeta a Paala i lo latou atua ina ia faamuta le lāmala sa pagatia ai le nuu, peitaʻi na lē mafai e Paala ona faia faapea. Ae o lea e lē o toe umi ae faaalia loa e Ieova, o ia o le Atua moni, e ala lea i lona faamutaina o le lāmala.—1 Tupu 16:30–17:1; 18:1-40.

Ae o afea la o le a gaoioi ai Ieova? O le ā nei o le a fai e Elia seʻia oo atu i lenā taimi? Ma o le ā tatou te aʻoaʻoina mai lenei tagata faamaoni? Seʻi o tatou iloiloina nei le tala o loo faamauina i le 1 Tupu 18:41-46.

Finafinau i le Tatalo

Na faalatalata atu Elia iā Aapo ma faapea atu: “Inā maliu aʻe ia oe, ia e taumafa ma inu; auā o le taalili o le ua tele.” (Fuaiupu 41) Pe sa aʻoaʻoina e lenei tupu amioleaga se mea mai i mea na tutupu i lenā aso? E lē o taʻua patino mai i le tala, peitaʻi e tatou te lē o mauaina i inei ni faaupuga e iloa ai lona salamō, ma e leʻi manaʻo foʻi e fesoasoani atu le perofeta iā te ia, ina ia faalatalata iā Ieova ma saʻili atu mo lana faamagaloga. Nai lo lea, sa alu Aapo e “ʻai ma inu.” (Fuaiupu 42) Ae faapefea Elia?

“Ua alu aʻe foʻi Elia i le tumutumu o Karamelu, ua ia ifo ai i le eleele, ma tuu ona mata i le va o ona tulivae.” Ina ua alu Aapo e ʻai, sa maua ai loa le avanoa e tatalo atu ai Elia i lona Tamā. Seʻi mātau mai le tulaga lotomaulalo o Elia—ua ia tootuli ma ifo toʻele ma lona ulu e lata i ona tulivae. O le ā o loo faia e Elia? E lē taumateina le mea o loo ia faia. Ua taʻu mai e le Tusi Paia iā i tatou i le Iakopo 5:18 e faapea, sa tatalo Elia ina ia faamuta le lāmala. E lē taumatea o lana tatalo lenā sa fai i le tumutumu o le mauga o Karamelu.

 Muamua atu, na fetalai Ieova e faapea: “Ou te faatotōina foʻi le ua i le laueleele.” (1 Tupu 18:1) O lona uiga sa tatalo Elia ina ia faataunuu le finagalo o lona Tamā e pei ona sa ia folafola mai, e pei foʻi ona sa aʻoaʻo ai e Iesu ona soo, ina ia tatalo ai i le pe tusa o le afe tausaga mulimuli ane ai.—Mataio 6:9, 10.

E tele ni mea ua tatou aʻoaʻoina mai le faaaʻoaʻoga a Elia e faatatau i le tatalo. Sa sili ona faatāua i manatu o Elia le faataunuuina o le finagalo o lona Tamā. Pe a tatou tatalo, e lelei ona tatou manatua: “Po o ā lava mea tatou te talosaga atu ai e tusa ma lona finagalo, e faafofoga mai lava o ia iā i tatou.” (1 Ioane 5:14) E manino mai la, pe afai tatou te mananaʻo e faafofoga mai le Atua i a tatou tatalo, e ao la ona tatou iloa po o le ā lona finagalo, o le pogai lea e tāua ai ona avea le suʻesuʻeina o le Tusi Paia ma vala o lo tatou olaga i aso taʻitasi. E mautinoa foʻi sa manaʻo Elia e vaai ua faaiʻuina le lāmala, ona o le tulaga pagatia ua oo i tagata o lona nuu. E mautinoa, sa matuā tumu foʻi o ia i le lotofaafetai, ina ua ia vaaia o fai e Ieova le vavega i lenā aso. E ao foʻi ona tatou tatalo mo le lelei o isi, ma faailoa atu lo tatou lotofaafetai.—2 Korinito 1:11; Filipi 4:6.

Mautinoa ma Mataala

Sa mautinoa e Elia o le a faamuta e Ieova le lāmala, ae na te leʻi mautinoa po o afea o le a gaoioi ai Ieova. O le ā la sa faia e Elia i lea taimi? Seʻi mātau le fuaiupu 43 lea e faapea mai: “Ua fai atu ia i lana auauna, Ia e alu aʻe, ma vaavaai i tai. Ona alu aʻe lea o ia, ma ia vaavaai, ua faapea mai, E leai se mea. Ona fai atu lea o ia, Inā foʻi faafitu atu ia.” A itiiti mai e lua ni lesona tatou te aʻoaʻoina mai le faaaʻoaʻoga a Elia. Muamua, sa talitonu ma le mautinoa le perofeta o Elia o le a gaoioi Ieova. Ma lona lua, o lona mataala.

Sa naunau Elia e saʻili se faamaoniga e iloa ai ua lē o toe umi ae gaoioi loa Ieova, ma o lea na ia auina atu ai lana auauna e alu i se nofoaga maualuga, e vaai atu i le lagi mo se faamaoniga e iloa ai ua lata ona timu. Ina ua toe foʻi atu le auauna, sa ia taʻu atu le lipoti e lē faagaeetia ai se loto e faapea: “E leai se mea.” Sa manino le lagi, ma sa lagi lelei foʻi e aunoa ma se ao. Ae po o e mātauina se mea e lē masani ona tupu? Manatua foʻi, o lea na seʻi faatoʻā uma lava ona taʻu atu e Elia i le tupu o Aapo e faapea: “Auā o le taalili o le ua tele.” E faapefea ona taʻu atu e le perofeta lenā mea ae e na te lē o vaai atu i ni ao e iloa ai ua lalata mai ni timuga?

Sa iloa e Elia le folafolaga a Ieova. I le avea ma perofeta a Ieova ma o sē fai ma sui o Ieova, sa mautinoa e Elia o le a faataunuu e lona Atua Ana fetalaiga. Sa ia matuā talitonu ma le mautinoa, e pei lava o ia faalogo atu o toʻulu ni timuga. E faamanatu mai ai e lenei mea iā i tatou le faamatalaga a le Tusi Paia e uiga iā Mose: “Sa tūmausalī pea o ia e pei ua ia iloa atu Lē e lē o vaaia.” Po o faapena ona moni le Atua iā te oe? Ua saunia e le Atua le tele o māfuaaga mo i tatou ina ia faapena lo tatou faatuatua iā te ia ma ana folafolaga.—Eperu 11:1, 27.

Ona sosoo ai lea ma le mātauina o le auala na faaalia ai e Elia le mataala. Sa ia toe auina atu lana auauna, e lē na o le faatasi pe faalua, ae faafitu! E tatou te ono faaāta i o tatou mafaufau le  lē lavā o le auauna e fai lenā galuega o le alu ma toe alu ma toe alu, ae sa tumau pea ona naunau Elia e fia iloa se faailoga, ma e leʻi faavaivai. O le iʻuga, ina ua foʻi faafitu le auauna, sa ia lipoti mai e faapea: “Faauta, ua alu aʻe i le sami si ao itiiti e pei o se alofilima o se tagata.” (Fuaiupu 44) Pe mafai ona e faaāta a o faasino atu e le auauna lona lima, ma faaaogā lona alofilima e faatusa ai le telē o si ao itiiti, ua alu aʻe i le tafatafāilagi o le Sami Tele? * Atonu na manatu le auauna e leai se tāua o si na ao itiiti. Ae sa matuā tāua tele lenā ao iā Elia. Ona ia avatu loa lea i lana auauna o ni faatonuga faatopetope: “Inā alu aʻe ia, ma e fai atu iā Aapo, ‘Inā sauni ia lou nofoa faataavalevale, ma e maliu ifo, neʻi taofia oe i le uaga!’”

Ua faataatia foʻi i inei e Elia se isi faaaʻoaʻoga tāua mo i tatou. O lea foʻi tatou te soifua i le taimi ua lē o toe mamao, ae faataunuu loa e le Atua ana fuafuaga ua uma ona faataatitia. Sa faatalitali Elia i le taimi e iʻu ai se lāmala; o loo faatalitali auauna a Ieova i aso nei i le iʻuga o lenei faiga o mea amioleaga a le lalolagi. (1 Ioane 2:17) E ao la ona tatou mataala pea seʻia oo i le taimi e gaoioi ai Ieova, e pei foʻi o Elia. Sa fautua atu Iesu le Alo o le Atua, i ona soo e faapea: “O le mea lea, ia faaauau ai ona outou mataala, auā tou te lē iloa po o lē fea aso e sau ai lo outou Alii.” (Mataio 24:42) Pe sa uiga Iesu e faapea o le a lē iloa e ona soo le taimi e oo mai ai le iʻuga? E leai, auā sa ia faamatala lelei i ona soo le mea o le a tupu i le lalolagi, a o leʻi oo mai le iʻuga. E mafai e i tatou taʻitoʻatasi ona malamalama i  faamatalaga auʻiliʻili o lea faailoga e tusa o le “iʻuga o faiga o mea a le lalolagi.”—Mataio 24:3-7. *

Ua aumaia e vala taʻitasi o lenā faailoga se faamaoniga maumaututū. Pe ua lē lava ea lea faamaoniga e uunaʻia ai i tatou e faanatinati ona gaoioi? Sa lava ma totoe si ao itiiti na alu aʻe mai tafatafāilagi, e faamautinoa atu ai iā Elia ua lē o toe umi ae gaoioi loa Ieova. Pe sa lē taulau le faamoemoe o lea perofeta faamaoni?

E Aumaia e Ieova le Mapusaga ma Faamanuiaga

Ua faaauau mai le tala e faapea: “O loo fai foʻi ia mea, ua faamalumalu ifo le lagi i ao ma le savili; ua tele lava le timu. Ua tiʻetiʻe Aapo i le nofoa faataavalevale, ma alu i Isereelu.” (Fuaiupu 45) Sa vave lava ona tutupu mea. A o taʻu atu e le auauna a Elia le feʻau iā Aapo, ae o loo faatupulaʻia lenā ao itiiti, ua ufitia ai le lagi ma ua faamalumalu ifo. Sa agi mai se matagi malosi. O lea la, i le mavae atu o le tolu ma le afa tausaga o le lāmala, ae toʻulu loa timuga i laueleele o Isaraelu. * Sa matuā ulu le timu i le eleele lea sa mātūtū. Ma ona o le tetele o timuga, na tatafe ai ma le vaitafe o Kisona, ma e lē taumatea na tafiesea ai ma le toto o perofeta a Paala ia na faaumatia. Sa maua ai foʻi ma le avanoa o tagata faauamaaa o Isaraelu, e tafiesea ai lo latou pisipisia mai faiga matagā o le tapuaʻiga iā Paala.

E mautinoa o le mea lenā sa faanaunau i ai Elia! Po o le a salamō Aapo ma liliu ese mai i faiga leaga o le tapuaʻiga iā Paala? O mea na tutupu i lea aso na aumaia ai ni māfuaaga tatau e faia ai ia suiga. O le mea moni, e tatou te lē iloa po o le ā le mea sa i le mafaufau o Aapo i lea taimi. E pau le mea o loo taʻua i le tala e faapea, ‘na tiʻetiʻe le tupu i le nofoa faataavalevale, ma alu i Isereelu.’ Pe sa iai se mea na ia aʻoaʻoina? Pe sa ia manaʻo e suia ona ala? O mea na tutupu mulimuli ane, e taʻu mai ai e leai. I lea lava aso, na iai nisi mea na tutupu mulimuli ane iā Aapo ma Elia.

Ua amata ona malaga atu Elia i le ala o loo alu atu ai Aapo. O se malaga umi, toe pogisa ona o timuga o loo ia alu atu ai. Peitaʻi, na sosoo ai ma le tupu o se mea uigaese.

“Sa iā Elia le aao o Ieova; ona fusi ai lea o ia i lona sulugātiti, ma tamoʻe i luma o Aapo, ua oo i le mea e ui atu ai i Isereelu.” (Fuaiupu 46) E manino lava sa iai le “aao o Ieova” iā Elia i se auala e sili ona ofoofogia. O le mamao o Isereelu e pe ā ma le 20 maila (30 kilomita), ma ua toeaina foʻi Elia. * Seʻi tau ina faaāta i mafaufau e faapea, ua afe aʻe e le perofeta lona ofu talaloa i lona sulugātiti, ina ia faigofie ai ona ia momoʻe, ua momoʻe saosaoa atu i lenā ala vāia ma maua atu le kariota a le tupu, ua ia pāsia ma muamua atu i luma!

Maʻeu se faamanuiaga na maua e Elia! E mautinoa na matuā faagaeeina le lagona o Elia ona o lona toe maua o se malosi faapea, atonu e sili atu foʻi i lona malosi a o talavou. E faamanatu mai ai iā i tatou valoaga, lea e faamautinoa mai ai le atoatoa o le soifua mālōlōina, lea o le a maua e tagata faamaoni i le lalolagi Parataiso i le lumanaʻi. (Isaia 35:6; Luka 23:43) A o momoʻe atu Elia i lenā ala ua susū, e mautinoa sa ia iloa o loo iā te ia le faamaoniga a lona Tamā o Ieova, le Atua moni e toʻatasi!

O loo naunau Ieova e aumai faamanuiaga. Ina ia maua na faamanuiaga, e tāua tele iā i tatou ona fai so o se taumafaiga. I le pei o Elia, e ao ona tatou mataala, ma manatunatu lelei i faamaoniga maumaututū e faaalia ai, ua lē o toe umi ae gaoioi Ieova i nei taimi sili ona lamatia ma faanatinati. I le pei o Elia, e anoanoaʻi māfuaaga mo i tatou e tuu atu ai lo tatou faatuatuaga atoatoa i folafolaga a Ieova, “le Atua faamaoni.”—Salamo 31:5.

[Faaopoopoga i lalo]

[Pusa/Ata i le itulau 19]

O le ā le Umi o le Lāmala i Aso o Elia?

Sa faailoa atu e le perofeta a Ieova, o Elia, i le tupu o Aapo ua toeitiiti ona muta lea o le lāmala umi. Na tupu lenā mea i le lona “tolu o tausaga”—lea e mautinoa sa amata ona faitau mai i le aso na muaʻi faasilasila atu ai e Elia le lāmala. (1 Tupu 18:1) E leʻi umi lava ona taʻua e Elia o le a faatotō ifo e Ieova le timu, ae faia loa faapea e Ieova. O lea atonu e manatu ai nisi, na uma le lāmala a o faagasolo le tausaga lona tolu, o lona uiga la e itiiti ifo i le tolu tausaga le umi o le lāmala. Peitaʻi, ua taʻu mai e Iesu ma Iakopo iā i tatou, na iai le lāmala mo “tausaga e tolu ma masina e ono.” (Luka 4:25; Iakopo 5:17) Po ua feteenaʻi faamatalaga a le Tusi Paia?

E leai. Mātau foʻi, sa fai si umi o le tau mugālā i Isaraelu anamua, e sili atu i le ono masina. E lē taumatea na alu atu Elia e taʻu atu iā Aapo le lāmala, ina ua fai si umi ma ua tetele foʻi le mugālā. O lona uiga ua toeitiiti atoa le ono masina talu ona amata le lāmala. O lea la, ina ua taʻu atu e Elia o le a muta le lāmala i le lona “tolu o tausaga,” e tau mai i lana faasilasilaga ua mavae atu, o lona uiga ua toeitiiti tolu ma le ʻafa tausaga talu ona iai le lāmala. E oo ane i le taimi lea na faapotopoto uma ai tagata e vāai i le tofotofoga tele i le Mauga o Karamelu, ua silia i “tausaga e tolu ma masina e ono.”

Seʻi o tatou iloilo nei le uluaʻi taimi na asiasi atu ai Elia iā Aapo. Na talitonu tagata e faapea o Paala o “lē e tiʻetiʻe i ao,” o le atua e na te laveaʻia tagata e ala i le faatotō ifo o le timu ina ia muta ai le tau o mugālā. Pe afai la sa matuā malosi tele le taimi o mugālā, atonu la o le a tomānatu tagata e faapea: ‘A o fea o i ai Paala? O afea o le a ia faatotō ifo ai le timu?’ Ina ua faasilasila atu e Elia o le a lē toʻulu timuga ma leai se sau seʻi iloga ua ia fai atu, sa avea lea o se tulaga na matuā lē fiafia ai tagata na tapuaʻi iā Paala.—1 Tupu 17:1.

[Ē Ana le Ata]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est

[Ata i le itulau 18]

Sa atagia i tatalo a Elia lona faanaunauga ia taunuu le finagalo o le Atua