“Ia Aua Neʻi Galo le Talaʻiga Mai Lea Fale i Lea Fale”

Faamatalaina e Jacob Neufeld

“Po o le ā lava le mea e tupu, ia aua neʻi galo le talaʻiga mai lea fale i lea fale.” O upu na sa i loʻu mafaufau, a o oʻu savali i le tolu maila agaʻi atu i le nuu aupito lata ane. Ina ua ou taunuu, ou te leʻi maua le lototele e alu atu ai i le fale muamua. Ina ua uma ni nai taumafaiga ou te faamalosi, sa ou alu i le togāvao ma tatalo faatauanau atu i le Atua mo le lototele e talaʻi ai. O le iʻuga, sa mafai ona ou toe foʻi atu i le fale muamua ma fai atu laʻu taulimaga.

AISEĀ na ou oo atu ai i lenā nuu i le toafa o Paraguay, lea sa ou taumafai e talaʻi ai na o aʻu? Seʻi oʻu toe foʻi i tua i le amataga. Na ou fanau iā Novema 1923 i le nuu o Ukraine e taʻu o Kronstalʹ, i se vaipanoa e nonofo ai tagata Siamani lotu Mennonite. I tausaga faaiʻuiʻu o tausaga e amata mai i le 1700, na malaga ese ai tagata lotu Mennonite mai Siamani ae ō i Ukraine, ma e tele ni faaeaga na latou maua, e aofia ai le saʻoloto e tapuaʻi (ae sā le talaʻi ma faaliulotu isi), fai a latou lava pulega, ma saʻoloto mai i tiute faavaegāʻau.

Ina ua pulea e le Vaega faa-Komunisi le atunuu, sa aveesea uma na faaeaga. I tausaga faaiʻuiʻu o le 1920 agaʻi i le 1929, na galulue ai pea tagata Mennonite i o latou faatoʻaga ae ua pulea e le ʻau Komunisi. Sa lē avatua i tagata ni meaʻai seʻiloga ua latou lagolagoina le malo, ma o so o se tasi lava e tetee i le malo sa fasi faamoʻamoʻa. A o faagasolo vaitausaga o le 1930, e toʻatele tane na aveesea e le KGB (Matagaluega mo le Puipuiga o le Atunuu), aemaise lava i le pō, seʻia oo ina toʻaitiiti tane na totoe i le tele o nuu. O le auala lenā na aveesea ai loʻu tamā i le 1938, i le 14 o oʻu tausaga, ma ou te leʻi toe vaai pe maua foʻi se tala mai iā te ia. I le lua tausaga mulimuli ane, na aveesea ai foʻi ma loʻu uso matua.

I le 1941, sa nofoia ai e vaegaau a Hitila Ukraine. Iā i matou, o se saʻolotoga lea mai le pulega faa-Komunisi. Peitaʻi, e valu ni aiga Iutaia na nonofo i lo matou nuu sa faafuaseʻi ona leai. O nei mea uma na lāgā ai le tele o fesili i loʻu mafaufau. Aiseā na tutupu ai nei mea?

O le Faamaoni ua Faasaoina ai Loʻu Ola

I le 1943, na toe tuumuli ai ʻautau a Siamani, ma ave le tele o aiga Siamani— e aofia ai ma tagata na totoe o loʻu aiga— ina ia lagolagoina faiga taua. E oo ane i le taimi lea, ua uma ona ou sainia pepa e auai ai i le vaega o leoleo faapitoa a Siamani e taʻu o le SS, ma ua filifilia foʻi aʻu e auai. Sa iai se mea na tupu i le taimi lea na telē sona aafiaga i loʻu olaga.

Sa manaʻo le kapeteni o le vaega na ou iai e  tofotofo loʻu faamaoni. Sa ia fai mai ou te alu e ave lona togiga e tā. I totonu o se taga o lona ofu, sa ia tuu ai se tupe, lea na ou mauaina. Ina ua ou toe faafoʻi atu le tupe iā te ia, sa ia fai mai e leai se tupe sa iai i totonu o le ofu. Sa ou finau pea i ai o le tupe na maua mai le taga o lona ofu. E leʻi umi ae avea aʻu e fai ma ona fesoasoani, ma tofia aʻu e taulimaina galuega faaofisa, le tofiaina o leoleo, ma le vaavaaia o tupe a le matou vaega.

I se tasi pō, na puʻe ai e le ʻautau a Rusia le matou vaega atoa seʻi vaganā ai aʻu; sa ou nofo e faauma ni galuega mo le kapeteni. E pau le mea na ou iloa, e na o aʻu le tagata e leʻi maua ona sa nofo e fai lea tofiga faapitoa, na ala mai ona o loʻu faamaoni. Pe ana leai, semanū e maua foʻi ma aʻu.

O lea, i le 1944, na faafuaseʻi ai lava ona faamālōlō aʻu mai le vaegaʻau seʻia toe logo mai. Sa ou toe foʻi e asi loʻu tinā. A o faatalitali mo se tofiga, sa ou aʻoga i se tomai faapitoa i mea tau piliki, ma sa mulimuli ane faamaonia le aogā tele o lenā toleniga. Iā Aperila 1945, na nofoia ai e fitafita a Amerika lo matou taulaga e lata i Magdeburg. I le tasi le masina mulimuli ane, na iʻu ai le taua. Sa faasaoina i matou. Sa foliga mai o se lumanaʻi lelei lea o le a matou maua.

I se tasi aso iā Iuni, na matou faalogoina ai se faasilasilaga mai le taulaga, e faapea: “Na ō ese fitafita a Amerika anapō, ae taunuu mai nei i le 11:00 i le taeao fitafita a Rusia.” Sa pei e pē o matou fatu ina ua matou iloa, ua toe puʻea faamanu o ofaga i matou i se nofoaga e pulea e le ʻau Komunisi. Ona ma fuafua loa lea ma loʻu tausoga e ma te sosola. E oo ane i le ʻafa mulimuli o le tau māfanafana, ua ma sopoʻia laufanua o Amerika. Ae iā Novema, e ui i le tulaga lamatia ma le tele o faigatā, na ma toe foʻi atu i Rusia ma ave faananā o ma aiga agaʻi i le isi itu.

“Ia Faalogologo Lelei, ma Faatusatusa”

Sa matou nonofo i le vaipanoa na taʻu o Siamani i Sisifo. I se taimi mulimuli ane, na tupu aʻe ai iā te aʻu se naunau i le Tusi Paia. I Aso Sa, ou te alu i le togāvao ma ave laʻu Tusi Paia e faitau ai, peitaʻi o mea na ou faitau i ai sa foliga mai e lē o ni mea e masani ai, ma sa tutupu i se taimi ua leva. Sa ou auai foʻi i aʻoga faalotu e sauniuni ai mo le papatisoga e avea o se tagata lotu Mennonite. Sa faateʻia aʻu ina ua ou tau i le tusi kapite i le faamatalaga e faapea: “O le Atua le Tamā, le Atua le Alo, ma le Atua le Agaga Paia,” ona mulimuli mai lea o le fesili e faapea: “Pe e tolu Atua?” Na tusia i lalo ifo le tali e faapea: “E leai, o i latou nei e toʻatolu ae toʻatasi lava ia.” Na ou fesili atu i le faifeʻau pe faapefea ona tupu lenā tulaga. Na ia tali mai, “Alii talavou, e lē tatau i se tasi ona soona mafaufau fua i nei mataupu; e iai nisi ua afāina o latou mafaufau ona o le soona matuā suʻesuʻe i ai.” I le taimi lava lenā, na ou filifili ai ou te lē papatiso.

I ni nai aso mulimuli ane, na ou faalogo atu ai o talanoa se tagata ou te lē masani ai ma loʻu tauusoga. O le naunau fia iloa na uunaʻia ai aʻu ou te auai atu i le talanoaga, ma sa ou fai atu ni nai fesili. Ou te leʻi iloaina i lenā taimi, peitaʻi o lenei tagata na matou talanoa, o Erich Nikolaizig, o se tagata na sao mai i le nofoaga o faasalaga i Wewelsburg. Sa ia fesili mai iā te aʻu pe ou te fia malamalama i le Tusi Paia. Ina ua ou tali atu ioe, sa ia taʻutino mai iā te aʻu e faapea o mea uma o le a ia aʻoaʻoina ai aʻu, o le a faamaonia mai i laʻu kopi o le Tusi Paia.

Ina ua mavae ni nai asiasiga, sa valaaulia aʻu e Erich i se tauaofiaga a Molimau a Ieova, lea ou te talitonu o se tasi o uluaʻi tauaofiaga na faatulagaina ina ua uma le taua. Sa matuā faagaeetia aʻu ma na ou tusia uma i lalo mau na faitauina pe taʻua foʻi e le ʻau failauga. E leʻi umi ae ou iloa e faapea, o le suʻesuʻeina o aʻoaʻoga a le Tusi Paia e aumaia ai ni tiute tauave, ma na ou filifili ai loa e taofi laʻu suʻesuʻega. Sa faigatā foʻi ona ou malamalama e faapea, e na o le tasi le tapuaʻiga moni. Ina ua vaai mai Erich ua ou taumafai e toe foʻi i laʻu lotu muamua, sa ia aumai iā te aʻu le fautuaga lenei, “Ia faalogologo lelei, ma faatusatusa.”

E na o le faalua lava ona ou toe asiasi i faifeʻau  o laʻu lotu, ma ou iloa mulimuli ane ai e latou te lē malamalama i mea o loo latou talanoa ai, ma o le mea moni e lē o iā i latou le upu moni. E tele ni faifeʻau na ou tusi i ai ma fai i ai ni fesili faale-Tusi Paia. Na tali mai se tasi e faapea, “E lē tatau ona e suʻesuʻeina le Tusi Paia ona e te lē o fanaufouina.”

Sa faamalosia aʻu e se tamaʻitaʻi talavou na ma uō, e faia se filifiliga faigatā. O ia o se sui o tagata Mennonite ua toe fanaufouina. Ona o le lolo atu i omiga mai lona aiga, o ē e lē fiafia i Molimau a Ieova, na ia fai mai ai iā te aʻu pe afai ou te lē tuua lenei lotu fou, e ma te lē toe uō. O le taimi lea ua manino le upu moni iā te aʻu, lea na ou iloa ai e na o le tasi le filifiliga saʻo e tatau ona ou faia—e ma te leʻi toe uō.

E leʻi umi ae toe asiasi mai Erich. Na ia faapea mai e iai se papatisoga ua fuafua e fai i le vaiaso e sosoo ai, ma sa fesili mai pe ou te fia papatiso. Na ou faia se faaiʻuga e faapea o loo aʻoaʻo e Molimau a Ieova le upu moni, ma na ou manaʻo e auauna iā Ieova le Atua. O lea na ou talia ai lana valaaulia, ma na ou papatiso i se tapu taʻele telē iā Me o le 1948.

Ina ua faatoʻā uma loʻu papatisoga, sa filifili lo matou aiga e faimalaga atu i Paraguay, i Amerika i Saute, ma na talosaga mai Tinā iā te aʻu e matou te ō. Sa ou faatalatū ona sa manaʻomia ona ou suʻesuʻe atili i le Tusi Paia ma e manaʻomia nisi toleniga. I se asiasiga i le ofisa o le lālā o Molimau a Ieova i Wiesbaden, na ou feiloaʻi ai iā August Peters. Sa ia faamanatu mai iā te aʻu loʻu tiute tauave o le tausia o loʻu aiga. Sa ia timaʻi mai foʻi e faapea: “Po o le ā lava le mea e tupu, ia aua neʻi galo le talaʻiga mai lea fale i lea fale. Auā pe a e lē faia, o le a tutusa la oe ma tagata o lotu ua faapea mai o Kerisiano.” E oo mai i le aso nei, ua ou iloaina le tāua o lenā fautuaga ma e manaʻomia  ona talaʻi “mai i lea fale i lea fale.”—Galuega 20:20, 21.

Na Taʻua o se “Perofeta Pepelo” i Paraguay

E leʻi leva talu ona uma lenā feiloaʻiga ma August Peters, ae ou tuu vaa atu loa ma lo matou aiga i Amerika i Saute. Na matou taunuu i le vaipanoa o Paraguay e taʻu o Gran Chaco, o se isi foʻi nofoaga o tagata lotu Mennonite. I le lua vaiaso talu ona matou taunuu, ae alu loa laʻu malaga faigatā lea e pei ona taʻua i le amataga, i le nuu tuaoi, na o aʻu lava laʻu talaʻiga. Sa vave ona salalau le tala e faapea, e iai se “perofeta pepelo” mai i tagata faatoʻā taunuu mai.

O le taimi la lea sa aogā ai loa loʻu poto masani o se tagata lei piliki. Sa manaʻomia e aiga taʻitasi o ē na siitia atu, ni fale, ma o nei fale na fau i piliki e fai mai i ʻele ma lauvao ae ato i lau. I le isi ono masina na sosoo ai, sa tele ni aʻu galuega lei piliki na maua ma sa tele ai foʻi ma avanoa ou te talaʻi lē fuafuaina ai. Sa faaaloalo tagata, ae o le taimi lava na uma ai ona faatutū puipui piliki o pito e fā o o latou fale, sa latou fiafia loa e tuu mai aʻu ou te alu.

I le taimi lenā, o loo laʻu mai pea i vaa laʻu pasese tagata lotu Mennonite o le ʻau sulufaʻi mai Siamani. O se tasi na sau ai i na tagata o se tamaʻitaʻi talavou e igoa iā Katerina Schellenberg, o lē e puupuu se taimi na fesootaʻi ai ma Molimau, ma na ia iloa ai o loo aʻoaʻo e Molimau a Ieova le upu moni. E ui lava e leʻi papatiso, ae a o malaga i le vaa sa ia taʻua o ia o se Molimau a Ieova. O le māfuaaga lenā na ia lē maua ai se faatagaga e faaauau ona malaga atu i isi kolone o Siamani i Amerika i Saute. Sa tuua na o ia i Asunción, o le taulaga o Paraguay, na maua ai sana galuega o se teine teufale, na ia aʻoaʻoina le gagana Sepania, faafesootaʻi Molimau, ma papatisoina. Iā Oketopa 1950, sa avea ai lenā tamaʻitaʻi talavou lototele ma aʻu avā. Ua faamaonia le avea o ia o sē lagolagosua ma fesoasoani malosi iā te aʻu i mea uma na ma fesagaʻia i le tele o tausaga.

I sina taimi puupuu, na lava saʻu seleni na faaputu e faatau ai se taavale solofanua ma solofanua e lua, ma sa ou faaaogāina mo le talaʻiga, ona ou te manatuaina pea le fautuaga a le uso o Peters. O le taimi lea, ua matou galulue faatasi ma loʻu tuafafine, lea foʻi ua avea ma Molimau. E masani lava, e matou te feala faatasi i le tā o le 4 i le vaveao, ona malaga lea mo le fā itula i le oganuu, talaʻi mo le lua po o le tolu itula, ona toe foʻi mai lea i le fale.

Na ou faitau i a tatou lomiga e faapea sa faia ni lauga i le lautele, o lea na ou faatulaga ai loa e fai se lauga. Ou te leʻi alu lava i se sauniga i se faapotopotoga i Siamani, o lea e ui ou te lē mautinoa pe faapefea ona fai le lauga, ae sa ou talanoa atu e faatatau i le Malo o le Atua. E toʻavalu tagata na auai i lenā sauniga, ma sa matuā lē fiafia faifeʻau o le lotu Mennonite i lenei tulaga. Sa latou faatulaga se fuafuaga e ao uma mai lomiga faale-Tusi Paia na matou tuuina i tagata, ma faatonu tagata e aua neʻi toe faatalofa mai iā i matou.

Na sosoo ai ma loʻu tulaʻi i luma o faauluuluga i le ofisa ulu o le nofoaga, ma na fesiligia aʻu mo ni nai itula e le pule ma faifeʻau e toʻalua na asiasi mai Kanata. Mulimuli ane, na faapea mai se tasi o i latou, “Alii talavou, e pule oe po o le ā e te manaʻo e talitonu ai, ae ia e tautō mai o le a e lē toe talanoa atu i se isi e uiga i ou talitonuga.” Ou te leʻi faia lenā tautoga. Ona latou fai mai lea iā te aʻu ia alu ese ma le nofoaga ona latou te lē mananaʻo e iai faatasi se “perofeta pepelo” ma “uso faamaoni.” Ina ua ou teena le latou faatonuga, sa latou ofo mai e totogi le tupe mo le malaga ese o lo matou aiga atoa. Sa ou maumauaʻi pea ma musu e alu ese ma le nofoaga.

I lenā taimi o le tau māfanafana i le 1953, sa ou alu ai i se tauaofiaga i Asunción. O inā na ou talanoa ai iā Nathan Knorr, o se uso mai le ofisa ulu o Molimau a Ieova i le lalolagi, i Brooklyn, Niu Ioka. Na ia fai mai ou te siitia atu i le taulaga  ma galulue faatasi ma le vaega toʻaitiiti o misionare ua tofia atu i inā, aemaise ona e lē o tele ni tagata o maua i la matou talaʻiga i nofoaga o tagata Mennonite.

Faamuamua le Malo

Pe tusa na o le 35 Molimau na iai i Paraguay atoa i lenā taimi. Sa ou talanoa atu i laʻu avā, peitaʻi e ui ina lē fiafia o ia e siitia atu i se taulaga telē, ae sa ia lotomalie e siitia. I le 1954, na ma fauina ai ma Katerina—se fale e fai i piliki—e na o maʻua lava e faia ma e faia i o ma taimi avanoa. E ma te leʻi misia lava se sauniga, ma sa faaauau pea ona ma talanoa atu i tagata e faatatau i le Tusi Paia, i faaiʻuga o vaiaso.

O se tasi o oʻu faaeaga o le ō faatasi lea ma le ovasia matagaluega, o se tagata talaʻi femalagaaʻi, e galue o sana faaliliu pe a ia asiasi i nisi o nofoaga o Paraguay e tautatala i le gagana Siamani. Talu ai ona sa itiiti soʻu iloa i le gagana Sepania, o lea o le taimi muamua lava na ou faaliliuina ai se lauga faa-Sepania i le faa-Siamani, atonu o le tofiga aupito sili lea ona faigatā na ou mauaina.

Talu ai ona o le tulaga i le soifua mālōlōina o laʻu avā, na matou siitia atu ai i Kanata i le 1957. Ae i le 1963, na matou siitia atu ai i le Iunaite Setete. Po o fea lava ma te ō i ai, e ma te taumafai pea lava ia faamuamua manaʻoga o le Malo i o ma olaga. (Mataio 6:33) Ou te matuā lotofaafetai iā Ieova le Atua, ona o lona faataga o aʻu ia aʻoaʻoina le upu moni mai lana Afioga, le Tusi Paia, a o oʻu talavou. Ua tele auala ua aogā ai iā te aʻu le toleniga faaleagaga na ou mauaina, a o faagasolo loʻu olaga!

O se faaeaga le fesoasoani i isi e aʻoaʻoina upu moni matagofie mai le Tusi Paia, lea ua matuā faamāfanafanaina ai aʻu. Ae sili ai ona ou olioli ona ua maua e laʻu fanau ma fanau a laʻu fanau, aogā mai aʻoaʻoga a le Tusi Paia talu mai le taimi a o latou laiti. O loo latou mulimuli uma i le fautuaga a le uso o Peters, o lē na faapea mai iā te aʻu i se taimi ua leva: “Po o le ā lava le mea e tupu, ia aua neʻi galo le talaʻiga mai lea fale i lea fale.”

[Faamatalaga faaopoopo i le itulau 22]

Ae sili ai ona ou olioli ona o le vaai atu i laʻu fanau ma fanau a laʻu fanau, o latou maua aogā mai aʻoaʻoga a le Tusi Paia a o laiti

[Ata i le itulau 21]

O maʻua ma Katerina a o toeitiiti oo i le ma faaipoipoga i le 1950

[Ata i le itulau 21]

Maʻua ma le ma tama ulumatua i lo matou fale i Paraguay, i le 1952

[Ata i le itulau 23]

Matou ma loʻu aiga atoa i aso nei

[Ē Ana le Ata]

Ata na puʻeina e Keith Trammel © 2000

[Ē Ana le Ata i le itulau 19]

Ata na puʻeina e Keith Trammel © 2000