Mai i Fetalaiga Tuusaʻo Seʻia Avea ma Tusitusiga Paia Tusitusiga ma Uluaʻi Kerisiano

UA FAAALUINA e le anoanoaʻi o tupulaga o tagata talitonu, le tele o le taimi i le faitauina, suʻesuʻeina, ma le iloiloina o nisi o tusitusiga mataʻina ua lomia—o tusitusiga o le Feagaiga Fou, po o Tusitusiga Paia a Kerisiano Eleni e pei ona taʻua ai. O nei tusitusiga, faatasi ai ma isi tusitusiga o le Tusi Paia, ua matuā aafia ai lo tatou lalolagi, o loo faamatala mai ai amioga ma taʻiala, ma faagaeeina i latou na tusitusia lomiga ma ata. Ae sili atu i lenā, ua fesoasoani na tusitusiga i le faitau miliona o tagata—e aofia ai ma oe—ina ia iloa lelei le Atua ma Iesu.—Ioane 17:3.

E leʻi vave tusia Evagelia faapea ma isi Tusitusiga Paia Kerisiano Eleni, ina ua mavae le maliu o Iesu. E foliga mai sa tusia e Mataio lana Evagelia i le tusa o le 7 po o le 8 tausaga mulimuli ane, ae na tusia e Ioane lana tusi pe tusa o le 65 tausaga mulimuli ane. Na faapefea la ona latou faamaumauina ma le saʻo atoatoa fetalaiga ma galuega a Iesu? Ma le mautinoa lava, sa taʻitaʻia i latou e le agaga paia o le Atua. (Ioane 14:16, 26) Ae na faapefea la ona faaooina mai ma le saʻo aʻoaʻoga a Iesu, lea ua avea ma vaega o Tusitusiga Paia?

Pe Moni “sa Lē Iloa Faitau ma Tusitusi”?

I senituri ua mavae, na manatu ai nisi e faapea, e foliga mai e leʻi tusia e uluaʻi soo o Iesu ana aʻoaʻoga ma galuega, ae sa latou faaooina mai e ala i faamatalaga tuugutu. O se faaaʻoaʻoga, ua taʻua e se tasi o tagata atamai e faapea: “E fai si tele o tausaga e va ai le talaʻiga a Iesu ma le taimi na faatoʻā tusia ai e le ʻauaposetolo ana fetalaiga. I lenā taimi, o mea e faatatau iā Iesu sa faaooina mai e ala i faamatalaga tuugutu.” Sa finau mai foʻi nisi tagata suʻesuʻe e faapea o uluaʻi soo o Iesu “sa lē  iloa faitau ma tusitusi.” * E faaopoopo atu i lenā, ua latou fai mai a o faagasolo tausaga na tuugutu mai ai, ua faalautele, toe fesuiaʻi ma faatelē tala e faatatau i le faiva a Iesu. Ua latou faapea mai, o le māfuaaga lenā ua lē saʻo atoatoa ai tala o mea na tutupu.

O le isi manatu sa talitonu i ai nisi tagata atamamai e faapea, sa mulimuli soo Iutaia vavalalata o Iesu i le auala tau aʻoaʻo atu faarapi—o le aʻo faatauloto ma le toe taʻua—lea na fesoasoani i le saʻo o faamatalaga tuugutu. Pe na o faamatalaga tuugutu sa faalagolago i ai le ʻausoo? Pe sa faasaoina faamaumauga o le faiva a Iesu e ala i tusitusiga? E tatou te lē faia se faaiʻuga mautinoa, ae foliga mai sa iai se vaega a tusitusiga na faia ai.

Sa Faaaogā e Tagata Tusitusiga i Aso Uma

I le uluaʻi senituri, sa iloa e tagata uma lava faitau ma tusitusi. E tusa ai ma lea manatu, na faapea mai ai se polofesa o gagana Eperu ma gagana anamua a tagata e tupuga mai iā Semu, e suafa iā Alan Millard: “O le tusitusi i le faa-Eleni, faa-Arama ma le faa-Eperu, sa taatele i tagata uma lava.” Na ia toe faapea mai: “O le siʻomaga lenā sa faia ai e Iesu ana galuega.”

E tusa ai ma le manatu faapea o tusi a le ʻauaposetolo “sa faia e tagata e lē iloa tusitusi,” na tusi ai le polofesa o Millard e faapea: “E lē talafeagai lenā manatu, ona sa taatele i so o se mea le faaaogāina o tusitusiga . . . O lona uiga, sa masani ona iai tagata atonu sa latou tusia se mea na latou faalogo i ai, e lē gata mo a latou lava faamaumauga po o le toe faailoa atu foʻi i isi.”

 E foliga mai, sa maua laupapa e ufi luga i le gaʻo sa faaaogā e tusia ai faamatalaga. O loo maua le faaaʻoaʻoga o lenei mea i le mataupu muamua a Luka. Ina ua fesili atu iā Sakaria, o lē ua lē mafai ona tautala i lenā taimi, po o ai le igoa o le a ia faaigoa ai lona atalii, ua taʻua e le fuaiupu e 63 e faapea: “Ona ia fai atu lea [atonu e faaaogā tāga] e aumai se laupapa ma ua ia tusia ai: ‘O Ioane lona igoa.’” O loo faamatalaina e lomifefiloi o le Tusi Paia le upu “laupapa,” atonu e faasino atu i se laupapa tusitusi lea e foliga mai e ufi luga i le gaʻo. Atonu o se tasi sa iai sana laupapa tusitusi, lea sa faaaogā e Sakaria e tusia ai faamatalaga.

O le isi faaaʻoaʻoga o loo faaalia mai ai, sa lauiloa laupapa tusitusi ma lo latou faaaogāina i le vaitaimi lea. I le tusi o Galuega, e tatou te faitau ai i le lauga a Peteru i ni tagata e toʻatele i le malumalu e faalaeiauina i latou: “Inā salamō . . . ia soloiesea a outou agasala.” (Galuega 3:11, 19) O le faaupuga “ia soloiesea” e maua mai le upu Eleni e faauiga atu i le “tapē ese.” Ua taʻua i le The New International Dictionary of New Testament Theology e faapea: “O le manatu o loo faamatala mai e le upu i inei ma atonu i se isi mea, e foliga mai o loo faasino atu i le faalamolemoleina o le gaʻo i le pito i luga o le laupapa tusitusi, e toe faaaogā.”

O loo taʻu mai foʻi i faamaumauga a Evagelia e faapea, na aofia ai i soo o Iesu ma lana ʻaufaalogologo tagata ia atonu sa latou faaaogā le tusitusi i a latou galuega i aso uma. O nisi o i latou nei, e aofia ai aolafoga o Mataio ma Sakaio (Mataio 9:9; Luka 19:2); o se pule o le sunako (Mareko 5:22); o se taʻitaʻiʻau (Mataio 8:5); o Ioana le avā a se pule a le aiga o Herota Anetipa (Luka 8:3); ae faapea foʻi le ʻautusiupu, le ʻau Faresaio, le ʻau Satukaio, ma sui o le ʻau Saniterini. (Mataio 21:23, 45; 22:23; 26:59) E lē fesiligia la, sa iloa e le toʻatele o aposetolo ma soo o Iesu tusitusi.

Tagata Aʻoga, Faiaʻoga, ma Tusitala

Ina ia avea ma faiaʻoga Kerisiano, e lē gata sa manaʻomia e soo ona iloa mea sa faia e Iesu ma ana fetalaiga, ae e ao foʻi ona latou malamalama i le auala e faatatauina ai Tulafono ma valoaga i Tusitusiga Eperu iā Iesu. (Galuega 18:5) Na iai se taimi na faamaumauina ai e Luka se talanoaga na faia e Iesu ma ona soo a o latalata i lona maliu. O le ā sa faia e Iesu? “Ona ia faamatala atu lea o mea o i Tusitusiga Paia e faatatau iā te ia, e amata mai i tusi a Mose ma le ʻau Perofeta.” Ina ua uma lenā, na taʻu atu e Iesu i le ʻausoo: “ʻO aʻu upu nei na ou fai atu ai iā te outou a o tatou faatasi, e tatau ona faataunuuina mea uma ua tusia i le tulafono a Mose, ma le ʻau Perofeta ma Salamo e faatatau iā te aʻu.’ Ona ia matuā faamatala atu lea iā i latou o Tusitusiga Paia, ina ia latou malamalama ai.” (Luka 24:27, 44, 45) Mulimuli ane, ona “toe manatua” ai lea e le ʻausoo le malamalamaaga na avatu e Iesu iā i latou.—Ioane 12:16.

Ua taʻu mai e nei tala, e lē taumatea sa filigā aposetolo ma le ʻausoo e saʻiliʻili ma suʻesuʻe i Tusitusiga ina ia latou malamalama atoatoa i le uiga o mea na latou vāai ma faalogo i ai e uiga i lo latou Alii, o Iesu Keriso. (Luka 1:1-4;  Galuega 17:11) E tusa ai ma lenei manatu, na tusi ai se polofesa i suʻesuʻega faalotu i le Iunivesite a Virginia, e suafa iā Harry Y. Gamble e faapea: “E mautinoa lava sa iai ni Kerisiano i le amataga, atonu e tele ni vaega o i latou, na matuā faamaoni i le faia o suʻesuʻega loloto ma le faaliliuina o Tusitusiga Eperu, ma maua mai ai faamaoniga manino o talitonuga faa-Kerisiano ma faia na tusitusiga ina ia aogā i le talaʻiga faa-Kerisiano.”

O nei faamatalaga uma ua faamaonia ai e lē na o faamatalaga tuugutu na faalagolago i ai soo o Iesu, ae sa latou faaaluina se taimi tele i le suʻesuʻeina, faitauina, ma le tusitusia o faamaumauga. Na avea i latou ma tagata aʻoga, faiaʻoga, ma tusitala. Ae sili atu i lenā, o i latou o tagata na talisapaia mea faaleagaga, o ē faalagolago atoatoa i le agaga paia e taʻitaʻia i latou. Sa faamautinoa atu e Iesu iā i latou o le a fesoasoani le ‘agaga o le upu moni’ e ‘faamanatu atu i o latou mafaufau mea uma na ia taʻu atu.’ (Ioane 14:17, 26) Ole agaga paia o le Atua lea sa fesoasoani iā i latou uma ina ia manatua ma tusi i lalo mea na faia ma fetalai i ai Iesu, e oo lava i faamatalaga uumi e pei o le Lauga i luga o le Mauga. (Mataio, mataupu 5-7) Na taʻitaʻia foʻi e le agaga paia tusitala o Evagelia ina ia tusia faalogona o Iesu i nisi o taimi, ma mea na ia taʻua i le tatalo.—Mataio 4:2; 9:36; Ioane 17:1-26.

E ui lava e lē o fesiligia le faaaogāina e tusitala o Evagelia o faamatalaga tuugutu ma tusitusiga, ae o mea na latou faamaumauina sa iai se puna e sili atu ma faatuatuaina na fesoasoani iā i latou—o Ieova le Atua. O lea la, e tatou te talitonu atoatoa o “Tusitusiga Paia uma e mai le agaga o le Atua” ma e mafai ona aʻoaʻo ma taʻitaʻia i tatou ina ia faia mea e faafiafiaina ai o ia.—2 Timoteo 3:16.

[Faaopoopoga i lalo]

[Faamatalaga faaopoopo i le itulau 14]

Sa aofia ai i soo o Iesu tagata ia atonu sa latou faaaogā le tusitusi i a latou galuega i aso uma

[Faamatalaga faaopoopo i le itulau 15]

Sa fesoasoani le agaga o le Atua i uluaʻi soo o Iesu ina ia manatua ma tusi i lalo mea na ia faia ma fetalai i ai

[Pusa/Ata i le itulau 15]

 Pe Moni sa Lē Iloa e Aposetolo Faitau ma Tusitusi?

Ina ua vāai atu taʻitaʻi ma toeaina o Ierusalema i le “lototetele o Peteru ma Ioane e tautatala atu, ma ua iloa ai o i laʻua o ni tagata faatauvaa ma e leʻi lava so la aʻoaʻoina, ona latou taufaiofo ai lea.” (Galuega 4:13) Pe moni sa leʻi aʻoaʻoina, pe sa lē iloa e le ʻauaposetolo faitau ma tusitusi? E tusa ai ma lenei manatu, ua taʻua e le The New Interpreter’s Bible: “O nei faaupuga e lē faapea ai sa leʻi aʻoʻoga pe lē iloa e Peteru [ma Ioane] faitau ma tusitusi. Ae o loo faailoa mai ai le eseesega o tulaga o i latou o loo i le tulaga tau faamasino, ma le tulaga o le ʻauaposetolo.”

[Ata i le itulau 13]

O se laupapa tusitusi ma mea na faaaogā ai mai le senituri muamua po o le lona lua T.L.M.

[Ata i le itulau 13]

“Ona ia fai atu lea e aumai se laupapa ma ua ia tusia ai: ‘⁠O Ioane lona igoa’”

[Ē Ana le Ata]

© British Museum/Art Resource, NY