Tumamā—Aiseā e Tāua Tele Ai?

Ua faitau afe tausaga o pagatia tagata i mala ma faamaʻi. O nisi tagata ua manatu e faapea o nei mea o se faailoga lea o le toʻasā o le Atua, ma ua aumaia ina ia faasala ai tagata fai mea sesē. Ae i saʻiliʻiliga fitā na faia i le tele o senituri, ua faaalia ai e faapea e masani lava ona māfua mai i manu ninii o loo siʻomia ai i tatou.

Ua faamaonia mai i suʻesuʻega faafomaʻi e faapea o isumu eseese, mogamoga, lago, ma namu, o mea uma nei e mafai ona pipisi mai ai faamaʻi. Ua latou iloa foʻi e faigofie lava ona pesia tagata i faamaʻi pipisi ona o lo latou lē tumamā. E foliga mai la, a tumamā e ola mālōlōina lelei, ae a lē tumamā e afāina ai le ola ma oti ai.

O le mea moni, e eseese uma lava tulaga o le tumamā o tagata e fua i aganuu ma tulaga. I nofoaga e leai ni paipa pe e lē lelei faleese, o se matuā luʻi lava le tausia o le tumamā. Peitaʻi, na avatu e le Atua i le nuu o Isaraelu anamua faatonuga e faatatau i le tumamā, a o latou femalagaaʻi i le vaomatua, ma o nisi tulaga sa matuā faigatā lava ona tausia ai le tumamā!

Ae aiseā e tāua ai iā Ieova le tumamā? O le ā le vaaiga talafeagai ma aogā e faatatau i le tumamā? O ā mea faigofie e mafai e oe ma lou aiga ona fai ina ia faaitiitia ai faamaʻi?

UA TUUA mai le aʻoga a Masi, * o se tamaitiiti e nofo i Cameroon, ma ua taunuu i le fale. Ua lagona le fia ʻai ma ua fia inu, ua ulu atu o ia i totonu o le fale faatauvaa o lona aiga, ua fusi atu i lana maile o loo faatalitali mai, tuu lana ato aʻoga i luga o le laulauʻai, nofo i lalo, ma faatalitali atu loa ma le naunau mo lana meaʻai.

O tinā lea o loo i le umukuka, ua faalogo mai o alu atu i totonu Masi, ma ua ia asu mai se ipu araisa ma pi mo ia. Peitaʻi, na suia ona foliga ina ua vaai mai o taatia atu le ato aʻoga a Masi i luga o le laulau mamā. Ua tilotilo atu o ia i lana tama ma faapea atu, “Sole Masi!” Ua iloa lelei lava e lana tama le uiga o lana valaau, ma savali vave atu ma aveese mai lana ato, ma faatopetope  atu loa e fufulu ona lima. E leʻi umi ae toe liliu atu loa i lana meaʻai lea ua leva ona naunau mai i ai. Ua ia faapea atu ma le salamō, “Faamalie atu Tinā. Ua galo iā te aʻu.”

O se tinā e manatu mamafa, e tele ni mea e na te mafai ona fai ina ia faatumauina ai le soifua mālōlōina ma le mamā o le aiga, e ui lava e na te manaʻomia le felagolagomaʻi o sui uma o lona aiga. E pei ona faataʻitaʻi mai i le tala iā Masi, e tāua tele toleniga faifai pea ona o le tumamā e manaʻomia ai ni taumafaiga maumauaʻi, ma e manaʻomia foʻi ona toe faamanatu pea i tamaiti.

Ua iloa e le tinā o Masi e eseese auala e mafai ona faaleagaina ai meaʻai. E lē gata la e na te fufulu mamā ona lima a o leʻi loteina meaʻai, ae e ufiufi foʻi i taimi uma meaʻai ina ia puipuia ai mai le faaleagaina i lago. E ala i le faamautinoa e lē o tuua meaʻai e aunoa ma le ufiufia, ma tausia pea le fale ia matagofie ma mamā, ua ia faaitiitia ai faafitauli i isumu eseese, ma mogamoga.

O se tasi māfuaaga tāua e matuā faaeteete ai le tinā o Masi, ona e manaʻo ia faafiafia le Atua. Ua ia faamatala mai e faapea, “Ua taʻua i le Tusi Paia, e tatau i tagata o le Atua ona paia auā e paia le Atua.” (1 Peteru 1:16) Ua ia fai mai atili, “O le paia e tutusa ma le mamā. Ou te manaʻo la ia mamā loʻu fale, ma ou te manaʻo i loʻu aiga ia foliga mamā. O le mea moni, e faatoʻā mafai lenei tulaga pe afai e fesoasoani tagata uma o le aiga.”

E Tāua Ona Felagolagomaʻi le Aiga

E pei ona mātauina e le tinā o Masi, o le tumamā o le aiga o se mea e fai e le aiga atoa. Mai lea taimi i lea taimi, o nisi aiga e nonofo i lalo ma talanoa faatasi po o ā mea latou te manaʻomia ae po o ā foʻi ni faaleleiga e manaʻomia ona latou fai, e lē gata i fafo ae faapea foʻi totonu o le fale. E saosaolaumea foʻi lenei tulaga i le autasi o le aiga, ma e faamanatu atu ai i tagata taʻitoʻatasi lana vaega e fai mo le tausia o le tulaga lelei o tagata uma o le aiga. O se faataʻitaʻiga, e ono faamatala atu e Tinā i le fanau matutua le māfuaaga e tatau ai ona fufulu o latou lima pe a uma ona faaaogā le falelētaʻua, uu ni mea e pei o tupe, ma a o leʻi aai foʻi. Ona mafai foʻi lea ona latou faamautinoa e tāua i o latou tei laiti lenei mataupu.

E mafai ona faatulaga feʻau a tagata uma o le aiga. Atonu e filifili le aiga e faamamā le fale i aso uma i vaiaso taʻitasi, ma faatulaga e fai se galuega e faamamā ai mea uma, a lē faatasi pe faalua i le tausaga. Ae faapefea fafo o le fale? I le faasino atu i le Iunaite Setete, na taʻua ai e Stewart L. Udall, o  se tagata e suʻesuʻe i le siʻosiʻomaga, e faapea: “E matou te nonofo i se fanua ua mou atu le matagofie, ua faateteleina le auleaga, ua faaitiitia nofoaga mananaia e tafafao ai, ma o se siʻosiʻomaga o loo faasolosolo ona faaleagaina i aso taʻitasi i le faateteleina o le polusione ma le pisapisaō.”

Po o le tulaga foʻi lenā o loo iai lou siʻosiʻomaga? I aso ua mavae ma e oo lava foʻi i aso nei, i nisi taulaga o Aferika Tutotonu, e tā mai ai e se tagata e na te faaoo maia le mānu, se logo ina ia faauaʻi atu ai tagata. I se leo leotele, e na te faamanatu mai ai i tagata o le nuu ia faamamā le taulaga, ia faamamā ʻautu po o talivai, faagata laau, vele le vao, ma faamamā le lapisi.

O le aoina o lapisi o se faafitauli i le lalolagi aoao, ma o se faafitauli ua toetoe lava a lē mafai ono foʻia e le tele o atunuu. O nisi nuu ua tuai ona ao le lapisi, ma ua faaputuputu ai lava i le auala tele. Atonu e valaaulia tagata o le nuu e fesoasoani atu. I le avea ma tagatānuu lelei, o Kerisiano o nisi ia o tagata e muamua tali atu ma usiusitai i tulafono a Kaisara e aunoa ma le faitio. (Roma 13:3, 5-7) O Kerisiano moni e lotomalilie e sili atu mea latou te faia ina ia faia ai se sao e tusa o lenei tulaga. E latou te fiafia i se siʻomaga mamā ma e tausolomua i le faia o lenei galuega faamamā, ae lē tau manaʻomia ona faamanatu mai iā i latou e se tagata na te faaoo maia le mānu. Ua latou iloa o le tumamā o se faailoga lea o lo latou aʻoaʻoina lelei ma le faamoemoeina. E amata mai i tagata taʻitoʻatasi ma aiga taʻitasi. O gaoioiga faigofie e tausia ai le mamā ma le tumamā i autafa o le fale, o le a iʻu ai i le soifua mālōlōina lelei ma e saosaolaumea i le matagofie o le pitonuu.

O le Tumamā e Viia ai le Atua o Loo Tatou Tapuaʻia

A mamā o tatou tino ma lelei o tatou foliga vaaia, e faaatagia atu ai la tatou tapuaʻiga ma e masani foʻi ona mātauina e tagata o tatou e ese. Pe tusa ma le toʻa 15 se vaega o talavou o tama ma teine, na ō atu i totonu o se faleʻaiga ina ua māeʻa se tauaofiaga a Molimau a Ieova i Toulouse, i Falani. Sa faatalitalia e se ulugalii matutua sa nonofo i le laulau e sosoo ma i latou se talanoaga e pisapisaō ma faasoesa. Peitaʻi, sa faagaeetia i laʻua i amioga pulea lelei ma talanoaga fiafia a nei talavou sa fai lelei o latou laʻei. Ina ua sauni talavou e ō, sa faamālō atu le ulugalii iā i latou ona a latou amio lelei, ma na la faapea atu i se tasi o uso talavou, ua seāseā ona toe maua i aso nei amioga lelei nei e fai ma faaaʻoaʻoga.

E masani lava ona maofa tagata e asiasi atu i ofisa o lālā, fale lomitusi, ma nofoaga e nonofo ai Molimau a Ieova ona e latou te mātaulia le mamā o na nofoaga. E manaʻomia i le ʻautauofo e galulue ma nonofo i nei nofoaga, ona faamamā i aso uma o latou lavalava ma ia taeele. E lē avea le iai o fagu faamanogi ma fagu sausau ma itu e taofia ai le manaʻoga o le tumamā i le tino. Pe a talaʻi atu nei tagata tauofo, o ē ua avea ma faifeʻau faataimi atoa, i o latou tuaoi i afiafi po o faaiʻuga o vaiaso, o o latou foliga mamā e atagia atu ai foʻi le matagofie o le feʻau lea latou te talaʻia atu.

“Ia Faaaʻoaʻo i le Atua”

Ua uunaʻia Kerisiano ina ia “faaaʻoaʻo i le Atua.” (Efeso 5:1) Sa faamauina e le perofeta o Isaia se vaaiga lea na faamatalaina ai e agelu Lē na Foafoaina Mea i upu e faapea, “E paia, e paia, e paia.” (Isaia 6:3) Ua faamamafa mai ai i lenei faamatalaga, o le Atua e silisili ona mamā. Pe afai o le tulaga lenā, ua manaʻomia ai e le Atua ana auauna uma ina ia paia ma mamā. Ua ia taʻu mai iā i latou e faapea, “E tatau ona paia outou, auā o aʻu nei e paia lava.”—1 Peteru 1:16.

O loo faalaeiau e le Tusi Paia Kerisiano ina ia “oofu i ofu e onomea.” (1 Timoteo 2:9, The New English Bible) E lē o se mea la e faateʻia ai, ona i le tusi o Faaaliga, ua taʻua ai le “ʻie lino sesega, e mamā ma lelei,” e faaāta ai gaoioiga amiotonu a i latou ua silasila i ai le Atua e paia. (Faaaliga 19:8) I le isi itu, o le agasala, e masani ona faaatagia mai i le Tusi Paia i se pisia po o se palapalā.—Faataoto 15:26; Isaia 1:16; Iakopo 1:27.

I aso nei, e faitau miliona tagata o loo nonofo i nofoaga o loo iai se tauiviga faifai pea, ina ia tausia le mamā faaletino, tau amio, ma le faaleagaga. O le a faaiʻuina lenei faafitauli pe a ‘faia e le Atua mea uma lava ia fou.’ (Faaaliga 21:5) Pe a faataunuuina lenā folafolaga, o le a mavae e faavavau ituaiga o tulaga lē mamā uma .

[Faaopoopoga i lalo]

 [Pusa i le itulau 10]

E Manaʻomia e le Atua Ona Tumamā

A o latou savalia le vaomatua, sa faatonuina tagata Isaraelu ina ia matuā faaeteete pe a lafoaʻi otaota o tagata. (Teuteronome 23:12-14) O lenei tulaga o se galuega e fiu ai pe a manatu i le telē o le togālauapi, peitaʻi, e lē taumatea na aogā e puipuia ai mai faamaʻi e pei o le fiva taifoi ma le maʻi manava (cholera).

Sa faatonuina tagata ia fufulu ma faatamaʻia so o se mea na papaʻi atu i se tino oti. E ui lava atonu latou te leʻi malamalama i le māfuaaga o lenei faatonuga, ae sa aogā lea i tagata Isaraelu e ʻalofia ai siama ma faamaʻi.—Levitiko 11:32-38.

Sa tatau i ositaulaga ona fufulu o latou lima ma o latou vae, a o leʻi faia o latou tiute i le fale fetafaʻi. Atonu e lē faigofie le faatumuina o le tanoa apamemea lea e tuu ai vai mo lenei fuafuaga, peitaʻi o le faamamāina o se mea sa manaʻomia lava ona fai.—Esoto 30:17-21.

[Pusa i le itulau 11]

Fautuaga Mai se Fomaʻi

E tāua tele le vai mo le ola, ae e mafai ona avea vai e lē mamā ma faapogai o maʻi ma le oti. I se faatalatalanoaga ma Dr. J. Mbangue Lob, o le faauluuluga o le matagaluega o falemaʻi i le taulaga o Douala, i Cameroon, na ia taʻua ai nisi o fautuaga aogā.

“Ia faapuna au vai inu pe afai e te lē o mautinoa pe mamā.” Ae na ia fautua mai: “E leai se afāina o le faaaogā o vailaau, ae e ono avea ma lamatiaga pe a lē taulimaina i se tulaga lelei. Ia fufulu i taimi uma ou lima i le vai ma le fasimoli a o leʻi ʻai, pe uma foʻi ona faaaogā le faleese. E lē taugatā le tau o se fasimoli atoa, e oo lava foʻi la i tagata matitiva e mafai ona latou gafatia le tau. Ia faamamā i aso uma ou lavalava, ma faaaogā le vai vevela pe afai e iai ni ou faafitauli o le paʻu po o ni faamaʻi.”

Na faaauau mai le fomaʻi e faapea, “E ao i tagata uma o le aiga ona tumamā i totonu ma fafo o le fale.” E masani lava ona lē faamamāina faleese ma faleese e tutū i fafo, ma e otometi lava ona avea ma mea e faamautū ai mogamoga ma lago.” Na faaopoopo mai se fautuaga tāua e tusa ai o tamaiti, e faapea: “Ia faaeteete i le taeele i ālia ma vai o i lou nuu. O loo tumu i siama e sili ona mataʻutia. Ia taʻele i pō uma a o leʻi moe, fufulu mamā ou nifo i le pō, ma ia moe i se taʻinamu.” O le manatu lautele lava e tusa ai o nei fautuaga uma, o le mafaufau mamao lea ia fai se gaoioiga, ma ʻalofia le tutupu mai o faafitauli.

[Ata i le itulau 10]

O le faamamā o ou lavalava e puipuia ai mai faafitauli o le paʻu ma faamaʻi

[Ata i le itulau 10]

E tausolomua Kerisiano e faamamā o latou tafāfale

[Ata i le itulau 10]

O se tinā e manatu mamafa, e tele ni mea e na te mafai ona fai ina ia faatumauina ai le mamā o lona aiga