Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

E Te Silafia?

E Te Silafia?

E Te Silafia?

O ā solitulafono a Parapa?

I Evagelia uma e fā, o loo taʻua ai le faasaʻolotoina e le kovana Roma o Ponotio Pilato o Parapa, nai lo o Iesu. O ia o “se pagota e sili ona leaga,” ma o se “faomea.” (Mataio 27:16; Ioane 18:40) Sa faafalepuipuiina o ia e le malo o Roma i Ierusalema “faatasi ma ni tagata fouvale, o ē na latou fasiotia ni tagata i la latou fouvalega.”​—Mareko 15:7.

E leai se faamaumauga o iai i solitulafono a Parapa, ae ona ua taʻua faatasi o ia ma tagata fouvale, ua manatu ai nisi tagata popoto, sa auai i vaega faatupu faalavelave i Isaraelu i le senituri muamua. Na taʻua e le tusitala anamua o Flavius Josephus, e tele vaega o ʻaufouvale na taulamua i teteega i na aso, ona e fai mai o loo fia maua se saʻolotoga o tagata faatauvaa o Iutaia. E oo ane i le ogatotonu o le senituri muamua T.A., ua matuā faateteleina fouvalega ona o faiga lē tonu a Roma ma tagata aloaʻia o Iutaia. E toʻatele vaega a tagata fouvale na iai i le vaegaau a Iutaia, lea na tutuliesea ʻautau a Roma mai i Iutaia i le 66 T.A.

Ua taʻua i le lomifefiloi The Anchor Bible Dictionary, “Atonu sa auai Parapa i se tasi o na ʻaufouvale. Sa fiafia tagata lautele iā i latou, ona e latou te osofaʻia tagata maumea o Isaraelu, ma faavevesi le malo o Roma.”

I taimi o Roma, o ā solitulafono e faasalaina i le faatautau i le laau e pei o Iesu?

Sa faaaogā e Roma le faatautau i le laau e faasala ai tagata fouvale, o ē e taumafai e ʻalofia faasalaga, ma so o se isi e tetee i le malo. O le auala lea e sili ona leaga e faaoo ai le oti i se isi.

Na taʻua i le tusi, Palestine in the Time of Jesus, “O se faasalaga sa faia i luma o le lautele, e matagā ma tigā, ma na fuafuaina ina ia matataʻu ai i latou e fia foua le pulega.” Na taʻua e se tusitala Roma anamua e faatatau i le faatautauina o pagota: “E filifilia auala e tumutumu ai tagata, ina ia latou vāai ma matataʻu ai.”

E tusa ma le tala a Josephus, o se tusitala o talafaasolopito, a o osofaʻia e ʻau a Tito Ierusalema i le 70 T.A., na latou puʻea se tagata ma faatautau i luma o pā o le aai ina ia matataʻu ai tagata Ierusalema ma lolo atu. O le iʻuga foʻi lenā na oo i le toʻatele ina ua faatoʻilaloina le aai.

O le aofaʻiga e sili ona toʻatele o tagata na faatautauina i le taimi e tasi, na faia ina ua faatoʻilaloina le fouvalega na taʻitaʻia e le toa o Spartacus (73-71 T.L.M.), ma e 6,000 pologa ma fitafita na faasalaina i le oti i autafa o le auala mai i Capua e oo i Roma.

[Ata i le itulau 10]

“Faasaʻoloto mai Parapa” ata a Charles Muller, 1878