O Le Faamasinoga E Sili Ona Lē Tonu

AILOGA e iai se faamasinoga mai anamuā e sili ona lauiloa e pei o le faamasinoga o Iesu. Ua faamaumauina i Evagelia uma e fā le puʻeina o Iesu Keriso, lona faamasinoga ma le fasiotia o ia. Aiseā e tāua ai nei mea iā i tatou? Na poloaʻi Iesu i ona soo ia faamanatu lona maliu, o lea e tāua tele lona faamasinoga, ona e tatau ona tatou iloa pe moni tuuaʻiga na molia ai Iesu, aemaise ai, e sili ona tāua mo i tatou le taulaga na ia faia e ala i le foaʻi mai o lona ola mo i tatou ma lo tatou lumanaʻi.​—Luka 22:19; Ioane 6:40.

Sa pulea Palesitina e Roma i le taimi o le faamasinoga o Iesu. Na tuu e le malo o Roma i taʻitaʻi Iutaia e latou te faatautaia a latou mataupu e tusa o a latou tulafono, ae e foliga mai e leʻi tuuina atu i ai le pule e fasiotia ai tagata solitulafono. O le mea lea na puʻeina ai Iesu e taʻitaʻi lotu Iutaia, ae fasiotia e le malo o Roma. Talu ai na faaalia i lumamea e Iesu le sesē o taʻitaʻi lotu Iutaia, na latou  mananaʻo ai e fasiotia o ia, ae faafoliga o loo lagolagoina e le tulafono. I se iloiloga a se lōia faapitoa e uiga i lenei faamasinoga, na ia taʻu ai taumafaiga a taʻitaʻi lotu, “o se faamasinoga ua sili ona lē tonu i le talafaasolopito.” *

Tele Tulafono na Solia

Ua taʻua le Tulafono na tuuina atu e Mose iā Isaraelu, o le “faiga tau tulafono sili ua faailoa mai.” Peitaʻi, e oo ane i le taimi o Iesu, ua faaopoopo i ai e le ʻaufaitulafono Iutaia le tele o isi tulafono, ma faamaumauina mulimuli ane i le Talmud, le tusi faalelotu a Iutaia. (Tagaʻi i le pusa “Tulafono Iutaia i le Uluaʻi Senituri,” i le itulau e 20.) Pe na taulimaina le faamasinoga o Iesu e tusa ai ma nei tulafono?

Pe na iai ni molimau se toʻalua e tutusa a la faamatalaga i le moliaga o Iesu? Sa tatau ona iai ni molimau se toʻalua, ina ia talafeagai ai le puʻeina o Iesu ma le tulafono. I Palesitina anamua, e mafai e se tagata Iutaia ona molia se tasi ua ia manatu ua solia le tulafono. E lē mafai ona faia se faamasinoga, seʻi vaganā ua iloilo muamua moliaga ua oo atu iā i latou. Afai e tutusa molimau a tagata se toʻalua, ona faatoʻā puʻeina lea o lē ua molia. E lē lava se molimau e toʻatasi. (Teuteronome 19:15) Peitaʻi, e leʻi uia na vala i le faamasinoga o Iesu, ae na latou saʻilia se auala e fasiotia ai o ia. Na puʻeina o ia ina ua maua se “avanoa lelei” i le pō, ina ua “lē o iai le motu o tagata.”​—Luka 22:2, 5, 6, 53.

E leai se moliaga faasaga iā Iesu i le taimi na puʻeina ai o ia. Na faatoʻā saʻili mulimuli e faitaulaga ma le ʻau Saniterini, o le Faamasinoga maualuga a Iutaia, nisi e faia ni tuuaʻiga iā te ia. (Mataio 26:59) E leʻi mafai ona maua ni molimau se toʻalua e tutusa a la faamatalaga. Ae e lē o se matafaioi foʻi lenā a le faamasinoga le saʻilia o ni molimau. E pei ona taʻua e A. Taylor Innes, o se lōia ma o se tusitala, “o se faiga e sili ona lē tonu i le tulafono le faamasinoina o se isi e aunoa ma le iloa po o le ā tonu lana solitulafono, aemaise pe afai e faasalaina ai i le oti.”

Na ave Iesu e tagata na puʻeina o ia i le fale o Ana, o lē sa Ositaulaga Sili muamua, ma na faamasinoina o ia i inā. (Luka 22:54; Ioane 18:12, 13) Na solia e Ana le tulafono i lona faamasinoina o Iesu i le pō, ona e sā ona faia i le pō ni faamasinoga e faasala i le oti. Sa lē tatau ona faia faananā, ae ia faia i luma o le lautele. Na silafia e Iesu le lē saʻo o lea mea ma na tali i fesili a Ana e faapea: “Aiseā ua outou fesili mai ai iā te aʻu? Fesili atu iā i latou o ē na faalogo i mea na ou tautala atu ai iā i latou. Tagaʻi foʻi! Ua iloa e i latou nei le mea na ou fai atu ai.” (Ioane 18:21) Sa tatau ona iloilo e Ana molimau, ae lē o Iesu. Atonu e amanaʻia e se faamasino faimeatonu na fetalaiga a Iesu, ae e leʻi faia faapea e Ana.

Na pō e se leoleo Iesu ona o lana tali, ma na tele foʻi isi faiga sauā na oo iā te ia i lenā pō. (Luka 22:63; Ioane 18:22) I le Numera mataupu e 35, o loo taʻua i le tulafono e faatatau i aai o sulufaʻiga e faapea, e tatau ona puipuia le tagata ua molia seʻi vaganā ua faamaonia lana solitulafono. O lea, sa tatau ona latou puipuia Iesu.

Ona ave lea o Iesu i le fale o le Ositaulaga Sili o Kaiafa, ma faaauau ai ona faia lona faamasinoga lē tonu i le pō. (Luka 22:54; Ioane 18:24) E leʻi faia e ositaulaga se faamasinogatonu ae na latou saʻilia nisi e faia ni “molimau pepelo iā Iesu ina ia mafai ona faasalaina ai o ia i le oti,” ae e leʻi maua ni molimau se toʻalua e tutusa a la faamatalaga e tusa o fetalaiga a Iesu. (Mataio 26:59; Mareko 14:56-59) Ona taumafai lea o le ositaulaga sili ia toe maua Iesu i ana lava fetalaiga. Na fesili atu: “Aiseā ua e lē tali mai ai? O le ā lenei mea ua latou molia ai oe?” (Mareko 14:60) Ua matuā lē talafeagai la latou gaoioiga ua fai. Na taʻua e Innes, “E lē o se faamasinogatonu le fesiligia  o lē ua molia, ae toe molia o ia e tusa o lana tali mai.”

Na iʻu ina latou faaaogā se fetalaiga na faia e Iesu e molia ai o ia. Na fesili atu iā te ia: “Po o oe ea o le Keriso, le Alo o Lē e Viia?” Na tali Iesu: “O lea lava; ma o le a outou vāai i le Atalii o le tagata o loo nofo i le itu taumatau o Lē e Malosi, ma e sau foʻi o ia i ao o le lagi.” Na faauiga e ositaulaga le tali a Iesu e faapea ua upuleaga o ia i le Atua, ma “ua manatu i latou uma, ua tatau ona oti o ia.”​—Mareko 14:61-64. *

E tusa ai ma le Tulafono a Mose, sa tatau ona faia faamasinoga i luma o le lautele. (Teuteronome 16:18; Ruta 4:1) Ae o le faamasinoga o Iesu, sa faia faananā. Na faasā ona lagolagoina Iesu e se isi, ma e leai foʻi se isi na faia faapea. E leʻi iloiloina foʻi pe moni fetalaiga a Iesu, o ia o le Mesia. E leʻi tuuina atu foʻi iā Iesu le avanoa e valaau ai ni ana molimau. E leʻi faia foʻi se palota aloaʻia a faamasino, pe mamā pe nofosala Iesu e tusa ma lona moliaga.

I Luma o Pilato

E foliga mai e leʻi tuuina atu i tagata Iutaia le pule e fasiotia ai Iesu, o lea, na ave ai o ia i luma o Ponotio Pilato le kovana Roma. O le fesili muamua a Pilato: “O le ā se mea ua outou molia ai lenei tagata?” Na iloa e tagata Iutaia, e lē faamasinoina e Pilato Iesu i se tuuaʻiga ua upuleaga i le Atua. O lea, na taumafai ai ia faasalaina e Pilato Iesu e aunoa ma se faamasinoga, i le faapea atu: “Ana lē faia e lenei tagata se mea sesē, semanū matou te lē molia mai o ia iā te oe.” (Ioane 18:29, 30) E leʻi talia e Pilato lea moliaga, ma na toe sui ai e tagata Iutaia le moliaga e faapea: “Ua faatupu e lenei tagata le fouvale i lo tatou nuu, ma vavao le totogiina atu o lafoga iā Kaisara, ua ia faapea mai foʻi o ia o Keriso, o le tupu.” (Luka 23:2) Ua latou molia pepelo Iesu i luma o Pilato i le suia o lona moliaga, mai i le upuleaga i le Atua i le fouvale i le malo.

Na iloa lelei e le ʻau Iutaia e lē moni le moliaga e faapea, “na vavao [e Iesu] le totogiina atu o lafoga,” auā e lē o le mea lenā na ia aʻoaʻoina. (Mataio 22:15-22) Na vave lava ona iloa e Pilato, e lē tonu foʻi le moliaga e faapea e fia pulea e Iesu le malo, ma na ia faapea mai: “Ou te lē iloa se mea sesē ua ia faia.” (Ioane 18:38) A o faagasolo le faamasinoga o Iesu, sa manatu pea Pilato, e leai se agasala a Iesu.

Na taumafai Pilato e faaaogā iā Iesu le tū masani a Iutaia o le faasaʻoloto o se pagota i le Paseka. Ae na iʻu ai i le faasaʻolotoina o Parapa, o se pagota na molia i le fouvale i le malo ma le fasioti tagata.​—Luka 23:18, 19; Ioane 18:39, 40.

Na toe taumafai le kovana Roma e faasaʻoloto Iesu, e ala i le faia o se gaoioiga e taumafai e faamalieina ai tagata. Na faatonu atu ina ia matuā sasaina Iesu, ma faaofu i se ofu  violē, fai sona pale tuitui, ma toe sasa ma ula i ai. Na toe faapea atu Pilato, e leai se mea sesē ua faia e Iesu, na peiseaʻī o loo fai atu o ia, ʻPe ua lē lava lea faasalaga mo ia?’ Atonu sa faamoemoe o le a suia mafaufau o tagata pe a vāai atu, ua tigāina Iesu ma lava ai i inā lona faasalaga. (Luka 23:22) Peitaʻi e leʻi suia ai mafaufau o tagata.

“Ua saʻili pea Pilato i se auala e faasaʻoloto ai [Iesu]. Ae ua alalaga mai tagata Iutaia e faapea: ʻAfai e te faasaʻolotoina lenei tagata, e lē o oe o se uō a Kaisara. O so o se tasi e na te faia o ia ma tupu, e tetee o ia iā Kaisara.’” (Ioane 19:12) O le Kaisara i lenā taimi, o Tiperio, o sē e masani ona fasiotia so o se tasi e manatu ua lē faamaoni iā te ia, e oo lava i alii tāua o le malo. Sa popole Pilato ina neʻi tupu tele le ita o tagata Iutaia iā te ia, ma ave sesē se faamatalaga e faapea o ia e lē faamaoni iā Kaisara. E tusa o loo latou taufaamataʻu atu iā te ia. O lona fefe i lenā tulaga, na ia tuu atu ai Iesu, o sē e leai se sala, e faatautau i le laau faaoosala.—Ioane 19:16.

Toe Iloilo Faamaoniga

Ua iloiloina e tagata atamamai i le tulafono faamaumauga i Evagelia e faatatau i le faamasinoga o Iesu, ma o la latou faaiʻuga i le mea na tupu, e matuā lē tonu. Ua taʻua e se tasi lōia, “Na matuā feteenaʻi le auala na faia ai le faamasinoga o Iesu, ma tulafono a Iutaia faapea mataupu faavae o le faamasinogatonu, ona na faatinoina i le va o le vaeluāpō ma le taeao.” Na taʻua foʻi e se polofesa o le tulafono: “E mafai ona faapea atu, na fasiotia Iesu e le ʻaufaamasino Iutaia, ona e lē tonu ma lē saʻo le auala na faia ai lona faamasinoga.”

E leai se sala a Iesu. Ae na ia silafia, e tatau ona maliu o ia auā le faaolaina o tagata usiusitaʻi. (Mataio 20:28) O lona naunau tele ia faatinoina le mea tonu, ma lona alofa mo i tatou tagata agasala, na ia talia ai se faamasinoga e sili ona lē tonu. Ia aua lava neʻi galo lenā mea iā i tatou.

[Faaopoopoga i lalo]

 [Ata i le itulau 20]

Tulafono Iutaia i Uluaʻi Senituri

Ua leva ona iai tulafono tuugutu a Iutaia, ae faatoʻā tusitusia i senituri amata T.A. Na aofia ai tulafono o loo i lalo:

▪ O faamasinoga o solitulafono e faasala i le oti, e muamua molimau a lē ua molia

▪ E faia e faamasino taumafaiga uma e laveaʻia lē ua molia

▪ E mafai ona finau se faamasino mo lē ua molia, ae lē o le faasagatau i ai

▪ E lapataʻia molimau i le tāua o la latou vaegafai

▪ E eseese taimi e iloilo ai molimau

▪ E tatau ona autasi molimau i vala tāua uma, e pei o le aso, nofoaga, ma le taimi na fai ai le solitulafono

▪ E leai se faamasinoga o solitulafono e faasala i le oti, e faia i le pō

▪ E lē faia se faamasinoga e faasala i le oti i se aso e sosoo ma le Sapati, po o aso o tausamiga faapitoa

▪ O faamasinoga e faasala i le oti, e amata ma faaiʻu i le aso lava e tasi pe a lē faasalaina lē ua molia, ae afai e ono faasalaina lē ua molia, e faatoʻā faauma ma lau le iʻuga i le aso e sosoo ai, ma faatino loa lona faasalaga

▪ A itiiti mai, e toʻa 23 faamasino e taulimaina se faamasinoga e faasala i le oti

▪ E faailoa mai e faamasino taʻitasi lana faaiʻuga. E amata i le faamasino e pito i laʻitiiti, a o faamaumau e tusiupu faamatalaga a ē e mananaʻo e faasaʻoloto ma ē e mananaʻo e faasala

▪ E faasaʻoloto lē ua molia pe afai e na o le toʻatasi e sili ai le aofaʻi o faamasino e filifili e saʻoloto, i lo le aofaʻi o ē e filifili e faasala. Ae ina ia faasala lē ua molia, e lua e manaʻomia ina ia sili ai le aofaʻi o faamasino e mananaʻo e faasala. Ae afai e na o le toʻatasi e sili ai, e faaopoopo, ma toe faaopoopo ni faamasino se toʻalua, seʻia oo ina maua se faaiʻuga

▪ E faalēaogāina se faaiʻuga e faasala lē na molia pe afai e leai se faamasino na molimau pe finau mo ia, ma afai e autasi uma faamasino e faasala lē ua molia, “e foliga mai sa faia se taupulepulega leaga”

O Faiga Lē Tonu i le Faamasinoga o Iesu

▪ E leai se molimau na tū mo lē na molia

▪ E aunoa ma se faamasino na puipui iā Iesu, sa feita uma iā te ia

▪ Sa saʻilia e taʻitaʻi lotu ni molimau pepelo ina ia fasiotia o ia

▪ Na faia faananā le faamasinoga i le pō

▪ E na o le tasi le aso na faia ma maua ai le iʻuga o le faamasinoga, i le afiafipō a o lumanaʻi se tausamiga

▪ E leai se moliaga po o se tuuaʻiga na faia iā Iesu, a o leʻi puʻeina o ia

▪ E leʻi iloiloina pe moni le tuuaʻiga e faapea, na upuleaga Iesu i le Atua i lona faapea mai, o ia o le Mesia

▪ Na latou molia pepelo Iesu ina ua avatu i luma o Pilato

▪ E lē saʻo uma na moliaga

▪ E ui ina iloa e Pilato e leai se agasala a Iesu, ae na ia faasalaina lava o ia i le oti

[Ata i le itulau 22]

E i Luga o Ulu o Molimau le Toto

Pe a faia faamasinoga o solitulafono e faasala i le oti a Iutaia, o le lapataʻiga lenei na avatu i molimau e faatatau i le tāua o le ola:

“Atonu o loo e fuafua e fai sau molimau i lou talitonuga i se mea na tupu, se mea na e faalogo i ai, se tala a se isi, pe e te manatu foʻi, ʻE faamoemoeina lē na faia le tala.’ Ae atonu foʻi e te lē o iloa, e matou te faamasinoina oe ma toe iloiloina lau molimau. Peitaʻi, e tatau ona e iloa, e ese tulafono e faatautaia ai faamasinoga o meatotino, mai tulafono o faamasinoga e iʻu i se faasalaga oti. I faamasinoga o meatotino, e totogi e lē ua molia le tupe o lana sala ma magalo ai. Ae i solitulafono e faasalaina i le oti, e faavavau ona i luga o le ulu o lē na faia le tuuaʻiga [pe afai e lē moni] le toto [o lē ua molia sesē ma faasalaina] ma i latou uma sa tatau ona fananau mai iā te ia.”​—Tusitusiga Faalelotu a Tagata Iutaia i Papelonia, Saniterini, 37a.

Pe afai e faasala lē na molia, e muamua ona faaoo e ē na faia le tuuaʻiga le faasalaga iā te ia.​—Levitiko 24:14; Teuteronome 17:6, 7.