E te Silafia?

O le ā le uiga o le fetalaiga a Iesu ina ua faapea atu iā Saulo: “O le mea e faigatā iā te oe ona e aa i tui”?—Galuega 26:14.

▪ I taimi o le Tusi Paia, na faaaogā e faifaatoʻaga se tui e faatonutonu ai manu e tosoina le meafaigaluega e faamalū ai le palapala. O lenei tui o se laau maʻai, pe tusa e valu futu (2.5 m) le umī. O le isi pito e iai se uʻamea maʻai, a o le isi itu e iai se mea e pei o se tofi, e aveese ai le palapala, ele, po o vao o loo pipii i le suōtosina. Pe a aa e le manu le tui, e toe lavea ai lava o ia.

E iai taimi na faaaogā ai tui o ni auupega. Na fasiotia e Samekara, o se faamasino i Isaraelu ma o se tagata toa, tane Filisitia e ono selau “i le tui povi.”—Faamasino 3:31.

O loo taʻua foʻi i le Tusi Paia lenei tui i se auala faafaatusa. O se faataʻitaʻiga, na tusi le tupu o Solomona, e pei o “tui e tui ai povi” upu a se tagata atamai, lea e uunaʻia ai se uō ina ia filifili i le mea saʻo.—Failauga 12:11.

Ina ua toetū mai Iesu, na ia taʻua foʻi le tui i se auala faafaatusa. Na ia fautuaina Saulo, o lē na sauāina Kerisiano, ina ia aua neʻi “aa i tui.” Ua faaalia i lenā faamatalaga, le ata o se manu e faalogogatā i lona matai. Na poto Saulo ma talia le fautuaga a Iesu, ma na suia lona olaga, ma avea ai ma aposetolo o Paulo.

Na faapefea i tagata Iutaia i le uluaʻi senituri ona iloa le taimi pe a pogisa?

▪ Na faaaogā e tagata Iutaia i le uluaʻi senituri T.A, se ituaiga o uati e iai se pine e iloa ai le taimi ona o le ata lafoia, aemaise lava i aso lā. Peitaʻi, na faaaogā le clepsydra, po o se uati e faaaogā ai le vai, pe a punitia le lā i ao, po o le taimi o le pō. E lē gata i tagata Iutaia, ae na faaaogā foʻi lenei uati e tagata i aso anamua mai Aikupito, Peresia, Eleni ma Roma.

E tusa ai ma le tusi The Jewish Encyclopedia, o loo taʻua lenei uati i le tusi o aganuu ma tulafono a tagata Iutaia, ae “e eseese taʻu o iai mo nei uati, atonu ina ia iloa ai le eseesega o fausaga ma foliga, peitaʻi e tasi lava le mea e tutusa ai, o le sinasina lemū ifo lea o matāua taʻitasi o le vai, auā o le uiga lenā o le upu clepsydra i le faa-Eleni.”

Na faapefea ona iloa le taimi i lenei uati? E sinasina ifo le vai mai i se fagu i luga o loo iai se pu laʻitiiti, i se isi fagu o loo i lalo. Sa mafai ona iloa le taimi o le aso pe a mātau le mea o gata ai le vai, lea o loo faaalia i laina o loo tusia i fagu uma e lua.

Sa faaaogā e fitafita Roma nei uati ina ia iloa ai taimi o leoleoga i le pō. O le ili o le pu e iloa ai ua sui le leoleoga o le pō. E iloa lava e se tagata e lē o mamao ese mai i le mea o iai fitafita, taimi e amata ma uma ai leoleoga e fā sa masani ona faia i le pō.—Mareko 13:35.