Pe e Tatau Ona e Talitonuina Ou Manatu Muamua e Uiga i se Tagata?

A O NOFONOFO se fomaʻi i lona potu mālōlō, sa matamata i se polokalame i le televise na faatalanoa mai ai se minisita o le malo o Aialani. Ina ua vaavaai totoʻa atu i foliga o le minisita, sa mātauina ai e le fomaʻi se faailoga o le maʻi o le tuma. Sa faatonuina loa e le fomaʻi le minisita ina ia vave ona fai sona siaki.

Na saʻo lelei le faamatalaga e faatatau i le maʻi. E iai i lenā fomaʻi le tomai faafomaʻi e mafai ai ona iloa faamatalaga e uiga i le maʻi, i le tau lava ina vaai atu i le tagata. Peitaʻi, ua manatu nisi tagata e iā i latou foʻi le “tomai,” e iloa ai le ituaiga o tagata e iai se tasi, o ona uiga, ma le maufaatuatuaina.

A o faagasolo senituri, na taumafai tagata suʻesuʻe e maua ni manatu faasaienitisi, e lagolago ai lo latou manatu e mafai ona iloa uiga o se tagata i le mātauina o ona foliga. E latou te taʻua o le physiognomy (suʻesuʻega i foliga), lea e faamatalaina lona uiga i le Encyclopædia Britannica e faapea, “o ni tagata e faafoliga mai o ni saienitisi, e suʻesuʻeina uiga o tagata e ala i le vaai i foliga, po o le fuaitino o se tagata.” I le senituri lona 19, na faailoa mai ai foʻi ni manatu ma auala e taitutusa e lē o toe faaaogāina, e le tausoga o Charles Darwin o Francis Galton, o sē e suʻesuʻe i soifuaga o tagata (anthropologist). E faapena foʻi le manatu o Cesare Lombroso mai Italia, o sē e suʻesuʻe i soligatulafono (criminologist).

Peitaʻi, e talitonu le toʻatele o tagata e mafai lava ona latou maua se faaiʻuga maufaatuatuaina e uiga i se tasi, i le na o le mātauina o ona foliga. Pe e tatau ona e talitonuina ou manatu muamua e faatatau i se tasi?

Faaiʻuga e Faavae i Foliga Vaaia

O loo maua i le Tusi Paia i le tusi Muamua o Samuelu se faaaʻoaʻoga patino e faatatau i le sesē o se faaiʻuga e faavae mai i foliga vaaia. Na faatonu e Ieova le Atua le perofeta o Samuelu, ina ia faauu se tasi mai i le aiga o Iese, e fai ma tupu o Isaraelu i le lumanaʻi. E tatou te faitau iai e faapea: “A o latou (atalii o Iese) ō mai, ua ia iloa atu Eliapo, ona ia faapea ane lea: ʻE moni lava o loo i luma o Ieova o lē e faauuina e ia.’ A ua fetalai mai Ieova iā Samuelu: ʻAua e te vaai i ona foliga, po o le maualuga o lona tino, auā ua ou teena o ia. Auā e lē vaai le Atua e pei o le vaai a tagata, auā o le tagata e vaai i le tino; a o Ieova e vaai i le loto.’” O le mea lava lenā e tasi na tupu i isi atalii e toʻaono o Iese. E ese mai i manatu o Iese ma Samuelu, na tofia e le Atua le atalii lona valu, o Tavita lea, o se alii talavou e leʻi manatu se tasi o le a tofiaina.—1 Samuelu 16:6-12.

E leai se eseesega tele ma mea i aso nei. I nai tausaga ua mavae, na faia ai e se polofesa i mataupu tau i soligatulafono i Siamani, se suʻesuʻega sa aofia ai ni tagata aʻoga faaloia e toʻa 500. Sa auai foʻi ni “tagata ese” se toʻa 12, ma o nisi o i latou o se taʻitaʻi leoleo, lōia a le malo, teutupe a le iunivesite, o nisi e faigaluega i le va fealoaʻi, o ni lōia, tagata e faigaluega i le fale faamasino, ma ni tagata solitulafono se toʻatolu. Sa tatau i tagata aʻoʻoga ona faailoa mai po o ai o le toʻa 12 lenei e tatau ona faafalepuipui, o le ā la latou solitulafono, ma o ā galuega a le isi toʻa 9, e faavae i o latou foliga vaaia ma mea e fiafia iai.

O le ā le iʻuga? E tusa ma le 75 pasene o tagata aʻoʻoga sa taulau i le faailoaina mai o tagata  solitulafono e toʻatolu. Ae i le fuafaatatau, e 60 pasene na manatu e solitulafono le isi vaega e toʻaiva, lea e lē solitulafono. E toʻa 1 mai i le toʻa 7, na manatu i le lōia a le malo o se tagata faatau fualaau faasāina, ae e toʻa 1 mai le toʻa 3, na manatu i le taʻitaʻi leoleo o se gaoi! O faaiʻuga e faavae i le vaai i foliga o tagata, e matuā sesē lava. Aiseā?

E Mafai e Foliga Vaaia Ona Faasesēina Ai

I le taimi muamua e feiloaʻi ai ma se tasi, e amata ona tatou faia ni faaiʻuga e uiga iā te ia, e tusa ma mea na tutupu iā i tatou. E tatou te faamasinoina o ia e fua i manatu lautele o isi e tusa ma ona foliga ma amioga. E lē gata i foliga vaaia, e ono faamasinoina foʻi se tagata e fua i lona atunuu, o lona ituaiga, tulaga tau tamaoaiga, po o lana lotu.

Pe afai e saʻo la tatou faaiʻuga e uiga i se tagata, e tatou te matuā fiafia ma atili ai ona talitonuina o tatou manatu e faatatau i isi, e fua i mea e tatou te vaai i ai. Peitaʻi, o le ā o le a tatou faia pe a iloa e matuā sesē la tatou faaiʻuga? Pe afai e tatou te faamaoni, e tatau ona faagalo o tatou manatu ua leva ona iai ae saʻili po o le ā le tulaga moni. Pe a lē faia faapea, o le a tatou faaleagaina ai isi po o le faia foʻi o se mea e matuā sesē lava, ona o le manatu faamaualuga i a tatou faaiʻuga.

E iai āuga leaga o le faia o faaiʻuga e tusa ai ma foliga vaaia, e lē gata i le tagata o loo aafia, ae o lē foʻi o loo faia. O se faaaʻoaʻoga, na teena e le toʻatele o tagata Iutaia o le uluaʻi senituri le manatu, o Iesu o le Mesia na folafolaina mai. Aiseā? E tusa ai ma mea na vāai i ai, na latou manatu iā Iesu ua na o se atalii o se kamuta. E ui sa maofa i upu atamai ma galuega mamana a Iesu, ae e leʻi mananaʻo e suia o latou manatu ua leva ona iai. O o latou uiga faaalia na alu ai Iesu ma talaʻi i isi ma faapea mai: “E lē mamalu se perofeta i lona lava nuu ma lona lava aiga.”—Mataio 13:54-58.

O na tagata Iutaia sa avea ma vaega o se nuu na faatalitali i le Mesia mo le tele o tausaga. O le maumaututū i faaiʻuga e faavae i mea na vāai i ai, na latou lē amanaʻia ai le Mesia ina ua taunuu mai, ma iʻu ai i le lē mauaina o le finagalo malie o le Atua. (Mataio 23:37-39) Sa faia foʻi lenā lava faaiʻuga lē tonu e faasaga i soo o Iesu. E leʻi talitonu le toʻatele e iai se feʻau tāua o loo taʻu mai e se vaega toʻaitiiti o faifaiva faatauvaa, o ē na matuā inosia e taʻitaʻi lotu ma i latou e lelei aʻoaʻoga. O ē na maumaututū i faaiʻuga e faavae i mea e vāai i ai, sa latou misia se avanoa lē laumaua e avea ai ma soo o le Alo o le Atua.—Ioane 1:10-12.

 Na Suia Manatu o Nisi

E iai nisi e tupulaga faatasi ma Iesu na faaalia le lotomaulalo e suia o latou manatu, ina ua latou iloa faamaoniga. (Ioane 7:45-52) O nisi o i latou nei, o tauaiga o Iesu na manatu māmā i le avea ai o so latou tauaiga ma Mesia. (Ioane 7:5) O le mea e lelei ai, ona sa iai se taimi na suia ai o latou manatu ma faatuatua atu iā te ia. (Galuega 1:14; 1 Korinito 9:5; Kalatia 1:19) E faapena foʻi i ni tausaga mulimuli ane i Roma, na lotomalilie nisi o tagata Iutaia e faalogo saʻo atu i le aposetolo o Paulo, nai lo o le faatuatuaina o tala na faasalalau e fili o le faa-Kerisiano. Ina ua uma ona latou faalogologo atu, ona talitonu loa lea o nisi o i latou.—Galuega 28:22-24.

I aso nei, e toʻatele e iai o latou manatu sesē e uiga i Molimau a Ieova. Aiseā? I le tele o tulaga, e lē ona ua latou iloiloina faamatalaga moni uma, pe e maua foʻi ni faamaoniga e iloa ai e lē faale-Tusi Paia manatu o Molimau. Ae ona e faigatā ona latou talitonu o loo iai i Molimau a Ieova le upu moni i le itu i tapuaʻiga. E pei ona taʻua, o manatu foʻi na o le toʻatele o tagata i le uluaʻi senituri e faatatau i uluaʻi Kerisiano.

E lē o se mea fou le faia o tala taufaaleaga i ē o loo taumafai e mulimuli i le faaaʻoaʻoga a Iesu. Aiseā? Ona na lapataʻia e Iesu ona soo e faapea: “O le a inosia foʻi outou e tagata uma ona o loʻu igoa.” Ae sa ia faalaeiau i latou i upu nei: “A o lē e tumau seʻia oo i le iʻuga, e faaolaina o ia.”—Mataio 10:22.

O le usiusitaʻi i le faatonuga a Iesu ua galulue mamafa ai Molimau a Ieova i aso nei, ina ia talaʻi atu le tala lelei o le Malo o le Atua i tagata i le lalolagi aoao. (Mataio 28:19, 20) O ē e matuā tetee e lē fia faalogo, e iʻu ina latou misia le avanoa e oo atu ai i le ola e faavavau. (Ioane 17:3) Ae faapefea oe? Po o le a taaʻina oe e ou manatu na iai muamua, pe e te lotomalie e iloilo faamatalaga moni ma talia? Ia manatua: E mafai ona taufaasesē foliga vaaia, ma e ono sesē foʻi manatu na iai muamua; ae o le iloilo totoʻa o faamatalaga moni, o le a iʻu ai i faamanuiaga.—Galuega 17:10-12.

[Ata i le itulau 11]

O o latou manatu na iai muamua, na iʻu ai ina teena e le toʻatele o tagata Iutaia Iesu o le Mesia.

[Ata i le itulau 12]

Po o faavae ou manatu e uiga i Molimau a Ieova, i ou manatu na iai muamua, po o faamatalaga moni?