Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

E te Silafia?

E te Silafia?

E te Silafia?

O fea na aumai ai maatāua ia na faaaogā e fai ai le ufifatafata a le ositaulaga sili?

Ina ua tuua e le nuu o Isaraelu Aikupito ma ō atu i le toafa, na faatonu ai e Ieova i latou e faia se ufifatafata. (Esoto 28:15-21) Na iai i lenā ufifatafata ia maatāua o le salikea, topasi, samaraki, nofeka, safaira, ialoma, lesema, sevo, aselama, tasesa, soama, ma le iasepi. * Pe na mafai moni lava ona maua e le nuu o Isaraelu nei maatāua?

I taimi o le Tusi Paia, na faatāua ma fefaatauaʻi e tagata maatāua. O se faataʻitaʻiga, sa tele maatāua eseese na maua i maina o Aikupito anamua, ma o isi maa e mamao le mea e aumai ai, e pei o le atunuu ua taʻua i aso nei o Iran, faapea ma Afghanistan, ma atonu i Initia foʻi. Sa pulea e le aigātupu nofoaga sa faaaogā e eli ai maina, ma le tele o maatāua sa mafai ona aveesea. Na faamatala e le augātamā o Iopu le auala na faaaogā ai e tagata i na aso ia ana, ina ia eli ai maina ma maua ai ʻoa tāua, e pei ona ia taʻua patino le mauaina o le safaira ma le topasi.—Iopu 28:1-11, 19.

Ua taʻua i le Esoto le ʻfaamativaina e Isaraelu o tagata Aikupito,’ i le aveina o a latou ʻoa tāua. (Esoto 12:35, 36) O lea la, e foliga mai o maatāua na faia ai le ufifatafata a le ositaulaga sili, na aumaia e tagata Isaraelu mai i Aikupito.

Aiseā sa faaaogā ai le uaina e fai ma vailaau faafomaʻi i taimi o le Tusi Paia?

I se tasi o talafaatusa a Iesu, na taʻua ai se tamāloa na fasia e tagata faomea, ona fesoasoani lea i ai o se tagata Samaria e fusifusi ma liligi le “suāuu ma le uaina” i ona manuʻa. (Luka 10:30-34) Ina ua tusi atu le aposetolo o Paulo i lana uō o Timoteo, sa ia fautua atu: “Aua neʻi e toe inu i se vai, a ia faaaogā sina uaina itiiti mo lou manava, ma lou maʻi e tupu soo.” (1 Timoteo 5:23) Po o ni faiga faafomaʻi le manatu na taʻua e Iesu ma le fautuaga na avatu e Paulo?

E tusa ai ma le fautuaga a Paulo, ua faamatalaina i le tusi The Origins and Ancient History of Wine e faapea, “e vave ona pepē siama o le taifoi ma isi siama mataʻutia pe afai e fefiloi faatasi ma le uaina.” O loo faamatalaina le uaina i le tusi Ancient Wine e faapea, “o se vailaau e faaitiitia ai le tigā, tapē ai siama, ma e aogā i so o se togafitiga.” Ua taʻua foʻi le uaina i le The Oxford Companion to Wine, o se vailaau ua aupito i leva ona iai. I aso anamua, sa tele ina faaaogā le uaina i le tausia o le soifua mālōlōina i Suria, Mesopotamia, faapea ma Aikupito. Ua faamaonia i suʻesuʻega i aso nei, mai i le silia ma le 500 o mea o loo i le uaina, e iai nisi o na mea e aogā i togafitiga faafomaʻi.

[Faaopoopoga i lalo]

^ pala. 3 E faigatā ona iloa po o ā igoa o nei maatāua i aso nei.

[Ata i le itulau 26]

Tagata solivine i le tuugamau o Nakht, i Thebes Aikupito

[Ē Ana le Ata i le itulau 26]

Gianni Dagli Orti/The Art Archive at Art Resource, NY