“E Lē Pepelo le Talafaasolopito”

I a Iuni 14, 2007, na tuuina mai ai e le Falemeli a le Malo o Estonia se faailoga tusi lea o loo faaalia atu i le itu taumatau. Sa aofia ai ma se faamatalaga e faapea: “Ua tuuina atu lenei faailoga tusi o se suvania e manatua ai le faatamaʻiaga o tagata Estonia i lalo o le pulega a Stalin.” I le 1941 e oo i le 1951, na faamalosia ai le faitau sefulu afe o tagata Estonia e tuua lo latou atunuu.

“E LĒ pepelo le talafaasolopito.” O se faaupuga masani lenā i Estonia, ma e iai isi faaupuga e taitutusa o loo faaaogāina i nisi o atunuu. Ioe, e lē mafai ona suia le taimi ua tuanaʻi, ae e mafai ona aʻoaʻoina mai ai ni lesona. Na taʻua e le tupu atamai o Isaraelu anamua o Solomona e faapea: “Ua ou vaaia ia mea uma ma ua faasaga loʻu loto i galuega uma ua faia i lalo o le lā, o le taimi foʻi lea ua pule ai le tagata i le isi tagata ma ua matuā afāina ai o ia.”—Failauga 8:9.

Na vaaia le moni o lenā faamatalaga a le Tusi Paia i le tele o tausaga ua mavae i Estonia, faapea ma isi vaega o Europa i Sasaʻe. Na matuā faapuapuagatia e taʻitaʻi faaletagata le toʻatele o ē e lē sala, ia na aveesea faamalosi mai i o latou atunuu ae ō atu i nofoaga mamao e nonofo ai, pe e faafalepuipui e faia faasalaga mamafa.

E tusa ai o faamatalaga a tusitala o le talafaasolopito a Estonia, e silia i le 46,000 i latou na aveesea faamalosi mai i lo latou atunuu mai i le 1941 e oo i le 1951. Na aveesea faamalosi le toʻatele ona o le lē lagolagoina o le malo, e lē o ni tagatānuu, po o tulaga tau tamaoaiga. Ae e na o Molimau a Ieova na iloga le aveesea faamalosi, ona o o latou talitonuga faalelotu.

Faileagaina Tagata o le Atua

I se suʻesuʻega na lomia e le Tartu University Press i le 2004, na faapea mai ai le tusitala o talafaasolopito o Aigi Rahi-Tamm: “E mai i le 1948 seʻia oo i le 1951, e toʻa 72 Molimau a Ieova sa puʻe faapagota, faapea ma nisi sa latou faifaimea faatasi. Peitaʻi, sa faia foʻi e le malo se faufauga e aveesea le faitau afe o tagata i le pō o Aperila 1, 1951, e lē gata i le Setete o Baltic, ae e faapena foʻi i Moldova, Ukraine i sisifo, ma Belorussia.”

A o leʻi oo i le 1951, na ave faapagota ai ni Molimau a Ieova mai i Estonia, uunaʻia e tuua lo latou faatuatuaga, tuʻifesili, ma faafalepuipuiina. O nei faiga atonu o se taumafaiga ina ia tafiesea atoatoa Molimau a Ieova mai i Estonia.

I le faailoga tusi o loo i luga, o loo faaalia mai ai Aperila 1, 1951. O le numera 382 o loo iai, e faasino atu i tagata Molimau ma a latou fanau sa aveesea i lenā aso, faapea o latou  tauaiga ma tuaoi o ē e lē o ni Molimau. Sa toʻatele tagata na ave faapagota mai i le atunuu atoa i lenā aso. I le pō, sa ave faapagota ai so o se tagata ma uta i pusa tetelē e laʻu ai manu o se nofoaafi e agaʻi atu i Siberia.

O le taimi lenā ua 25 tausaga o se Molimau a Ieova e suafa iā Ella Toom. * Na ia faamatala mai le auala sa masani ona tuʻifesili ai i latou e faapea: “Sa taumafai se leoleo e faafefe aʻu ma fai mai, e aua neʻi oʻu toe talaʻi.” Sa fesili mai o ia: ʻE te fia ola, pe e te fia oti faatasi ma lou Atua i inei i Siberia?’” Peitaʻi, sa faaauau pea ona talaʻi atu ma le lototele e Ella le tala lelei. Sa auina atu o ia i Siberia, ma e eseese nofoaga o faasalaga na auina atu i ai mo le toetoe 6 tausaga.

Sa aofia i le faitau selau o tagata na aveesea faamalosi e aunoa ma se iʻuga faafaamasinoga, le tinā talavou o Hiisi Lember. Na faapea mai o ia e tusa ai o le mea na tupu i a Aperila 1, 1951: “Sa faafuaseʻi ona latou ō mai i le pō ma faatonu i matou e faapea: ʻE na o le ʻafa itula lea ua tuu atu e tapena uma ai a outou mea!’” I lenā lava pō, na auina atu ai Hiisi ma lana tama teine e 6 tausaga i se nofoaga e faatali ai nofoaafi. E eseese nofoaga na alu atu le nofoaafi e piki ai nisi o Molimau. “Na uta i matou i pusa e laʻu ai manu, ma o le mea e lelei ai ona sa malō otaotavale o manu, semanū e lē mafai ona matou tutū i totonu o lenā pusa. Sa pei i matou o ni manu.”

Sa matuā mataʻutia lenei faigāmalaga e lua vaiaso, ma sa feomaʻi ma lē mamā le pusa sa matou iai. Sa faalumaina tagata matutua ma tamaiti i so o se auala, ma sa fetagisi ma lē fia aai nisi o i latou. Peitaʻi, na fefaalaeiauaʻi Molimau ma fesoasoani le tasi i le isi e ala i le usuina o pese o viiga, ma fefaasoaaʻi meaʻai. Na faailoa atu foʻi e leoleo o le a lē toe foʻi mai i o latou atunuu moni.

O loo manatua pea e Hiisi le lagolagosua faamāfanafanaloto a ona uso tapuaʻi i na taimi faigatā e faapea: “I se tasi o nofoaga mo nofoaafi, sa tu ai la matou nofoaafi i autafa o se isi nofoaafi mai i Moldova. Sa matou lagona atu se tamāloa o fesili po o ai i matou ma po o fea foʻi e matou te agaʻi i ai. Sa faamatala atu e matou te lē iloa le mea e matou te agaʻi i ai, ma o i matou o ni Molimau a Ieova mai i Estonia. Na lagona mai e nisi o Molimau a Ieova sa i le nofoaafi mai i Maldova lenei talanoaga, ma togi mai i totonu o la matou pusa se falaoa telē ma ni mati mamago. O i inā na matou iloa ai, o loo aveesea Molimau a Ieova mai i atunuu uma o le Soviet Union!”

E silia ma le 6 tausaga o valavala ni teine Molimau talavou e suafa iā Corinna ma Ene mai i lo la tinā, o se Molimau a Ieova foʻi sa ave faapagota i se nofoaga mo faasalaga mamafa. I le pō o Aperila 1 lea na aveesea faamalosi ai tagata, na uta ai foʻi ma i laʻua i le pusa e laʻu ai manu. Na taʻua ma le lotofaafetai e Corinna e faapea: “Sa iai i le nofoaafi se tinā Molimau ma lana fanau e toʻalua, ma sa ia faamautinoa mai o le a ia tausia i maʻua, ma e mafai ona matou nonofo faatasi.”

O le ā na tupu ina ua latou taunuu i le nofoaga sa ō i ai? I le aso lona lua talu ona taunuu i se nofoaga maotua mālūlū o Siberia, sa faatau atu ai loa Molimau e pei o ni pologa. Na ō mai nisi tamāloloa e suʻe atu nisi e faigaluega i a latou faatoʻaga. Ua faapea mai Corinna: “Na  matou lagona atu o tauupu nisi o i latou e faapea: ʻO lenā ua iai lau ave palau, ae seʻi oʻu aveina lea tagata e faigaluega iā te aʻu,’ pe e faapea mai foʻi, ʻO lea ua ou aveina nisi o tagata matutua e toʻalua, tago oe e ave nisi tagata matutua.’”

Ae o Corinna ma Ene o ni tamaʻitaʻi e lototetele, ma na la faapea mai: “Sa ma matuā misia lo ma tinā, ma moomoo maʻimau pe ana ia toe fusi ma opo mai iā i maʻua!” E ui lava i na mea, ae sa tumau pea ona la malolosi faaleagaga, ma o nisi taimi e taliē i mea na tutupu iā i laʻua. Na faapea mai Corinna: “E iai foʻi se isi itu sa lelei ai lo matou lē faatasi ma lo ma tinā, ona o nisi taimi sa ma galulue ai i fafo i le maʻatiʻati o le mālūlū, e aunoa ma ni ofu māfanafana.”

E mautinoa sa mafatia tagata lē sala mai i Estonia ma isi atunuu i le tele o faiga lē tonu, ma o nisi o i latou na o Molimau a Ieova. (Tagaʻi i le pusa “Sauāga Mataʻutia e lē Mafaagaloina.”) E ui i le faileagaina ma mafatiaga i aso ua mavae, ae o loo tumau pea ona gaoioi ma le fiafia Molimau a Ieova i Estonia.

Se Lumanaʻi Pupula

Ua faamautinoa mai e le Tusi Paia, e ʻinoʻino Ieova i faiga lē tonu. Ua faapea mai: “O i latou uma ua faia ia mea, o i latou uma ua faia le mea lē tonu, o mea ia e inosia e Ieova lou Atua.” (Teuteronome 25:16) E ui e leʻi taofia e le Atua le amioleaga i aso ua mavae, ae e lē o toe umi ona ia liaʻieseina lea o faiga lē tonu ma le amioleaga. “Ua toeitiiti lava ona lē toe iai lea o le tagata amioleaga; e te mafaufau foʻi i le mea sa iai o ia, a ua leai lava. A o ē e agamalu, e fai mo i latou le lalolagi, e matuā faafiafiaina foʻi i latou ona o le tele o le filemu.”—Salamo 37:10, 11.

Ioe, o loo iai so tatou lumanaʻi pupula! E ui e lē mafai ona tatou suia mea na tutupu i le taimi ua mavae, ae o le a tatou maua se olaga matagofie i le lumanaʻi ona o mea o loo tatou faia i le taimi nei. Ia mafuta vavalalata atu i le Atua, ma e iloa ai le auala e maua ai se lumanaʻi matagofie e na o tagata amiotonu o le a iai.—Isaia 11:9.

[Faaopoopoga i lalo]

[Ata i le itulau 27]

[Pusa i le itulau 28]

Sauāga Mataʻutia e Lē Mafaagaloina

“E lē matāea i o tatou mafaufau le ogaoga o faiga faamataʻu sa faia i le atunuu atoa . . . ma e faitau miliona soifua na afāina ai. Na fasiotia tagata e aunoa ma se faamasinoga po o ni faamaumauga po o ai i latou; na faaaunuua ma ave i nofoaga o faasalaga mamafa ma aveesea uma aiā tatau, ona e ʻsesē le galuega po o tagata e tupuga mai ai.’ . . . Pe a tatou mafaufau i ai: E faitau miliona i latou na maliliu ona o sauāga ma faiga lē tonu.”​—MEDVEDEV, LE PERESITENE O LE FAIGAMĀLŌ SOOFAATASI A RUSIA, OKETOPA 30, 2009.

[Ata i le itulau 29]

Ella Toom

[Ata i le itulau 29]

Hiisi Lember ma lana tama o Maaja

[Ata i le itulau 29]

Ene ma lona uso o Corinna