SA OLA aʻe Panayiota i se motu i le Metitirani. A o talavou, sa fiafia tele o ia i le faapolotiki, ma na mulimuli ane galue o se failautusi i se vaega faaupufai i le nuu lea sa ola aʻe ai. Sa alu foʻi o ia mai lea fale i lea fale, ina ia faia ni saʻiliga tupe mo le vaega faaupufai. Ae a o faagasolo taimi na matuā lē fiafia Panayiota. Sa faaauau ona iai uiga faaituʻau, faatautavā, fefinauaʻi ma le felotoleagaaʻi i le vaega faaupufai, e ui sa fai mai o i latou o se ʻau.

Sa ola aʻe Daniel i Aialani i se aiga e mapolotu. Ae e faanoanoa ona e lē o galo iā te ia le faatagāfai o faifeʻau, o ē sa inutele i le ʻava malosi, taaalo i taaloga faitupe, ma gaoia tupe a le ʻaulotu, a o le taimi e tasi e lauga mai e susunu o ia i le afi i seoli pe afai e agasala.

O le tele o le olaga faigaluega o Jeffery sa galue i se kamupani vaa faavaomalo, e toʻatele i latou e puleaina ma e iai isi ona lālā i Peretania ma le Iunaite Setete. E na te manatua le tele o taimi na faia ai e tagata faatau ma kamupani vaa, ni auala lē saʻo, aemaise lava i feutagaʻiga ma tagata maualuluga o le malo. Pagā le faatagāfai auā na latou lotomalilie e faia so o se faamatalaga, ina ia faatumau ai se galuega.

O nei tulaga o ni mea e masani ona tutupu. Ua taatele i aso nei le faatagāfai, ma ua toetoe o vala uma o le olaga ua aafia ai, e aofia ai faiga faapolotiki, lotu, ma faiga faapisinisi. O le upu “faatagāfai” e sau mai i le upu Eleni, lea e faasino atu i se failauga po o se tasi o loo faatinoina se tala i le pulelaa, ae o loo ia faaaogā se matapulepule. O lea, e uiga atu le faaupuga i so o se tasi lava e faia ni gaoioiga faafoliga, ina ia faasesē ai nisi pe faataunuu ai se sini manatu faapito.

O le faatagāfai e mafai ona mapuna aʻe ai ni faalogona malolosi i ē e aafia ai, e pei o le ita, lototigā ma le teuloto o le ita. Talu ai o le lē mautonu, e ono faapea mai ai ē o loo aafia i na faiga: “Po o le a faaiʻuina ea le faatagāfai?” E tatou te lotofaafetai ona ua aumaia i le Afioga a le Atua māfuaaga uma e talitonu ai o le a faaiʻuina.

E tusa ai ma le Tusi Paia, e lē o tagata na amata mai ai le faatagāfai, ae o se meafaiola agaga lē vaaia. I le amataga o le talafaasolopito o le tagata, na faaaogā ai e Satani le Tiapolo se gata e fai ma matapulepule, ma faafoliga atu o ia o sē e lelei ina ia faasesē ai le uluaʻi fafine o Eva. (Kenesis 3:1-5) Talu mai lenā taimi, ua toʻatele tagata ua mulimuli foʻi i lenei faiga o le faafoliga atu o i latou i se mea e lē moni, ina ia faasesē ai isi ma faataunuu ai o latou faanaunauga manatu faapito.

 Ina ua maileia le nuu o Isaraelu anamua i tapuaʻiga sesē ma faiga faatagāfai faaleagaga, na faaauau ona lapataʻia e le Atua i latou e faatatau i iʻuga o a latou gaoioiga. Sa faailoa atu e Ieova le Atua e ala i le perofeta o Isaia e faapea: “Ua faalatalata mai lenei nuu i o latou laugutu, ma ua latou faamamaluina aʻu i o latou laugutu, a ua mamao ese lava o latou loto mai iā te aʻu.” (Isaia 29:13) Ina ua lē liliuese le nuu mai i o latou ala leaga, sa faataga loa e le Atua atunuu malolosi ina ia faaumatia le nofoaga autū o le tapuaʻiga i Isaraelu, o Ierusalema ma lona malumalu. Muamua e ala mai iā Papelonia i le 607 T.L.M., ma mulimuli ane faaumatia e le ʻautau a Roma i le 70 T.A. Ua manino mai, e lē faatagaina e le Atua faiga faatagāfai e faaauau pea.

I le isi itu, e tautele i le Atua ma lona Alo o Iesu, tagata faamaoni. O se faataʻitaʻiga, i le amataga o le faiva a Iesu i le lalolagi, na faalatalata atu ai iā te ia se tamāloa e igoa iā Natanielu. Ina ua iloa atu o ia e Iesu, na fetalai o ia: “Vaai, o le tagata Isaraelu moni, e lē faaʻoleʻole o ia.” (Ioane 1:47) O le isi igoa o Natanielu o Patolomaio, ma na avea ma se tasi o aposetolo e toʻa 12 o Iesu.—Luka 6:13-16.

Sa faaalu e Iesu lona taimi faatasi ma ona soo, ma aʻoaʻoina i latou i le finagalo o le Atua. Sa lē tatau ona avea i latou o ni ē e faatagāfai. Ina ia avea o se lapataʻiga, sa matuā taʻusalaina e Iesu faiga faatagāfai a taʻitaʻi lotu i na taimi. Seʻi mātau nisi o mea na latou faia.

Sa latou faaalia le “amiotonu” e ala i faiga faalialiavale. Na fetalai Iesu i lana ʻaufaalogologo: “Ia faaeteete, ia aua neʻi faaalialia la outou amiotonu i luma o tagata ina ia iloa ai e i latou . . . e pei ona faia e tagata faafiaamiotonu.” Na fetalai foʻi ia “lilo” pe fai i se auala faautauta a latou meaalofa o le agalelei. E tatau foʻi ona tatalo tau o i latou lava, ae aua le tatalo ina ia faaalialia atu ai i isi tagata. O le mulimuli i nei taʻiala o le a moni ai la latou tapuaʻiga, ma talia mai e lona Tamā.—Mataio 6:1-6.

Sa vave ona latou faitio. Na fetalai Iesu: “O oe o le tagata faafiaamiotonu! Ia muamua ona aveese le utupoto o loo i lou lava mata, ona e iloa lelei ai lea ʻeuese le fasilaau o loo i le mata o lou uso.” (Mataio 7:5) O le taulaʻi atu i masei lāiti o isi, ae o loo ia faia masei e sili atu, ua avea ai se tasi ma sē e faafoliga, auā e “agasala tagata uma lava, ma ua lē ausia le mamalu o le Atua.”—Roma 3:23.

Sa maumauaʻi i o latou uunaʻiga lē mamā. I se tasi taimi, na fesiligia ai Iesu e soo o le ʻau Faresaio ma ē na ʻau ma Herota, e faatatau i le totogiina o lafoga. Na latou faapea atu iā Iesu i ni upu faaviivii: “Le Aʻoaʻo e, matou te iloa o oe o se tagata faamaoni ma ua e aʻoaʻo atu le ala o le Atua e tusa ai ma le upu moni.” Sa sosoo ai ma lo latou faia o se fesili e maileia ai o ia: “Pe e taga i le tulafono ona totogi e tagata uma lafoga iā Kaisara pe leai?” Na tali Iesu: “O outou o tagata faafiaamiotonu, aiseā ua outou tofotofo mai ai iā te aʻu?” Sa talafeagai ona taʻua e Iesu i latou o tagata faafiaamiotonu pe faatagāfai, auā e latou te leʻi fia maua moni se tali i le fesili, ae na taumafai e ʻmaileia o ia i ana upu.’—Mataio 22:15-22.

Ina ua faavae le faapotopotoga Kerisiano i le Penetekoso 33 T.A., sa olaola le upu moni ma le faamaoni i le faapotopotoga. Sa taumafai malosi Kerisiano moni ina ia aveesea ni uiga faatagāfai mai iā i latou. Mo se faaaʻoaʻoga, na faalaeiau e Peteru, o se tasi o aposetolo e toʻa 12, Kerisiano ia faaalia le “usiusitaʻi i le upu moni, lea e iʻu ai i le alofa faamaoni o uso.” (1 Peteru 1:22) Na timaʻi atu le aposetolo o Paulo i ē na latou galulue faatasi, ia faaalia le ʻalofa mai i se lotomamā ma se lotofuatiaifo lelei, ma le faatuatua e lē faatagāfai.’—1 Timoteo 1:5.

Ua avea aʻoaʻoga a Iesu ma ona aposetolo ia e taʻua i le Tusi Paia, o se uunaʻiga malosi i tagata i aso nei e pei foʻi o le uluaʻi senituri. E tusa ai ma lenei tulaga, na tusi le aposetolo o Paulo: “O loo ola le afioga a le Atua ma e matuā malosi foʻi, e sili atu lona maʻai i lo o le pelu e faatau maʻai ona itu, ma e ati e oo lava i le vaevaeina o le tino ma le agaga, o gaugātino ma aano o ivi, e mafai foʻi ona faamasino i manatu ma faanaunauga o le loto.” (Eperu 4:12) O le iloaina o aʻoaʻoga a le Tusi Paia ma taumafai e ola  e ōgatusa ma ia aʻoaʻoga, ua fesoasoani i le toʻatele ina ia suia o latou uiga faatagāfai, ae saʻili le mea moni ma le faamaoni. Seʻi mātau mea moni na tutupu iā i latou e toʻatolu ia na taʻua muamua.

Ina ua talia e Panayiota se valaaulia e auai i sauniga a Molimau a Ieova i se Maota mo Sauniga, sa avea o se tai liliu i lona olaga. E na te leʻi vaaia ni uiga faafiaamiotonu ina ia faaofo ai isi. Sa ia faapea mai: “Sa ou vaaia le alofa moni ma le naunau moni i uso a tagata, o se uiga ou te leʻi vaaia lava i le tele o tausaga na ou auai ai i faiga faapolotiki.”

Na suʻesuʻe e Panayiota le Tusi Paia ma agaʻigaʻi i luma faaleagaga seʻia oo ina papatiso. O le mea lenā na tupu i le 30 tausaga talu ai. Ua ia faapea mai: “Ua iai moni se fuafuaga o loʻu olaga, e lē ona o loʻu alu mai i lea fale i lea fale e faaauiluma le vaega faaupufai faapolotiki, ae ona o loʻu talaʻia o le Malo o le Atua, e pau lea o le auala e maua ai se lalolagi amiotonu.”

Sa lelei le agaʻigaʻi i luma o Daniel ma na iai ni ona tiute tauave i le faapotopotoga Kerisiano. I nai tausaga mulimuli ane, sa ia faia se mea sesē ma aafia ai lona lotofuatiaifo. Na ia faapea mai: “Ou te manatua pea faiga faatagāfai na ou vaaia i le lotu sa ou iai muamua, ma ou te leʻi manaʻo e faia faapea. O lea na ou faamavae ai loa mai i oʻu tiute tauave. E lē mafai ona ou ola i se olaga faafoliga atu i oʻu uso Kerisiano.”

O le mea e fiafia ai, ina ua mavae se taimi o taumafai Daniel e fai se faaleleiga, na ia lagona ai ua tatau ona toe faaauau ona tiute tauave ma se lotofuatiaifo lelei, ma na ia talia ma le fiafia na tiute tauave i le faapotopotoga. O lenei faafouina faamaoni o se tulaga masani mo ē e auauna i le Atua e aunoa ma le faatagāfai. Ua aʻoaʻoina i latou ia muamua “aveese le utupoto” mai i o latou mata, a o leʻi ofo atu e “ʻeuese le fasilaau” o loo i mata o o latou uso.

Na taʻua e Jeffery o lē na faaalu le tele o lona olaga i faiga faapisinisi: “A o agaʻigaʻi i luma loʻu iloa i le Tusi Paia, na ou iloa ai e lē mafai ona toe avea aʻu ma sē e taufaasesē, lelei le tautala e faia ai fefaatauaʻiga ma nofosauni e fai so o se faamatalaga ina ia maua ai se galuega. Sa matuā aafia loʻu lotofuatiaifo i mau o le Tusi Paia e pei o le Faataoto 11:1, lea e taʻua ai ʻe inosia e Ieova le fua faatautau faaaimamago.’” Ioe, i le lē pei o ē na fesiligia Iesu e faatatau i lafoga, na aʻoaʻoina Jeffery ia feutagaʻi ma ona uso Kerisiano faapea ē e lē talitonu e aunoa ma ni uunaʻiga sesē.

E faitau miliona Molimau a Ieova i le lalolagi aoao o loo taumafai e faatatau mea ua latou aʻoaʻoina mai i le Tusi Paia. O loo latou taumafai malosi e “oofu i le tagata fou na foafoaina e tusa ma le finagalo o le Atua, i le amiotonu moni ma le faamaoni.” (Efeso 4:24) E matou te faalaeiau oe e saʻili po o ai Molimau a Ieova, o ā mea e talitonu i ai, ma pe faapefea ona latou fesoasoani iā te oe e aʻoaʻo e faatatau i le lalolagi fou ua folafola mai e le Atua. I lenā lalolagi fou o le a “mau ai le amiotonu,” ma e lē toe iai ni faiga faatagāfai.—2 Peteru 3:13.