Ua Faamatalaina Faapefea le Tolutasi?

UA TAʻUA e le Lotu Katoliko Roma: “O le Tolutasi o le faaupuga ua faaaogāina e faailogaina ai le aʻoaʻoga autū a le lotu Kerisiano . . . I lea, i upu o le Faamatalaga faa-Athanasius: ʻO le Tamā o le Atua, o le Alo o le Atua, ma le Agaga Paia o le Atua, peitai e lē toatolu ni Atua ae toatasi le Atua.’ I lenei Tolutasi . . . e faavavau uma Peresona ma e tutusa uma lava: e tutusa uma i le leʻi foafoaina ma le iai o ona mana uma lava.”​—The Catholic Encyclopedia.

Ua toetoe lava ioe lotu uma i Kerisinetoma i lenei manatu. Mo se faaaʻoaʻoga, o le Lotu Eleni Orthodox na te taʻua foi le Tolutasi “o le aʻoaʻoga faavae o le Faa-Kerisiano,” na oo lava ina faapea mai: “O Kerisiano o ē ua talia Keriso e avea ma Atua.” I le tusi Our Orthodox Christian Faith, ua faalauiloa e le lotu lava lea: “E tolutasi le Atua. . . . O le Tamā o le Atua atoatoa. O le Alo o le Atua atoatoa. O le Agaga Paia o le Atua atoatoa.”

I lea, ua manatu ai i le Tolutasi o “se Atua e toatasi i Peresona e toatolu.” Ua faapea mai o peresona taitasi e leai sona amataga, ua iai pea mai le vavau. Ua faapea mai o peresona taitasi e ona le malosi uma lava, e lē sili aʻe pe maulalo ifo le tasi i le isi.

Pe faigata ona mulimuli i sea mafaufauga? Ua iloa e tagata talitonu faamaoni e toatele le matuā fenuminumiai o lenei aʻoaʻoga, ua tuufaafeagai ma le mafaufauga masani, e leai se mea faapea na latou tau ane ai. Ua latou fesili mai, e mafai faapefea e le Tamā ona avea o le Atua, o Iesu o le Atua, ma le agaga paia o le Atua, peitai e lē toatolu ni Atua ae toatasi le Atua?

 “E Lē Matāea e le Mafaufau Faaletagata”

UA SALALAU tele atu lenei fenuminumiai. Ua mātauina e The Encyclopedia Americana e faapea o le aʻoaʻoga o le Tolutasi ua manatu i ai o se mea “e lē matāea e le mafaufau faaletagata.”

O le toatele o ē ua talia le Tolutasi ua manatu faapena. Ua faapea mai Moseniolo Eugene Clark: “E toatasi le Atua, ma e toatolu le Atua. Talu ai e leai se mea faapea i le foafoaga, e lē mafai la ona tatou malamalama i ai, tau lava o le taliaina.” Ua taʻua e Katinale John O’Connor e faapea: “Ua tatou iloa o se mea lilo loloto tele, e lē amata ona tatou malamalama i ai.” Ma ua lauga Pope Ioane Paulo II e uiga i le “mea lilo a le Atua o le Tolutasi e lē mafai ona iloiloina auiliili.”

I lea, ua faapea mai A Dictionary of Religious Knowledge: “E lē ioeina e tagata talitonu i le Tolutasi i latou lava, po o le ā tonu lena aʻoaʻoga, pe faapefea tonu foi ona faamalamalamaina.”

I lea, e mafai ona tatou malamalama ai i le pogai ua mātauina ai e le New Catholic Encyclopedia: “E toaitiiti nai faiaʻoga o le aʻoaʻoga faa-Tolutasi i seminario Katoliko Roma ua lē faasoesaina i lea taimi ma lea taimi e le fesili, ʻAe faapefea ona talaʻia e se tasi le Tolutasi?’ Ma afai o le fesili o le faailoga lea o le fenuminumiai i le vaega a tagata aʻoga, atonu o le faailoga foi la lena o le fenuminumiai tutusa i le vaega a o latou polofesa.”

O le moni o lena manatu e mafai ona faamaonia i le alu atu lea i se faletusi ma iloilo ai tusi o lagolagoina le Tolutasi. E lē mafaitaulia itulau ua tusia e taumafai ai ina ia faamalamalamaina. Peitai, ina ua uma ona tauivi i le lavelave o taʻu ma faamalamalamaga fenuminumiai o aʻoaʻoga faalotu, ua ō ese mai ai tagata iloilo ua lē faamalilieina.

E tusa ai ma lenei mea, ua mātauina ai e Jesuit Joseph Bracken i lana tusi What Are They Saying About the Trinity?: “O patele o ē, faatasi ai ma se taumafaiga tele, sa aʻoaʻoina . . . le Tolutasi i o latou tausaga i le seminario, i le tulaga masani sa latou faatalatu e faailoa atu [le Tolutasi] i o latou tagata mai le pulelaa, e oo lava i le Aso Sa o le Tolutasi. . . . Aiseā e faafiu ai tagata i se mea o le a lē malamalama tonu i ai i le iʻuga?” Ua ia faapea mai foi: “O le Tolutasi o se mataupu o se talitonuga faalesauniga, ae itiiti pe leai foi [sona āuga] i le olaga ma le tapuaiga faa-Kerisiano i lea aso ma lea aso.” Peitai, o le “aʻoaʻoga autū” a lotu!

Ua mātau e le tagata aʻoga faalotu Katoliko o Hans Küng i lana tusi Christianity and the World Religions e faapea o le Tolutasi o se tasi o mafuaaga ua lē mafai ai e lotu ona faia se agaʻigaʻi i luma tāua i tagata e lē ni Kerisiano. Ua ia taʻua: “E oo lava i Musalimi ua logologoina lelei, e matuā lē mafai ona latou mulimuli ai, e pei o Iutaia ua faapena foi ona latou lē taulau ona malamalama, i le manatu o le Tolutasi. . . . O faaeseesega na faia e le aʻoaʻoga o le Tolutasi i le va o le Atua e toatasi ma peresona e toatolu e lē faamalieina ai Musalimi, o ē o loo fenuminumiai, na i lo le faamalamalamaina, i faaupuga o aʻoaʻoga faalotu na maua mai i le faa-Suria, faa-Eleni, ma le faa-Latina. Ia Musalimi o le mea uma o se taaloga o upu. . . . Aiseā e manao ai se tasi e faaopoopo atu se mea i le manatu o le toatasi ma le tutasi o le Atua, lea e na ona mafai ona faavaivaia pe faalēaogāina ai lena toatasi ma le tutasi?”

“E Lē o se Atua o le Fenuminumiai”

UA MAFAI faapefea ona mapuna mai sea aʻoaʻoga fenuminumiai? Ua faapea mai The Catholic Encyclopedia: “O se aʻoaʻoga faalilolilo faapena e manaomia ai muamua se faaaliga Tauatua.” Ua taʻua e tagata poto faapitoa Katoliko o Karl Rahner ma Herbert Vorgrimler i la la tusi Theological Dictionary: “O le Tolutasi o se mea lilo . . . i se uiga moni lava . . . , lea e lē mafai ona iloa e aunoa ma le faaaliga, ma e oo lava ina ua uma le faaaliga e lē mafai ona malamalama atoatoa i ai.”

Ae peitai, ua faatupuina ai se isi faafitauli sili e le manatu faapea talu ai o le Tolutasi o se mea lilo fenuminumiai, e tatau ona sau mai se faaaliga tauatua. Aiseā? Auā e lē faatagaina e le faaaliga tauatua lava ia sea vaaiga e uiga i le Atua: “O le Atua e lē o se Atua o le fenuminumiai.”​—1 Korinito 14:33, Revised Standard Version (RS).

Ona o lena faamatalaga, pe tuuaʻia le Atua mo se aʻoaʻoga e uiga ia te ia lava e matuā fenuminumiai e oo lava i tagata poto faapitoa i gagana Eperu, Eleni, ma Latina e lē mafai ona faamatalaina moni?

E lē gata i lea, pe manaomia ona avea tagata ma ni aʻoaʻo faalotu ina ia ʻiloa le Atua moni e toatasi, atoa ma le ua ia auina mai, o Iesu Keriso lea’? (Ioane 17:3, LFK) Afai o le tulaga lena ua iai, aiseā na toaitiiti ai taʻitaʻi lotu Iutaia aʻoaʻoina na mātaulia o Iesu o le Mesia? Na i lo lea, o ona soʻo faamaoni o ni faifaatoaga, fai faiva, ao lafoga, ma avā tausi aiga faatauvaa. Talu ai sa matuā mautinoa e na tagata lautele mea na aʻoaʻoina e Iesu e uiga i le Atua sa mafai ai ona latou aʻoaʻo atu ia mea i isi ma na oo lava ina latou loto malilie e maliliu mo lo latou talitonuga.​—Mataio 15:1-9; 21:23-32, 43; 23:13-36; Ioane 7:45-49; Galuega 4:13.

[Ata i le itulau 4]

O soʻo o Iesu sa o ni tagata lautele loto maulalo, ae lē ni taʻitaʻi lotu