1-3. (a) O le ā na uuna‘ia ai Iesu e mana‘o ia pei o lona Tamā? (e) O ā vala o le alofa o Iesu o le a tatou iloiloina?

 PO UA e vaai i se tamaitiiti a o taumafai e ia pei o lona tamā? Atonu e na te faata‘ita‘ia le savali, le tautala, po o gaoioiga a lona tamā. A o faasolo taimi, atonu o le a faatāua e le tamaitiiti mea o loo faatāua fo‘i e lona tamā i le tulaga tau amio ma le faaleagaga. Ioe, o le alofa ma lagona mata‘ina ua iai i se atalii mo se tamā alofa, e faapogaia ai lona fia pei o lona tamā.

² Ae faapefea le faiā i le va o Iesu ma lona Tamā faalelagi? Na fetalai Iesu: “Ou te alofa i le Tamā.” (Ioane 14:31) E leai lava se isi e sili atu ona alofa iā Ieova na i lo lenei Alo, o lē ua leva ona mafuta ma lona Tamā a o le‘i taitai ona iai isi foafoaga. O le alofa lenā na uuna‘ia ai lenei Alo faamaoni e ia pei ai o lona Tamā.—Ioane 14:9.

³ I ulua‘i mataupu o lenei tusi, na tatou talanoaina ai le auala sa matuā faata‘ita‘i atu ai Iesu iā Ieova, i le mana, le faamasinotonu, ma le atamai. Peita‘i, na faapefea ona faaatagia mai e Iesu le alofa o lona Tamā? Se‘i o tatou iloiloina ni vala se tolu o le alofa o Iesu—lona finagalo lē manatu faapito, le mutimutivale o lona alofa, ma lona lotofaamagalo.

4. Na faapefea ona faataatia e Iesu se faaa‘oa‘oga sili faaletagata i le alofa lē manatu faapito?

⁴ Na faataatia e Iesu se faaa‘oa‘oga mata‘ina o le alofa lē manatu faapito. O le alofa lē manatu faapito e aofia ai lo tatou loto malilie e faamuamua mana‘oga ma popolega o isi. Na faapefea ona faaalia e Iesu lenā alofa? Na ia faamatala mai: “E lē sili lava le alofa o se tasi i lenei alofa, ia tuuina atu e se tasi lona ola mo ana uō.” (Ioane 15:13) Na finagalo malie Iesu e foa‘i mai lona soifua lelei atoatoa mo i tatou. O se faailoga silisili lea o le alofa ua faia e se tagata. E iai fo‘i isi auala na faaalia ai e Iesu lona alofa lē manatu faapito.

5. Aiseā ua avea ai o se alofa lē manatu faapito a le Alo e to‘atasi o le Atua, lona tuua o le lagi?

 ⁵ I lona ulua‘i soifuaga a o le‘i avea ma tagata, sa iai i le Alo e to‘atasi o le Atua, se tulaga tutasi ma le mamalu i le lagi. Na māfana lo la mafutaga ma Ieova faapea fo‘i ma le mano ni mano o agelu. Peita‘i e ui i nei manuia sa maua e lenei Alo pele, ae na ia “faamaulalo iā te ia, ua uiga o ia faatasi ma le pologa, ina ua faia o ia faapei o se tagata.” (Filipi 2:7, LT) Na lotomalie o ia e afio mai ma soifua faatasi ma tagata agasala i le lalolagi lea “o loo nofo to‘ilalo i loo leaga.” (1 Ioane 5:19) Pe lē o se alofa lē manatu faapito ea lenā o le Alo o le Atua?

6, 7. (a) O ā auala na faaalia ai e Iesu lona alofa lē manatu faapito a o faagasolo lana faiva i le lalolagi? (e) O le ā le faaa‘oa‘oga tāua o le alofa lē manatu faapito o loo faamauina i le Ioane 19:25-27?

⁶ A o faagasolo lana faiva i le lalolagi, e tele ni auala eseese sa faaalia ai e Iesu le alofa lē manatu faapito. Na matuā leai lava iā te ia ni uiga manatu faapito. Sa matuā tuu atu atoa lona soifua i lana faiva, o le pogai lea na ia le‘i sa‘ilia ai ni meafaitino mananaia, e pei ona masani ai tagata. Na ia fetalai: “E fai lua o alope, e fai fo‘i mea e momoe ai manu felelei; a o le Atalii o le tagata, e leai se mea e moe ai o ia.” (Mataio 8:20) Talu ai o Iesu o se kamuta tomai, sa ono mafai la ona ia faaaluina se taimi e fau ai sona maota matagofie, pe fau ni meafale mananaia e faatau atu ina ia maua mai nisi tupe. Peita‘i e na te le‘i faaaogāina ona tomai e su‘e ai ni manuia faaletino.

⁷ O loo faamauina i le Ioane 19:25-27 se faaa‘oa‘oga tāua lava o le alofa lē manatu faapito o Iesu. E mautinoa le tele o mea na mamafa i le manatu ma le finagalo o Iesu i le aoauli lea na maliu ai o ia. A o puapuagatia i le satauro, sa popole o ia i ona soo, i le galuega tala‘i, aemaise lava i lona faamaoni ma le auala o le a aafia ai le suafa o lona Tamā. E mautinoa o lea sa faalagolago atu iā te ia le lumana‘i atoa o le fanau a tagata! Peita‘i, a o toeitiiti lava maliu Iesu, sa faaalia mai ai fo‘i lona manatu mamafa i lona tinā o Maria, lea e foliga ua maliu lana tane. Na talosagaina e Iesu le aposetolo o Ioane e na te tausia Maria ia pei o sona lava tinā moni. Mulimuli ane, ona ave ai lea e Ioane, Maria i lona fale. O lona uiga, sa faia lelei e Iesu  fuafuaga mo le tausiga faaletino ma le faaleagaga o lona tinā. Ma‘eu se alofa faamaoni na faaalia!

8. O le ā le uiga o le upu Eleni lea o loo faaaogā e le Tusi Paia e faamatala ai le mutimutivale o le alofa o Iesu?

⁸ Na mutimutivale le alofa o Iesu e pei lava o lona Tamā. Ua ta‘ua i le Tusi Paia, o se tasi sa naunau e fesoasoani atu i tagata mafatia, talu ai na ootia lona lagona. Ina ia faamatalaina le mutimutivale o le alofa o Iesu, e faaaogā e le Tusi Paia se upu Eleni o lona uiga “ua uuna‘ia i le tigāalofa.” Ua faapea mai se tasi alii atamai: “O loo faamatala ai . . . se faalogona ootia lea e matuā uuna‘ia ai lagona loloto o se tagata. O le upu Eleni lea e sili ona malosi e faaaogā mo faalogona o le alofa mutimutivale.” Se‘i manatu i ni tulaga na matuā mutimutivale ai le alofa o Iesu, ma faaosofia ai lona naunau e fai se gaoioiga.

9, 10. (a) O ā tulaga na māfua ai ona sa‘ili atu Iesu ma ona aposetolo mo se nofoaga tuufua? (e) Na faape‘ī lagona o Iesu ina ua faalavelavea lana mālōlōga e le motu o tagata, ma aiseā?

⁹ Sa naunau e fesoasoani i mana‘oga faaleagaga. O loo faaalia e le tala i le Mareko 6:30-34 le pogai autū na naunau ai Iesu e faaali lona tigāalofa. Faaata i lou mafaufau le mea lenei na tupu. Ua fiafia le ‘auaposetolo auā o lea faato‘ā fo‘i ane lava mai se malaga umi na ō ai e tala‘i. Ua toe taliu ane iā Iesu ma naunau e talatala atu i ai mea uma na latou vaai ma faalogo i ai. Peita‘i ua taunuu ane se motu o tagata, ma ua leai nei se taimi e fai ai se taumafataga a Iesu ma ona aposetolo. E pei o lana masani, sa mātauina e Iesu foliga lē lavavā o ona aposetolo. Ona ia fetalai atu lea i ai: “Inā ō mai ia, tau lava o i tatou, i se mea tuufua, se‘i tou mapu a‘e teisi.” Na latou feosofi i se vaa ma folau atu i se nofoaga tuufua i le pito i mātū o le Sami o Kalilaia. Peita‘i na iloa atu e le motu o tagata lo latou ō ese. O isi na logotala i ai. Ona taufetuli atu lea o nei tagata, e ui atu i le matafaga, ma taunuu ai i le isi itu a o le‘i taunuu le vaa!

¹⁰ Pe na to‘atama‘i ea Iesu ona o lea ua faalavelavea lana mālōlōga? E leai lava! Sa ootia lona finagalo i le silasila atu i lenei faitau afe o le motu o tagata, o loo faatalitali mai iā te ia.  Na tusi mai Mareko: “Ua na silafia le motu o tagata e to‘atele, ona mutimuti vale ai lea o lona alofa iā te i latou, auā ua faapei o mamoe i latou e leai so latou leoleo; ona a‘oa‘o atu lea o ia iā te i latou i mea e tele.” Sa silafia e Iesu le iai i nei tagata o ni mana‘oga faaleagaga. Sa faapei o ni mamoe ua taasē, ua leai se leoleo e ta‘ita‘ia pe puipuia i latou. Na silafia e Iesu le tuulafoa‘ia o tagata lautele e ta‘ita‘i lotu lē alolofa, o ē sa tatau ona avea ma leoleo mamoe e tausia mamoe. (Ioane 7:47-49) Na mutimutivale lona alofa i tagata, o lea na amata ai ona ia a‘oa‘o atu i latou e uiga “i le Malo o le Atua.” (Luka 9:11) Se‘i mātau, na muamua mutimutivale le alofa o Iesu mo tagata a o ia le‘i silafia po o le a faape‘ī o latou uiga i lana a‘oa‘o atu. I se isi faaupuga, e le‘i lagona e Iesu le alofa mutimutivale ina ua uma ona a‘oa‘oina le motu o tagata, ae o le mea lenā sa uuna‘ia ai o ia e a‘oa‘o atu.

11, 12. (a) Sa faape‘ī manatu o tagata i lepela i aso anamua, ae na faapefea ona tali atu Iesu ina ua alu ane iā te ia se tamāloa “ua liloia i le lepela”? (e) Na faapefea i le pa‘i atu a Iesu ona aafia ai le lepela, ma ua faapefea ona faata‘ita‘ia mai, i le mea na tupu i se tasi foma‘i?

¹¹ Sa naunau e faamāmā i mafatiaga. Sa iloa lelei e tagata na mama‘i le alofa mutimutivale o Iesu, o lea na latou lalata ane ai iā te ia. Sa matuā faamaonia lenei manatu i le taimi a o aga‘i atu Iesu ma le motu o tagata, ae faafuase‘i ona alu ane iā te ia se tamāloa “ua liloia i le lepela.” (Luka 5:12) I aso anamua, sa faleesea tagata lepela ina ia lē pipisi atu le ma‘i i isi. (Numera 5:1-4) Mulimuli ane, sa matuā toe faamalosia e ta‘ita‘i lotu se vaaiga lē alofa i le ma‘i lepela, ma faataatia ai a latou lava tulafono mamafa. a Peita‘i, se‘i mātau le auala na tali atu ai Iesu i le  tagata lepela: “Ua sau le lepela iā te ia, ua ‘ai‘oi iā te ia, ma tootuli iā te ia, ma ua faapea mai, ‘Afai ua e finagalo i ai, e te mafaia ona faamamā iā te a‘u.’ Ona mutimuti vale lea o le alofa o Iesu iā te ia, ua aapa atu lona aao, ua pa‘i atu iā te ia, ma fetalai atu iā te ia, ‘Ou te loto i ai, inā mamā ia oe.’ Ua fetalai atu o ia, ona te‘a loa lea o le ma‘i lepela iā te ia, ona mamā ai lea o ia.” (Mareko 1:40-42) Na silafia e Iesu sa lē tatau ona iai le tagata lepela i inā e tusa ai ma le tulafono. Peita‘i, e le‘i tuliesea o ia e Iesu, ae na matuā mutimutivale lona alofa ma ia faia se mea sa matuā faasāina ona fai. Na pa‘i atu Iesu i le lepela!

¹² Faauta i lagona o le tagata lepela ina ua pa‘i atu i ai! Se‘i manatu la i se mea na tupu. Ua faamatala mai e Dr. Paul Brand, o se foma‘i faapitoa i lea ma‘i, se tagata lepela na ia togafitia i Initia. A o faia ana su‘esu‘ega i le tagata lepela, sa tuu atu lona lima i le tau‘au o le lepela ma faamatala atu i ai e ala i se tagata faaliliu, le togafitiga o le a faia iā te ia. Peita‘i na faafuase‘i lava ona tagi le lepela. Na fesili atu le foma‘i: “E iai sa‘u tala ua sesē?” Na fesili atu le tagata faaliliu i le lepela i lana gagana, ona toe faaliliu mai lea o le tali: “E leai. Fai mai o ia, e ala ona tagi, ona ua tuu atu lou lima i lona tau‘au. O le faato‘ā pa‘i atu lea o se isi iā te ia talu mai le fia o tausaga.” I le lepela lea na oo ane iā Iesu, e mautinoa le matuā uigā iā te ia o le pa‘i atu i ai o Iesu. Ina ua pa‘i atu i ai, ona mou atu ai lea o le ma‘i lea sa inosia ai o ia!

13, 14. (a) O le ā le solo lea na fetaia‘i ma Iesu a o aga‘i atu i le aai o Naina, ma aiseā na sili ai ona faanoanoa lenei tulaga? (e) O le ā le gaoioiga na faia e Iesu mo le fafine mai Naina ua oti lana tane ona o le mutimutivale o lona alofa?

¹³ Na naunau e tafiesea le faavauvau. Sa matuā ootia lava Iesu i le faavauvau o isi, e pei o le tala o loo ta‘ua i le Luka 7:11-15. O se mea na tupu i se tasi aso a o faagasolo le faiva a Iesu, a o maliu atu i tuaoi o le aai o Naina i Kalilaia. A o latalata atu Iesu i le faitoto‘a o le aai, na latou fetaia‘i ai ma le solo o se maliu o loo aumai. Na faanoanoa le tulaga na iai. O le tama lea ua oti, e na o le pau lava lea o le tama a si tinā, o lē ua maliu fo‘i lana  tane. O lona uiga e foliga mai, sa savali muamua fo‘i lenei fafine i se solo faapea—o le oti lea o lana tane. Ae o lea la ua oti si ana tama, o lē atonu sa faalagolago tasi i ai lenei tinā mo lona lava tausiga. Atonu o le motu o tagata lea latou te ō mai faatasi, o loo iai ni tagata o loo usuina ni auēga atoa fo‘i ma tagata o loo tāina pese faavauvau. (Ieremia 9:17, 18; Mataio 9:23) Peita‘i, sa taula‘i atu le silasila a Iesu i le tinā loto faavauvau, lea atonu sa savali i tala ane o le fata o loo amo atu ai le tino oti o si ana tama.

¹⁴ Sa “mutimuti alofa” Iesu i le tinā loto faavauvau. I se si‘ufofoga faamāfanafanaloto, na ia faapea atu ai i le tinā: “Aua e te tagi.” Ona sōsō atu lea ma pa‘i atu i le fata o loo iai le tino oti. Sa tutū loa i latou na amoina le fata, atonu fo‘i ma le motu o tagata uma sa iai. I se leo maumaua‘i, na fetalai atu ai Iesu i le tino oti: “Le taule‘ale‘a e, ou te fai atu iā te oe, Inā tula‘i ia.” O le ā na tupu? “Ona nofo ai lea i luga o lē na oti, ua tautala” e peisea‘ī ua faato‘ā ala mai se moe gase na iai! Ona sosoo ai lea ma le faamatalaga sili ona faamomoiloto lenei: “Ona ia [Iesu] tuuina atu lea o ia i lona tinā.”

15. (a) O le ā le sootaga i le va o le alofa mutimutivale ma gaoioiga, lea e faaalia e tala a le Tusi Paia e uiga i le mutimutivale o le alofa o Iesu? (e) E faapefea ona tatou faata‘ita‘i atu iā Iesu i lenei tulaga?

¹⁵ O le ā se lesona mo i tatou mai nei tala? I nei tala ta‘itasi, mātau le sootaga i le va o le alofa mutimutivale ma gaoioiga. Sa lē mafai e Iesu ona tau ina silasila atu i mafatiaga o isi e aunoa ma le mutimutivale ai o lona alofa, sa lē mafai fo‘i ona ia lagonaina lenā alofa e aunoa ma le faia i ai o sana gaoioiga. E mafai faapefea ona tatou mulimuli atu i lana faaa‘oa‘oga? O i tatou o Kerisiano, ua iai sa tatou avega tauave o le tala‘i atu o le tala lelei ma aumai tagata e fai ma soo. O le uuna‘iga autū, o lo tatou alofa mo le Atua. Ae ia tatou manatua, o lenei fo‘i galuega e mana‘omia ai lagona o le alofa mutimutivale. Pe a tatou lagona le alofa i tagata e pei ona lagona ai Iesu, o le a uuna‘ia ai i tatou e faia mea uma tatou te mafai ina ia tufa atu le tala lelei iā i latou. (Mataio 22:37-39) Ae faapefea le faaali atu o le alofa mutimutivale i uso talitonu o loo mafatia pe faavauvau?  E lē mafai ona tatou faamālōlōina faavavega mafatiaga o le tino pe toe faatutū mai ē ua oti. Peita‘i, e mafai ona tatou faaalia le alofa mutimutivale i le tausolomua e ofo atu faamāfanafanaga pe avatu se fesoasoani talafeagai.—Efeso 4:32.

16. Na faapefea ona manino mai le naunau o Iesu e faamagalo, e oo lava i le taimi a o faatautau i le satauro?

¹⁶ Na matuā faaatagia lelei mai e Iesu le alofa o lona Tamā i se isi auala tāua—sa ia “faamagalo sala.” (Salamo 86:5) Na manino mai lenei naunau e oo lava i le taimi a o faatautau i le satauro. A o onosaia se maliu matagā, ma fao sa tu‘itu‘iina ai ona aao, o le ā sa fetalai i ai Iesu? Pe na alaga atu ea iā Ieova ia faasala mai latou na faaooina le sala iā te ia? E leai. O nisi nei o fetalaiga faai‘u lava a Iesu: “Lo‘u Tamā e, ia e faamagaloina atu iā te i latou; auā ua latou lē iloa le mea ua latou faia.”—Luka 23:34. b

17-19. O ā auala na faaalia ai e Iesu lona faamagaloina o le aposetolo o Peteru mai le faafitia faatolu o ia?

¹⁷ Atonu o le isi faaa‘oa‘oga e sili ona uigā o le faamagalo a Iesu, o le auala sa ia feutaga‘i ai ma le aposetolo o Peteru. E mautinoa sa pele Iesu iā Peteru. Iā Nisani 14, i le pō mulimuli o le soifuaga o Iesu, na fai atu ai Peteru iā te ia: “Le Alii e, ua ou sauni ta te ō faatasi ma oe i le fale puipui atoa ma le oti.” Peita‘i e le‘i atoa se fia itula mulimuli ane, ae faafiti faatolu Peteru e na te lē iloa Iesu! O loo ta‘u mai e le Tusi Paia iā i tatou le mea  na tupu i le taimi lona tolu na faafiti atu ai Peteru: “Ona fāliu lea o le Alii, ua silasila atu iā Peteru.” Sa matuā mafatia le loto o Peteru i le matuiā o lana agasala, “ona alu ai lea o ia i fafo, ua tagi lotulotu.” Ina ua maliu Iesu i lenā aso, atonu sa taumānatu le aposetolo, ‘Pe na faamagalo ea a‘u e lo‘u Alii?’—Luka 22:33, 61, 62.

¹⁸ E le‘i umi se taimi na faatali ai Peteru mo se tali. Na toe faatūina Iesu i le taeao o Nisani 16, ma e foliga mai i lenā lava aso, na asiasi atu ai o ia iā Peteru. (Luka 24:34; 1 Korinito 15:4-8) Aiseā na ua‘i faapitoa atu ai Iesu i le aposetolo o lē na maumaua‘i lona faafitia o ia? Atonu pe sa mana‘o Iesu e faamautinoa atu iā Peteru lea ua salamō, o loo alofagia pea ma tāua o ia i lona Alii. Peita‘i na iai se isi mea na faia e Iesu e faamalosia atili ai Peteru.

¹⁹ I se isi aso mulimuli ane, na faaali atu ai Iesu i le ‘ausoo a o iai i le Sami o Kalilaia. I lenā taimi, na fesili faatolu atu ai Iesu iā Peteru (o lē na faatolu fo‘i ona faafitia lona Alii) pe o alofa mai Peteru iā te Ia. Ina ua uma le fesili lona tolu, ona tali mai lea o Peteru: “Le Alii e, ua e silafia mea uma lava, ua e silafia, ua ou alofa lava iā te oe.” Ioe, talu ai sa mafai ona silafia e Iesu loto, na malamalama lelei la i le alofa o Peteru mo ia. Peita‘i, sa tuu atu e Iesu se avanoa iā Peteru e faamautinoa mai ai lona alofa. E lē gata i lea, sa faatonuina e Iesu Peteru ina ia “fafaga” ma “leoleo” i ana “tama‘i mamoe.” (Ioane 21:15-17) Muamua atu, na maua ai e Peteru se tofiga ina ia tala‘i atu. (Luka 5:10) Ae ala i se faata‘ita‘iga ofoofogia o le faatuatuaina, na avatu ai e Iesu iā te ia se isi tiute tauave mamafa—o le tausia o i latou o le a avea ma soo o Keriso. E le‘i leva lava, ae tuuina atu loa e Iesu iā Peteru se matafaioi iloga i le galuega o le sa‘ilia o tagata e fai ma soo. (Galuega 2:1-41) E mautinoa sa matuā toe to‘afilemu lagona o Peteru ina ua ia iloa, ua faamagaloina o ia e Iesu, ma o loo faatuatuaina pea o ia!

20, 21. E faapefea ona atoatoa lo tatou ‘iloa o le alofa o Keriso’?

²⁰ O loo matagofie le faamatalaina e le Tusi Paia o le alofa o  Keriso. E tatau la faapefea, ona tatou tali atu i le alofa o Iesu? Ua tima‘i mai le Tusi Paia iā i tatou ina ‘ia iloa le alofa o Keriso ua silisili ese e lē mailoa.’ (Efeso 3:19) E pei ona mātauina, e tele mea ua a‘oa‘oina ai i tatou e uiga i le alofa o Keriso, mai tala a Evagelia i lona soifuaga ma lana faiva. Peita‘i, ina ia atoatoa ona ‘iloa le alofa o Keriso,’ e tele atu isi mea e aofia ai na i lo le iloa o mea o loo ta‘u mai e le Tusi Paia e faatatau iā te ia.

²¹ O le upu Eleni ua faaliliuina i le “ia iloa” o lona uiga, ia iloa “i se tulaga aogā, e ala i le faatinoina.” E mafai ona tatou faaalia le alofa i le auala fo‘i na faaalia ai e Iesu. E faapefea? Ia fesoasoani atu ma le lē manatu faapito i isi, ia fesoasoani atu ma le alofa i o latou mana‘oga, ma ia moni lo tatou faamagaloina o ni o latou sesē. O le faia faapea, o le a mafai ai ona tatou malamalama lelei i ona faalogona. Ona o le faatinoina o nei mea, ua tatou ‘iloa ai le alofa o Keriso ua silisili ese e lē mailoa.’ Aua lava ne‘i galo iā i tatou, o le tele o lo tatou faata‘ita‘i atu iā Keriso, o le atili fo‘i lea ona tatou faalatalata atu i lē ua matuā faata‘ita‘ia lelei e Iesu, o Ieova, lo tatou Atua alofa.