1, 2. O le ā le mamao e oo i ai le lelei o le Atua, ma ua faapefea ona faamamafa mai e le Tusi Paia lenei uiga?

 O LOO faia se taumafataga fiafia a ni uō i fafo o le fale, o loo taliē ma talanoa a o matamata i le matagofie o le lāgoto. I se isi vaipanoa, o loo tagatagaʻi atu ma le fiafia se faifaatoʻaga i lona laufanua, ona ua faauli mai mauga ma amata ona toʻulu ifo le timu i ana meatotō. I se isi foʻi nofoaga, o loo fiafia ai se ulugalii a o la vaavaai atu i le tau laalaa a si a la tama lea ua amata ona savali.

² E tusa pe latou te iloa pe leai, ae e tasi le mea o loo latou taufai manuia uma ai—o le agalelei o Ieova le Atua. E masani ona taʻua e tagata lotu le fuaitau lea, “E lelei le Atua.” Ae e malosi atu le faaupuga a le Tusi Paia. O loo faapea mai: “Ua tele naʻuā lona lelei.” (Sakaria 9:17) Peitaʻi e foliga mai, e toʻalaiti lava i latou e malamalama lelei i le uiga o na upu. O ā tonu lava mea e aofia ai i le lelei o Ieova le Atua, ma e faapefea ona aafia i tatou taʻitoʻatasi i lenei uiga o le Atua?

3, 4. O le ā le lelei, ma aiseā e sili ai lava pe a faamatalaina le lelei o Ieova faapea, o se faailoaga mai o lona alofa?

³ E pei ona faaalia mai i le Tusi Paia, o le lelei e faasino atu i amioga tatau e silisili. O lona uiga la, e mafai ona tatou faapea atu, ua matuā nofofale iā Ieova le lelei. E matuā lelei ona uiga uma—e aofia ai lona mana, lana faamasinotonu, ma lona atamai. Peitaʻi e sili lava pe a faamatalaina le lelei e faapea, o se faailoaga mai o le alofa o Ieova. Aiseā?

⁴ O le lelei, o se uiga e faaali atu i isi e ala i gaoioiga. Na faaalia e le aposetolo o Paulo le sili atu ona manaʻomia lenei uiga i tagata na i lo o le amiotonu. (Roma 5:7) E mafai ona faatalitalia le tagata amiotonu e na te tausia faamaoni aiāiga o le tulafono, peitaʻi o le tagata lelei e tele atu nisi mea na te faia.  E tausolomua i lona matuā saʻilia o ni auala ina ia maua ai e isi ni aogā. O le a tatou mautinoa le matuā lelei o Ieova i lenā itu. E manino lava, o lenā lelei e māfua mai i le anoanoaʻi o le alofa o Ieova.

5-7. Aiseā na lē manaʻo ai Iesu e taʻua o ia o “Le aʻoaʻo lelei,” ma o le ā le mea moni autū ua ia faamautinoa mai ai?

⁵ E tutasi foʻi Ieova i lona lelei. A o latalata lava i le taimi na maliu ai Iesu, na alu ane ai se tamāloa ma sana fesili, ma faalagilagi mai iā te ia i le faaupuga “Le aʻoaʻo lelei.” Na tali atu i ai Iesu: “Se ā le mea e te taʻua mai ai aʻu ua lelei? E leai se tasi e lelei, na o le toʻatasi lava, o le Atua lea.” (Mareko 10:17, 18) Atonu e faigatā tele ona e malamalama i lenā tali. Aiseā na faasaʻo ai e Iesu le tamāloa? Pe lē o Iesu ea foʻi o se “aʻoaʻo lelei”?

⁶ E foliga mai, sa faaaogā e le tamāloa le faaupuga “aʻoaʻo lelei” e avea o se taʻu e faamimita ai Iesu. Sa faasino atu ma le lotomaulalo e Iesu lenā mamalu i lona Tamā i le lagi, o lē e lelei i le uiga silisili. (Faataoto 11:2) Peitaʻi sa faamautinoa ai foʻi e Iesu se mea moni tāua tele. E na o Ieova lava o loo iai le faatulagaga o le mea e lelei. E na o ia o loo iai le pule silisili ese, e filifili ai po o le ā le mea e lelei ma le mea e leaga. Sa taumafai Atamu ma Eva ina ia la maua lenā pule, e ala i lo la ʻaina ma le lē usiusitai o le fua o le laau e iloa ai le lelei ma le leaga. Peitaʻi e leʻi faapena Iesu. Sa ia lotomaulalo pea e tuu atu i lona Tamā le faatulagaina o mea.

⁷ Na silafia foʻi e Iesu, o Ieova e māfua mai ai mea uma e matuā lelei. O ia o Lē Foaʻi “mea lelei uma e foaʻifuaina mai, atoa ma mea alofa uma e atoatoa ona lelei.” (Iakopo 1:17) Seʻi o tatou talanoaina po ua faapefea ona faamaonia mai le lelei o Ieova i lona aaofoaʻi.

8. Ua faapefea ona faaalia mai e Ieova lona lelei i tagata uma lava?

⁸ O i latou uma ua soifua mai, ua aogā i ai le lelei o Ieova. Ua faapea mai le Salamo 145:9: “O loo agalelei mai Ieova i mea uma.” O ā nisi o faaaʻoaʻoga o lenei lelei? Ua faapea mai  le Tusi Paia: “Ua lē tuu e ia o ona faailoga, i lona agalelei mai, ma foaʻi mai o ua mai le lagi iā te i tatou, ma tausaga o fuata a le tau, ma ona ua faamalilie i o tatou loto i le mea e ʻai ma le olioli.” (Galuega 14:17) Pe iai ea se taimi na e matuā lagona ai le fiafia a o fai sau taumafataga manaia? Pe ana lē seanoa le lelei o Ieova i le fuafuaina o lenei lalolagi ma suāvai mamā o loo puna mai pea, faapea “tausaga o fuata a le tau” e maua mai ai le anoanoaʻi o meaʻai, semanū tatou te lē maua na taumafataga. Ua faaalia mai e Ieova lenā lelei iā i latou e alolofa iā te ia, atoa foʻi ma tagata uma lava. Na fetalai Iesu: “O lē na te faaoso i lona lā i ē ua amio leaga atoa ma ē ua amio lelei; ua ia faatotō ifo foʻi le ua i ē ua amiotonu, atoa ma ē ua amiolētonu.”—Mataio 5:45.

9. E faapefea ona faataʻitaʻia mai e le apu, le lelei o Ieova?

⁹ E toʻatele tagata o loo manatu māmā i le aaofoaʻi sili lea ua matuā manuia ai tagata, talu ai o loo susulu mai pea le lā, o  loo maua pea le suātimu, faapea tausaga o fuata o laau. Mo se faaaʻoaʻoga, o le apu. I vaipanoa o le lalolagi e lē matuā mālūlū tele ai le tau, e manatu tagata i le apu ua na o se fuālaau ʻaina. Peitaʻi, o se fuālaau ʻaina e matagofie, e susua i le taumafa, ma e tele se suāvai aogā ma nisi taumafa lelei e maua mai ai. Pe na e silafia ea, e tusa ma le 7,500 ituaiga eseese o apu i le lalolagi aoao, e eseese o latou lanu, e mūmū, lanu auro, samasama, ma meamata? Pe na e silafia e eseese foʻi o latou lapopoʻa, e tetelē teisi aʻe isi na i lo le fua o le mati, a o isi e oo atu lava le tetelē e tai pei o ni moli ʻaina lapopoʻa? Pe afai e te uuina se tamaʻi fatu apu, e faatauvaa lava lona foliga mai. Peitaʻi o le fatu lenā e mafai ona tupu aʻe ai se tasi o nei laau sili ona matagofie. (Le Pese a Solomona 2:3) I tau  uma e totogo ai mea, e ufitia uma ai le laau o le apu i fugālaau papaʻe ua peiseaʻī o sona palealii; i tau uma e toʻulu ai lau o laau, ona fua mai loa lea o fua e ʻaina. I tausaga taʻitasi—e oo atu lava i le 75 tausaga—o le a fuaina mai ai e le laau o le apu ni fua se tele e tumu ai ni pusa apu se 20, e tusa lo latou mamafa ma le 42 pauna (19 kilokalama) i le pusa e tasi!

10, 11. Ua faapefea ona iloa le lelei o le Atua i lagona o loo iai i le tagata?

¹⁰ Ona o le lelei lē mafaatusalia o Ieova, ua ia foaʻi mai ai iā i tatou se tino ua “mataʻutia ma ofo tele ai,” aemaise ona lagona ua fuafua ina ia mafai ona tatou malamalama ai i ana galuega ma tatou fiafia ai. (Salamo 139:14) Seʻi toe manatu foʻi i vaaiga na sa faamatala mai i le amataga o lenei mataupu. O ā vaaiga e mafai ona olioli ai i na taimi? O alafau mūmū o se tamaitiiti foliga fiafia. Le gatasi o le toʻulu ifo o timuga i le laufanua. Le felanulanuaʻi mai o le lāgoto. Ua fuafuaina le mata o le tagata ina ia mafai ona iloa ai le faitau selau afe, pe atonu le faitau miliona o lanu eseese! O le faalogo a o tatou taliga ua mafai ona lagonaina ai le eseese o se leo mālū, le leo laʻitiiti o le agi mai o le savili i lau o laau, atoa foʻi ma le ʻata faamaela a se pepe. Aiseā ua mafai ai ona tatou iloa ma lagona na vaaiga ma leo? Ua faapea mai le Tusi Paia: “O taliga e faalogo ai, ma mata e vaai ai; o Ieova o lē na faia ia mea e lua.” (Faataoto 20:12) Ae, e lē na o le pau ai lenā o ni lagona o loo iai.

¹¹ O le sogisogi o le isi lenā lagona ua fai ma faamaoniga o le lelei o Ieova. E mafai e le isu o le tagata ona sosogiina le anoanoaʻi o manogi eseese—o se fua faatatau, e mai i le faitau afe i le tasi le tiliona. Seʻi mafaufau i nisi o na manogi: o se meaʻai, o fugālaau, o laulaau ua toʻulu ifo, se asu o loo pusapusa mai se afi. O lau tagotago ua mafai ai ona e lagona le mālū o le paʻi mai o le savili i ou foliga, le māfanafana o le fusi mai a sē e pele iā te oe, le faamalieina o lou loto a o e uuina se fuālaau ʻaina suamalie. A o e ūina sina fasimea, e gaoioi ai i inā lou lagona o le tofo. E te tofoina le susua manaia o tofo eseese o loo iai i le fuālaau ʻaina. Ioe, ua iā i tatou māfuaaga uma e  vivii atu ai iā Ieova: “Ua tele lava lou agalelei ua teua e oe mo ē ua matataʻu iā te oe!” (Salamo 31:19) Ae ua faapefea ona “teua” e Ieova le lelei mo i latou o ē matataʻu iā te Ia?

12. O ā sauniuniga mai iā Ieova e sili ona tāua, ma aiseā?

¹² Na fetalai Iesu: “Ua tusia, E lē na o mea e ʻai e ola ai le tagata, a o afioga uma e tulei mai i le fofoga o le Atua.” (Mataio 4:4) Ioe, e mafai e sauniuniga faaleagaga a Ieova ona faia ni mea e sili atu ona lelei mo i tatou, auā e taʻitaʻia ai i le ola e faavavau. I le Mataupu e 8 o lenei tusi, sa tatou mātauina ai, ua faaaogā e Ieova lona mana toe faafoʻisia i nei aso e gata ai, ina ia faia se parataiso faaleagaga o loo faaauau pea ona faalauteleina. O le vala autū o lenā parataiso o le anoanoaʻi lea o taumafa faaleagaga.

13, 14. (a) O le ā na vaaia e Esekielu i se faaaliga, ma o le ā lona uiga mo i tatou i aso nei? (e) O ā sauniuniga foaʻi ola ua faia e Ieova mo ana auauna faamaoni?

¹³ I se tasi o valoaga sili a le Tusi Paia mo le toe faafoʻisia, na faaali mai ai iā Esekielu le faaaliga o se malumalu ua toe fausia ma faapaiaina. Na tafe mai le vai mai lenā malumalu, ua faalautele ma faaloloto seʻia oo ina avea ma vaitafe. O so o se vaipanoa e tafe atu i ai, e manuia uma na mea. Sa ola lauusiusi laau i ona ituvai, ma maua ai meaʻai ma faamālōlōina ai maʻi. Na mafai foʻi e le vaitafe ona faaolaola ai mea i le Sami Mate, lea sa lē mafai ona ola ai se mea ona o le mai o le suāvai! (Esekielu 47:1-12) Ae o le ā le uiga o na mea uma?

¹⁴ Ua faailoa mai i le faaaliga i le malumalu, o le a toe faafoʻisia e Ieova le tapuaʻiga mamā, ma toe ausia ai ana tapulaa amiotonu. I le pei o le vaitafe sa vaaia i le faaaliga, o le a faapena foʻi ona maua e auauna a le Atua le anoanoaʻi o ana sauniuniga mo le ola. Ua tuuina mai e Ieova ana sauniuniga foaʻi ola i ana auauna, talu mai ona toe faafoʻisia le tapuaʻiga mamā i le 1919. E faapefea? O Tusi Paia, o lomiga faale-Tusi Paia, o sauniga, ma tauaofiaga, ua aumaia ai upu moni tāua i le faitau miliona o tagata. E ala i nei auala ua aʻoaʻoina  mai ai e Ieova tagata e faatatau i lana sauniuniga e sili ona tāua mo le ola—le taulaga togiola a Keriso, lea ua maua ai se tulaga mamā i le silafaga a Ieova, ma le faamoemoe o le ola e faavavau, mo ē uma e alolofa moni ma matataʻu i le Atua. a O lea, i nei aso e gata ai, a o pagatia le lalolagi i se oge faaleagaga, o loo olioli ai tagata o Ieova i se faigaʻai faaleagaga.—Isaia 65:13.

15. O le ā e uiga i ai le tatafe mai o le lelei o Ieova i tagata faamaoni a o faagasolo le Pulega a Keriso i le Afe Tausaga?

¹⁵ Peitaʻi, o le vaitafe na vaaia e Esekielu i le faaaliga, e lē muta lona tatafe mai pe a faaiʻuina lenei faiga tuai o mea. O le a atili ai ona tatafe mai a o faagasolo le Pulega a Keriso i le Afe Tausaga. O inā loa, e ala mai i le Malo o le Mesia, o le a faaaogā atoatoa ai e Ieova le aogā o le taulaga a Iesu, ma faasolosolo mālie ona faaoo mai le tulaga lelei atoatoa i tagata faamaoni. Maʻeu lo tatou viiviia o le lelei o Ieova i lenā taimi!

16. Ua faaalia faapefea e le Tusi Paia e iai isi uiga o loo aofia i le lelei o Ieova, ma o ā nisi o nei uiga?

¹⁶ E lē na o le aaofoaʻi e aofia i le lelei o Ieova. Na fetalai mai le Atua iā Mose: “Ou te faaui atu loʻu lelei uma i ou luma; ou te taʻu atu foʻi le igoa o Ieova i ou luma.” Mulimuli ane ua toe faapea mai le tala: “Ua afio ane foʻi Ieova i ona luma, ma na taʻu mai, O Ieova, o Ieova, o le Atua alofa mutimutivale ma le alofa fua, e telegese lona toʻasa, a e tele le alofa ma le faamaoni.” (Esoto 33:19; 34:6) O lona uiga la, e tele isi uiga matagofie o loo aofia i le lelei o Ieova. Seʻi tatou talanoa i ni uiga se lua.

17. O le ā le alofa fua, ma ua faapefea ona faaalia mai e Ieova lenā uiga i tagata lē lelei atoatoa?

¹⁷ “Alofa fua.” O lenei uiga o Ieova, lea e maua mai i le upu  ua faaliliuina i le “alofa mutimutivale,” ua faapogaia ai o ia ina ia feagai ma ana foafoaga i se auala faaaloalo ma le māfana. E lē o iai iā Ieova uiga lē magafagafa, lē māfana, pe sauā, e pei ona iai i tagata o loo i tulaga pule. Peitaʻi e agamalu ma agalelei ona uiga. Mo se faaaʻoaʻoga, na fetalai mai Ieova iā Aperamo: “Seʻi e vaavaai ia, ma ilo atu i le mea e te i ai na, i le itu i mātū, ma le itu i toga, ma sasaʻe, ma sisifo.” (Kenese 13:14) Ua mātauina e tagata atamamai i mataupu faale-Tusi Paia e faapea, i lenei fuaiupu i le uluaʻi gagana Eperu, e iai se upu o loo faaaogā e suia ai le faamatalaga ina ia avea o se faatalosaga faaaloalo, na i lo o se faatonuga tuusaʻo. E iai foʻi isi faataʻitaʻiga faapena. (Kenese 31:12; Esekielu 8:5) Ioe o se mea mataʻina le talosaga atu ma le faaaloalo o le Pule Silisili Ese i tagata! Pe lē o se faalaeiauga ea le mafaufau atu i le alofa fua o lo tatou Atua o Ieova, a o tatou ola i se lalolagi ua taatele ai uiga ʻinaʻinā, le fia faomālō, ma le lē mafaufau?

18. O le ā le uiga o le ʻtele o le faamaoni’ o Ieova, ma aiseā ua avea ai na upu o se faalaeiauga?

¹⁸ “E tele le . . . faamaoni.” Ua avea le lē faamaoni ma uiga masani o le lalolagi i aso nei. Peitaʻi ua faamanatu mai e le Tusi Paia iā i tatou: “E lē se tagata le Atua e tala pepelo ai o ia.” (Numera 23:19) O loo faapea mai le Tito 1:2, o “le Atua e lē mafai ona tala pepelo.” E matuā lē mafai lava ona ia faia lenā mea. O lea, ua matuā atoatoa le faatuatuaina o folafolaga a Ieova; e mautinoa lava le faataunuuina o ana afioga. O loo taʻua foʻi Ieova o “le Atua faamaoni.” (Salamo 31:5) E lē gata e na te lē faia se tala pepelo, ae ua ia faailoa mai foʻi le tele o upu moni. E lē o ia o se tasi e natia pe teu faananā se mea; na i lo lea, o loo ia faamalamalama mai ma le agalelei i ana auauna faamaoni le anoanoaʻi o lona atamai. b Ua ia aʻoaʻoina foʻi i latou i le auala e tatau ona ola ai i upu moni o loo ia  faaalia mai, ina ia latou ʻsavavali ai i le upu moni.’ (3 Ioane 3) I se tulaga lautele, o le ā le lagona e ao ona oo iā i tatou taʻitoʻatasi ona o le lelei o Ieova?

19, 20. (a) Na faapefea ona taumafai Satani e faaleagaina le faatuatuaina e Eva o le agalelei o Ieova, ma o le ā na iʻu i ai? (e) O le ā le lagona e tatau ona oo iā i tatou ona o le lelei o Ieova, ma aiseā?

¹⁹ Ina ua tofotofoina e Satani Eva i le faatoʻaga o Etena, sa ia taumafai faalilolilo e faaleagaina le faatuatuaina e Eva o le agalelei o Ieova. Na fetalai Ieova iā Atamu: “O laau uma o i le faatoʻaga e te ʻai ai.” Mai le fia afe o ni laau sa faamatagofie ai lenā faatoʻaga, e na o le tasi pē lava le laau sa tuu i ai e Ieova ni faasāsāga. Peitaʻi, seʻi mātau foʻi le auala na faaupu ai e Satani lana uluaʻi fesili iā Eva: “E moni ea, na fetalai mai le Atua, lua te lē aai i laau uma o le faatoʻaga?” (Kenese 2:9, 16; 3:1) Na mimilo sesē e Satani le fetalaiga a Ieova ina ia mafaufau ai Eva faapea, e iai le mea lelei lea e lē o foaʻi maia e Ieova iā te ia. Pagā lea, sa taunuu lelei le faufauga a Satani. Na amata ona masalosalo Eva, e pei o le tele o isi tane ma fafine mulimuli ane, i le lelei o le Atua o lē na foaʻiina mai mea uma sa iā te ia.

²⁰ Ua tatou iloa le ogaoga o faanoanoaga ma mafatiaga ua aumaia e na masalosaloga. O lea, seʻi o tatou teuloto upu a le Ieremia 31:12, (NWT): “E latou te . . . olioli ona o le lelei o Ieova.” E tatau ona tatou matuā olioli i le lelei o Ieova. E lē tatau lava ona tatou masalosalo i māfuaaga o gaoioiga a lo tatou Atua, o lē e matuā tele lona lelei. E mafai ona tatou faatuatua atoatoa iā te ia, auā e na o mea lelei lava o loo ia finagalo ia maua e i latou o ē alolofa iā te ia.

21, 22. (a) O ā nisi o auala e te manaʻo e amio ai ona o le lelei o Ieova? (e) O le ā le uiga o le a tatou talanoaina i le mataupu o loo sosoo mai, ma e faapefea ona ese mai le lelei?

²¹ Pe afai foʻi tatou te maua ni avanoa e talanoa atu ai i isi e uiga i le lelei o le Atua, o le a faafiafiaina ai i tatou. Ua faapea mai le Salamo 145:7 e uiga i tagata o Ieova: “Latou te taʻu  atu lava le faamanatuga i lou agalelei tele lava.” E iai ni vala o lo tatou olaga i aso taʻitasi, e tatou te maua ai manuia mai le lelei o Ieova. Aiseā e lē fai ai ma au masani i aso taʻitasi lou faafetai atu iā Ieova mo lona lelei, ia matuā faapatino atu lava lenā vala? O le mafaufau i lenā uiga, le faafetai atu iā Ieova i aso uma mo lenā uiga, ma taʻu atu i isi, o le a mafai ai ona tatou faataʻitaʻi i lo tatou Atua lelei. A o tatou saʻilia auala e faia ai mea lelei e pei ona faia e Ieova, o le a faapena foʻi ona tatou faalatalata atili atu ai iā te ia. Na tusi mai le aposetolo matua o Ioane: “Le pele e, aua e te faaaʻoaʻo i le leaga, na o le lelei. O lē amio lelei, mai le Atua lava lea.”—3 Ioane 11.

²² E fesootaʻi atu foʻi le lelei o Ieova i isi uiga. Mo se faaaʻoaʻoga, o le Atua e “tele lona alofa faamaoni.” (Esoto 34:6, NWT) E sili atu ona patino le auala e faaalia ai lenei uiga na i lo le lelei, auā o le alofa agalelei o loo faaali patino mai lava e Ieova i ana auauna faamaoni. O le a tatou talanoaina i le mataupu o loo sosoo mai, le auala o loo ia faia ai faapea.