1. E faapefea ona tatou ono aafia i ni tulaga e faia ai ni mea e lē tonu?

 UA GAOI e se tasi le tupe a si fafine ua oti lana tane, lea sa faapolopolo e ola ai. Ua lafoaʻia se tamaitiiti e sona matua lē alofa. Ua falepuipui se tamāloa mo se solitulafono e na te leʻi faia. O le ā sou manatu i nei mea uma? E mautinoa e tigā ai lou loto i nei mea uma, ma o se lagona e masani ai tagata, auā e malolosi o tatou lagona i le mea e saʻo ma sesē. Pe a faia se mea e lē tonu, e oo iā i tatou le lagona ita. Tatou te mananaʻo ia toe tauia lelei lē ua āfaina fua, ae ia faasalaina le tagata na faia le mea leaga. Pe afai e lē faia lenā mea, tatou te ono manatu ai: ʻPo o silafia mai ea e le Atua le mea o loo tupu? Aiseā ua ia lē fesoasoani mai ai?’

2. Na faapeʻī le tali atu a Sapakuka i faiga lē tonu, ma aiseā na lē faitioina ai o ia e Ieova?

² A o faagasolo le olaga, ua fesiligia ai foʻi e auauna faamaoni a Ieova fesili faapena. E pei o le tatalo a le perofeta o Sapakuka i le Atua: “Aiseā ua e tuu mai ai aʻu e vaai atu i nei faiga ua matuā lē tonu lava? Aiseā ua e faataga ai faiga sauā, o solitulafono, ma faiga lē alofa e salalau atu i so o se mea?” (Sapakuka 1:3, Contemporary English Version) Sa leʻi faitioina e Ieova Sapakuka ona o lana fesili tuusaʻo, auā o Ia lava na tuuina i tagata le faalogona lea o le fia faia o le mea tonu. Ioe, ua iā i tatou se vaega itiiti o le faamasinotonu a Ieova.

3. Aiseā e mafai ai ona faapea atu, e sili atu ona silafia mai e Ieova faiga lē tonu na i lo o mea o loo tatou iloa?

³ O loo silafia mai e Ieova faiga lē faamasinotonu o loo faia. E tusa ai o aso o Noa, ua taʻu mai e le Tusi Paia iā i tatou: “Ua silafia e Ieova ua leaga tele lava tagata i le lalolagi, o manatu uma ua mafaufau ifo ai i o latou loto ua na ona leaga ia i aso uma lava.” (Kenese 6:5) Seʻi manatu i uiga tāua o lenā faamatalaga. E masani lava ona faavae aʻe lo tatou malamalama  e uiga i le faamasinotonu, i ni mea atonu na tatou faalogo i ai pe na tutupu moni foʻi iā i tatou. Peitaʻi o Ieova, o loo silafia mai e ia faiga lē tonu i se tulaga e aofia ai le lalolagi aoao. E na te silafia mea uma lava! E lē gata i lea, e na te silafia mai faanaunauga o le loto—po o mafaufauga leaga e māfua ai ni gaoioiga lē tonu.—Ieremia 17:10.

4, 5. (a) Ua faaalia faapefea e le Tusi Paia le silasila alofa mai o Ieova iā i latou ua faia i ai faiga lē tonu? (e) Ua faapefea ona āfaina lagona o Ieova i faiga lē tonu?

⁴ Peitaʻi e tele isi mea o loo faia e Ieova na i lo le tau ina mātau mai o faiga lē tonu. E na te silasila alofa mai foʻi iā i latou ua āfaina fua i na faiga. Ina ua sauāina ona tagata e nuu sa fai ma o latou fili, na matuā tigā le finagalo o Ieova “i o latou feoi, ona o ē ua faasauā ma faatigā iā te i latou.” (Faamasino 2:18) Atonu ua e mātauina, o le vaai soo o nisi tagata i faiga lē tonu, o le itiiti foʻi lea o le toe āfaina o o latou faalogona pe a vaai i ai. Ae lē faapena Ieova! Ua tusa ma se 6,000 tausaga o ia silasila mai pea i faiga lē tonu i le lalolagi aoao, peitaʻi e lē o liuliu ai lava lona ʻinoʻino mai i ai. Ua faamautinoa mai e le Tusi Paia iā i tatou, e inosia e ia o mea e pei “o le laulaufaiva pepelo,” o “lima e sasaa le toto o lē ua lē sala,” ma “le molimau pepelo, na te tautala i mea pepelo.”—Faataoto 6:16-19.

⁵ Seʻi manatu foʻi, i le matuā inosia e Ieova o taʻitaʻi faimea lē tonu i Isaraelu. Na ia faagaeeina lana perofeta e fesili atu iā i latou: “E lē o iā te outou ea ona iloa le faamasinoga?” Ina ua uma ona auʻiliʻili manino mai le auala sa latou faaaogāsesē ai le pule, ona valoia loa lea e Ieova le iʻuga o nei tane faimea piʻopiʻo: “Ona latou alalaga atu ai lea iā Ieova, a e lē faafofoga mai ai o ia iā te i latou; a e ʻalo ese ona fofoga iā te i latou i ia lava ona pō, auā ua leaga lava a latou mea e fai.” (Mika 3:1-4) E matuā ʻinoʻino lava Ieova i faiga lē tonu. Na muaʻi tupu se mea faapena iā te Ia! Ua faitau afe tausaga o faifai Satani iā Ieova e aunoa ma se māfuaaga tonu. (Faataoto 27:11) E lē gata i lea, sa matuā afāina lagona o Ieova i faiga mataʻutia sa sili ona lē tonu, ina ua faasalaina lona Alo, o lē “na lē agasala  lava,” e pei o se tagata solitulafono. (1 Peteru 2:22; Isaia 53:9) E mautinoa lava e lē o lilo i le silafaga a Ieova, ma e lē o galo foʻi iā te ia le pagatia o i latou ua mafatia i faiga lē tonu.

6. O ā o tatou faalogona pe a fesagaʻi ma faiga lē tonu, ma aiseā?

⁶ Peitaʻi, pe a tatou mātauina faiga lē tonu—pe ono āfaina ai foʻi i tatou i na faiga—e masani lava ona oso aʻe le ita. Ua faia i tatou i le faatusa o le Atua, ma e mautinoa le tuufaafeagai o le amiolētonu ma uiga masani o Ieova. (Kenese 1:27) Aiseā la, ua faataga ai e le Atua faiga lē tonu?

7. Faamatala pe na faapefea ona taʻuleagaina le suafa o Ieova ma luʻia lana auala e pule ai.

⁷ E fesootaʻi le tali o lenei fesili i se mataupu tāua. E pei ona tatou mātauina, e iai le aiā a Lē na Foafoaina Mea e pulea ai le lalolagi ma i latou uma o loo mau ai. (Salamo 24:1; Faaaliga 4:11) Peitaʻi, i le amatamataga o le talafaasolopito o le tagata, na taʻuleagaina le suafa o Ieova ma luʻia lana auala e pule ai. Na faapefea ona tupu o lenei mea? Na poloaʻia e Ieova le uluaʻi tagata, o Atamu, ina ia aua neʻi ʻaina le fua o se laau sa iai i le faatoʻaga, lea sa avea ma ona aiga Parataiso. O le ā e tatau ona tupu iā te ia pe a lē usiusitai? Na fetalai atu le Atua iā te ia: “E te oti ai lava.” (Kenese 2:17) Sa leai se faigatā o le poloaʻiga a le Atua iā Atamu po o lana avā, o Eva. Peitaʻi, na taumafai Satani e faatalitonu Eva e faapea, o loo pulepuletutū ma le lē tonu le Atua. O le ā e tupu pe afai e ʻai Eva i le laau? Na taʻu atu e Satani iā Eva: “Lua te lē oti lava; auā ua silafia e le Atua, o le aso lua te aai ai, e pupula ai o oulua mata; ona avea ai lea o oulua e pei ni atua o loo iloa le lelei ma le leaga.”—Kenese 3:1-5.

8. (a) O le ā sa faauiga i ai le faamatalaga a Satani lea na fai atu iā Eva? (e) O le ā na fesiligia e Satani e faatatau i le suafa o le Atua ma lana pule silisili ese?

⁸ O le faamatalaga lenei a Satani sa faauiga e faapea, e lē gata ina taofiofia e Ieova ni faamatalaga tāua mai iā Eva, ae o lea foʻi sa pepelo Ieova iā Eva. Na faatupu e Satani ni masalosaloga  iā Eva e na te fesiligia ai le lelei o Ieova. Na matuā faalumaina ai e Satani le suafa o le Atua ma ia luʻia ai foʻi le pule silisili ese a Ieova, po o le auala e pule ai. Na poto lava Satani i lona lē fesiligia o le manatu moni faapea, o le Atua e pule silisili ese. Peitaʻi na ia fesiligia pe ua saʻo, talafeagai, ma tonu le tuuina atu i le Atua o lenā pule silisili ese. E tusa o lea sa ia faapea mai e leʻi faatinoina e Ieova lana pule i se auala amiotonu ma e leʻi faia mo se lelei o Ana auauna.

9. (a) O le ā le āuga na oo iā Atamu ma Eva ona o le lē usiusitai, ma o ā fesili tāua tele na lāgā ai? (e) Aiseā na lē tau ai lava ina faaumatia loa e Ieova i lenā taimi le ʻaufouvale?

⁹ O le iʻuga, na lē usiusitai uma Atamu ma Eva iā Ieova e ala i lo la aai i le laau faasāina. O le lē usiusitai na faasalaina ai foʻi i laʻua i le oti, e pei lava ona sa folafola atu i ai e le Atua. O le pepelo a Satani na lāgā ai ni fesili tāua tele. Pe iai moni ea iā Ieova le aiā e pulea ai tagata, pe tatau i le tagata ona puleaina o ia lava? Pe o faatinoina ea e Ieova lana pule silisili ese i se tulaga e sili ona lelei? Na ono mafai e Ieova ona faaaogā lona malosi uma lava e faaumatia ai i lenā lava taimi le ʻaufouvale lea sa iai. Peitaʻi, o fesili ia na lāgā e leʻi faasino atu i le mana o le Atua, ae o lona suafa, lea e aofia ai ma le auala e pule ai. O le faaumatiaina la o Atamu, Eva, ma Satani, o le a lē faamautinoaina ai le amiotonu o le pule a le Atua. Na i lo lea, e ono atili ai ona fesiligia le tonu o lana pule. E na o le pau le auala e faamautinoa ai pe mafai e tagata ona latou pulea ma le manuia i latou lava, e tutoʻatasi mai le Atua, o le tuu atu lea o se avanoa e faatino ai.

10. O le ā ua faaalia mai e talafaasolopito e faatatau i pulega a tagata?

¹⁰ O le ā ua faaalia mai i le faagasologa o taimi? Ua faitau afe tausaga o faatinoina e tagata le tele o ituaiga o faigāmalo, e aofia ai malo faatautalatasi, faatemokalasi, faasosalisi, ma le faakomunisi. O le iʻuga o na faigāmalo uma o loo faaata mai e le faamatalaga tuusaʻo ma le manino a le Tusi Paia e faapea: “E pule . . . le tasi tagata i le tasi, e leaga ai o ia lava.” (Failauga 8:9) Ona o ni māfuaaga lelei, na faapea mai ai le perofeta  o Ieremia: “Ieova e, ua ou iloa e lē o i le tagata lona ala, e lē o i le tagata e savali ona faatonuina le mea e ui ai o ia.”—Ieremia 10:23.

11. Aiseā na faataga ai e Ieova tagata ina ia fetaiaʻi ma mafatiaga?

¹¹ Na silafia mai lava e Ieova i le amataga, o le fia tutoʻatasi o le tagata, ma lona fia pulea o ia lava, o le a iʻu i mafatiaga e tele. Po ua amiolētonu la le Atua i le faatagaina o na faiga lē tonu e faaauau pea? E leai lava! Seʻi fai se faataʻitaʻiga: Seʻi faapea o loo manaʻomia ona fai se taotoga o sau tamaitiiti e togafitia ai sona maʻi o loo matuā tigāina ai lava. Ua e iloa o le a fai lava sina tigāina o si au tama pe a fai le taotoga, ma o le a e matuā faanoanoa ai foʻi. Ua e iloa foʻi o le taotoga lea o le a mafai ai e lau tama ona toe maua lona soifua mālōlōina lelei i aso o totoe o le olaga. Na faapena foʻi ona silafia e le Atua—na oo lava ina valoia mai—e faapea, o lona faatagaina o pulega a tagata o le a aofia ai foʻi ma ni tigā ma mafatiaga. (Kenese 3:16-19) Peitaʻi na ia silafia foʻi o le a ono maua ai se mapusaga aogā pe afai na te faatagaina tagata uma ina ia vāai lava i latou i iʻuga leaga e maua mai le fouvale. I lenei auala, e mafai ai ona iai se faaleleiga tumau o lenā luʻi, e faavavau.

12. E pei ona faataʻitaʻia mai iā Iopu, o le ā le tuuaʻiga ua faia e Satani e faatatau i tagata?

¹² E iai foʻi se isi vala o lenei luʻi. I le fesiligia o le tonu ma le amiotonu o le pule a le Atua, sa lē gata ai ina faia e Satani ni tala taufaaleaga e tusa o le pule silisili ese a Ieova ma lona suafa, ae sa ia faia foʻi ni tala taufaaleaga e faatatau i auauna a le Atua e tusa ai o lo latou faamaoni. Seʻi manatu la i le mea na taʻu atu e Satani iā Ieova e faatatau i le tagata faamaoni o Iopu: “Ua e lē siʻosiʻomia ea i le aupā o ia, ma lona fale, atoa ma ana mea uma i itu uma? ua e faamanuia le galuega a ona lima, ua e faateleina foʻi ana manu i le fanua. A e peitaʻi ia e  aapa atu lou aao, ma e tago atu i ana mea uma, pe na te lē faifai ai ea iā te oe i ou lava luma?”—Iopu 1:10, 11.

13. O le ā sa uiga i ai Satani e ala i ana tuuaʻiga e faatatau iā Iopu, ma e faapefea i lenei mea ona aafia ai tagata uma lava?

¹³ Na finau mai Satani e faapea, sa faaaogā e Ieova Lona mana tau puipuiga e faatau atu ai le faamaoni o Iopu. O lona uiga, o lea sa faauiga faapea e pepelo le faamaoni o Iopu, sa ia tapuaʻi i le Atua ona o le fia maua o sona manuia. Sa finau maumauaʻi mai Satani, afai e aveesea faamanuiaga a le Atua mai iā Iopu, o le a fetuu foʻi e lenā tagata Lē na Foafoaina o ia. Na iloa e Satani le matilatila o Iopu i le avea ma sē “ua mataʻu i le Atua, ma ʻaloʻalo ese i mea leaga.” a O lea, afai sa mafai e Satani ona faavaivaia le faamaoni o Iopu, o le ā la le uiga o lenā mea e faatatau i isi uma tagata? Na fesiligia moni lava la e Satani le alofa faamaoni o i latou uma o loo fia auauna i le Atua. Pe a faalautele lava le manatu, e tusa o lea sa faapea atu Satani iā Ieova: “O mea uma foʻi ua i ai i le tagata, [e lē na o Iopu] e avatua e ia e sui aʻi lona ola.”—Iopu 1:8; 2:4.

14. O le ā ua faaalia mai e talafaasolopito e tusa ai o le tuuaʻiga a Satani e faatatau i tagata?

¹⁴ Ua faaalia i talafaasolopito e faapea, e toʻatele tagata e pei o Iopu, o loo tumau pea ona alolofa faamaoni iā Ieova e ui ina fesagaʻi ma puapuaga—ua lē tutusa lenā ma le tuuaʻiga a Satani. Ua latou faafiafiaina le finagalo o Ieova i lo latou faamaoni, ma avatua ai iā Ieova se tali i le faifai faamaualuga mai a Satani e faapea, o le a lē toe auauna tagata i le Atua pe a latou fesagaʻi ma faigatā. (Eperu 11:4-38) Ioe, e lē taitai mananaʻo tagata loto faamaoni e fulitua i le Atua. E tusa lava pe mafatia i le tele o faigatā, ae ua latou faalagolago atu pea ia Ieova ina ia foaʻi mai le malosi e tutumau ai.—2 Korinito 4:7-10.

15. O le ā le fesili e ono lāgā e faatatau i faamasinoga a le Atua i taimi ua teʻa ma i le lumanaʻi?

 ¹⁵ Peitaʻi e tele isi mea e aofia i le faaalia e Ieova o le faamasinotonu, na i lo le mataupu e fesootaʻi atu i lona pule silisili ese ma le faamaoni o le tagata. Ua taʻu mai e le Tusi Paia iā i tatou se tala o faamasinoga na faia e Ieova i nisi o tagata taʻitoʻatasi, e oo foʻi i ni malo. O loo iai foʻi valoaga i faamasinoga o le a ia faia i le lumanaʻi. Aiseā e mafai ai ona tatou mautinoa o loo amiotonu ma o le a amiotonu pea Ieova i ana faamasinoga?

16, 17. O ā faaaʻoaʻoga e faaalia ai e lē o lava le malamalama o tagata i le uiga moni o le faamasinotonu?

¹⁶ E mafai ona faapea atu ma le tonu e uiga iā Ieova: “E tonu ona ala uma lava.” (Teuteronome 32:4) E leai se tasi o i tatou e mafai ona faia se faamatalaga faapena e faasino mai iā i tatou lava, auā ua masani pea ona lē manino o tatou mafaufauga e tusa o le mea ua tonu, talu ai le lē atoatoa o mea tatou te iloa. Mo se faaaʻoaʻoga, seʻi manatu iā Aperaamo. Sa ia ʻaiʻoi atu iā Ieova e tusa ai o le faaumatiaga o Sotoma—e ui lava i le taatele o le amioleaga i inā. Na ia ole atu iā Ieova: “E te faaumatia ea ē ua amiotonu faatasi ma ē amio leaga?” (Kenese 18:23-33) O le tali i ai e leai. Na faatoʻā ʻfaatotō faaua ifo e Ieova le teio ma le afi’ i Sotoma, ina ua taunuu ma le saogalemu atu le tagata amiotonu o Lota, ma ona afafine i le aai o Soara. (Kenese 19:22-24) I se faaeseesega na matuā “ita lava” Iona ina ua faaalia mai e le Atua lona alofa mutimutivale i tagata o Nineva. Talu ai ua uma ona folafola atu e Iona lo latou faaumatiaga, atonu ai sa ono faamalieina lona loto pe a vaai atu ua faatamaʻia uma i latou—e tusa lava pe na toe salamō moni.—Iona 3:10–4:1.

¹⁷ Sa faamautinoa mai e Ieova iā Aperaamo e faapea, o Lona faatinoina o le faamasinotonu e aofia ai e lē gata o le faaumatiaina o ē amioleaga, ae o le faasaoina foʻi o ē amiotonu. I le isi itu, sa tatau ona iloa e Iona e alofa mutimutivale Ieova. Pe afai e suia e tagata amioleaga o latou ala, e nofosauni o ia e  “faamagalo sala.” (Salamo 86:5) E lē pei Ieova o isi tagata o loo popole i o latou tulaga maualuluga o iai. Na i lo lea, e na te lē faaooina mai ni faasalaga ogaoga mo le tau ina faaalia ai o lona mana po o lona malosi. E na te lē taofia foʻi le faaalia o lona alofa ona e popole faapea, o le a manatu nisi o ia ua vaivai. O lana fuafuaga, ina ia faaalia le alofa mutimutivale i so o se mea ua talafeagai ona faaalia ai.—Isaia 55:7; Esekielu 18:23.

18. Ia faaali mai i le Tusi Paia le manatu faapea, e lē gaoioi Ieova i le na o ni lagona ootia.

¹⁸ Peitaʻi, e lē suia le silafaga a Ieova ona o ni lagona ootia. Ina ua matuā ogaoga faiga faaifo i tupua a ona tagata, sa folafola atu ma le maumauaʻi e Ieova: “[O le a] ou faamasino iā te oe e tusa ma au amio, ou te taui atu foʻi iā te oe i au mea e inosia uma. Ou te lē faasaoina lava oe, ou te lē faapelepeleina foʻi oe; a e peitaʻi aʻu, ou te taui atu iā te oe i au amio.” (Esekielu 7:3, 4) O lea la, pe a faauamaaa pea tagata i a latou amioga, e faia foʻi i ai ma le tonu e Ieova lana faamasinoga. Peitaʻi e faavae aʻe lana faamasinoga i ni faamaoniga maumaututū. O lea, ina ua oo atu le alaga o faitioga i ona fofoga e faatatau iā Sotoma ma Komoro, ona fetalai mai lea o Ieova: “O le mea lea ou te alu ifo ai, ia iloa po ua faia lava e i latou e pei o le alaga ua oo mai ai iā te aʻu.” (Kenese 18:20, 21) Maʻeu lo tatou faafetai ona e lē o pei Ieova o le toʻatele o tagata o ē faavave ona fai a latou faaiʻuga a o leʻi faalogologo atu i faamatalaga moni uma! E moni lava, o Ieova, o ia lea ua faamatala mai e le Tusi Paia e faapea, “o le Atua faamaoni, e lē o iā te ia se amiolētonu.”—Teuteronome 32:4.

19. O le ā se mea e mafai ona tatou faia pe a iai ni a tatou fesili faigatā e faatatau i le faatinoina e Ieova o lana faamasinotonu?

¹⁹ E lē o faamalaulau maia e le Tusi Paia fesili uma e tusa ai o gaoioiga a Ieova i taimi ua teʻa; e lē o aumaia foʻi auʻiliʻiliga uma e faatatau i le auala o le a faaoo mai ai e Ieova i le lumanaʻi lana faamasinoga i tagata taʻitoʻatasi ma vaega o tagata. Pe afai tatou te lē mautinoa i tala po o valoaga o loo i le Tusi Paia  e lē o matuā auʻiliʻiliina mai, e mafai ona tatou faaalia le alofa faamaoni lea sa faaalia e le perofeta o Mika, o lē na tusi mai: “Ou te faamoemoe i le Atua o loʻu olataga.”—Mika 7:7.

20, 21. Aiseā e mafai ai ona tatou mautinoa o le a faia pea e Ieova le mea ua tonu?

²⁰ E mafai ona tatou talitonu ma le mautinoa, o le a faia e Ieova le mea ua tonu i taimi uma. E tusa lava pe foliga mai e lē o fia uaʻi atu tagata i faiga lē tonu o loo iai, ae ua folafola mai e Ieova: “O iā te aʻu le taui ma sui, ou te taui atu.” (Roma 12:19) Pe afai tatou te onosai ma faatalitali, o le a tatou toe faaleo atu ai le talitonuga maumauaʻi lea na faaleo mai e le aposetolo o Paulo e faapea: “O i le Atua ea le amiolētonu? Aua neʻi faapea.”—Roma 9:14.

²¹ O loo tatou ola nei i “aso faigatā.” (2 Timoteo 3:1) Ua tele faiga leaga talu ai le lē faamasinotonu ma faiga ʻsauā.’ (Failauga 4:1) Peitaʻi, e lē o suia lava Ieova. O loo ʻinoʻino pea o ia i le lē faamasinotonu, ma o loo matuā silasila alofa mai iā i latou ua āfaina fua i nei faiga. Pe afai tatou te faamaoni atu pea iā Ieova ma lana pule silisili ese, o le a ia foaʻi mai iā i tatou le malosi e tutumau ai seʻia oo i le taimi atofaina, lea o le a ia faasaʻoina ai faiga lē tonu uma e ala mai i le pulega a lona Malo.—1 Peteru 5:6, 7.