1-3. (a) O le ā se mea mata‘utia na tupu i le ‘ausoo a o iai i le Sami o Kalilaia, ma o le ā na faia e Iesu? (e) Aiseā na saʻo ai le faamatalaga a Paulo e faapea, “ua fai Keriso ma mana o le Atua”?

 SA MATUĀ fefefe le ‘ausoo. Na latou folau atu e sopo‘ia le Sami o Kalilaia, ae faafuase‘i loa ona taia i se afā. E mautinoa sa latou vāai muamua fo‘i i ni matagi malolosi i lenei vaituloto—aemaise fo‘i, o nisi o nei tane e masani lelei i le faifaiva. a (Mataio 4:18, 19) Peita‘i o lenei “afā, o le matagi tele lava,” ma na vave ona matuā sousou ai le sami. Sa taumafai malosi nei tane e ālo le vaa, ae ua matuā malosi tele le afā. Ua ‘fafati mai i totonu o le vaa’ galu malolosi, ma amata ai ona tumu le vaa i suāsami. A o fai nei gaoioiga e tele, ae o loo gase pea le tofā a Iesu i le taumuli o le vaa, ua matuā lē lavā o ia mai le faai‘uga o le aso sa a‘oa‘o atu ai i le motu o tagata. Sa matuā fefefe le ‘ausoo, ma latou fafaguina ai Iesu ma ‘ai‘oi atu: “Alii e, faaola mai, a matou fano.”—Mareko 4:35-38; Mataio 8:23-25.

² E le‘i fefe Iesu. O lona faatuatua na ia vavao atu ai i le matagi ma le sami e faapea: “Faalologo ia, inā malū ia.” Na vave ona usiusitai le matagi ma le sami—sa mou atu le matagi malosi, na pē ifo galu malolosi, ma “ua matuā malū” lava. Na lē magagana le ‘ausoo i le fefefe. “Po o ai lava lenei?” sa latou femusua‘i ai. Ioe, o ai se tagata e mafai ona ia vavaoina le matagi ma le sami e pei o loo a‘oa‘ia se tamaitiiti ulavale?—Mareko 4:39-41; Mataio 8:26, 27.

³ Peita‘i o Iesu e lē o se tagata e pei o isi. Sa faaali iā te ia ma  faaauala mai ai fo‘i iā te ia le mana o Ieova i ni auala e sili ona ofoofogia. Ua sa‘o la faamatalaga na faia e le aposetolo o Paulo e faapea, “ua fai Keriso ma mana o le Atua.” (1 Korinito 1:24) Pe faapefea ona fai Iesu ma mana o le Atua? O ā fo‘i ni aafiaga mai le faaaogāina e Iesu o le mana e ono maua i o tatou olaga?

4, 5. (a) O le ā le mana ma le pule na foa‘i ane e Ieova i lona Alo e to‘atasi? (e) Na mafai faapefea e lenei Alo ona faataunuuina fuafuaga a lona Tamā mo le foafoaga?

⁴ Se‘i manatu i le mana lea sa iā Iesu a o le‘i afio mai e avea ma tagata. Na faaalia e Ieova lona lava ‘mana e faavavau’ ina ua ia foafoaina lona Alo pele e to‘atasi, o lē ua lauiloa o Iesu Keriso. (Roma 1:20; Kolose 1:15) Ina ua mavae lenā, ona foa‘i ane lea e Ieova le mana tele ma le pule i lenei Alo, ma tofia o ia e galue e tusa ai ma Ana fuafuaga mo le foafoaga. Ua faapea mai le Tusi Paia e faatatau i le Alo: “Na ia faia mea uma lava; e leai fo‘i se mea e tasi na faia e le‘i faia e ia.”—Ioane 1:3.

⁵ E itiiti sina vaega o lenā tofiga o loo mafai ona tatou malamalama i ai. Se‘i manatu i le mana lea e mana‘omia ina ia foafoaina ai le faitau miliona o agelu malolosi, le vateatea aoao, le faitau piliona o ona aniva, faapea le lalolagi ma ituaiga eseese o ola o loo iai. Sa maua e le Alo e to‘atasi le agaga paia o le Atua, o le mana lea e sili ona malosi i le lagi ma le lalolagi ina ia faia ai lea galuega. Na fiafia tele lenei Alo i le avea ma Tufuga, lea sa faaaogā e Ieova i le foafoaina o isi mea uma.—Faataoto 8:22-31.

6. Ina ua mavae le maliu o Iesu i le lalolagi ma toetū a‘e, o le ā le mana ma le pule na tuuina atu i ai?

⁶ Pe sa mafai ea e le Alo e to‘atasi ona mauaina se isi mana ma se pule e sili atu? Ina ua mavae le maliu o Iesu i le lalolagi ma toetū mai, ona ia fetalai lea: “Ua tuuina mai iā te a‘u le pule uma lava i le lagi ma le lalolagi.” (Mataio 28:18) E mautinoa, ua iai iā Iesu le mana ma le aiā e pule ai i mea uma. O ia o le “Tupu o tupu, ma le Alii o alii,” o lea, ua iā te ia ai le pule e faaumatia “alii sili uma, ma faipule uma, ma ē malolosi,” e vaaia  pe lē vaaia, e tetee atu i lona Tamā. (Faaaliga 19:16; 1 Korinito 15:24-26) ‘Ua lē tuua e Ieova se mea e tasi e le‘i tuuina i lalo iā’ Iesu—o lona uiga, o mea uma lava se‘i vaganā ai le Atua lava ia.—Eperu 2:8; 1 Korinito 15:27.

7. Aiseā ua tatou iloa ai o le a lē taitai ona faaaogāsesē e Iesu le mana ua tuuina atu e Ieova iā te ia?

⁷ Pe tatau ea ona tatou popole ina ne‘i faaaogāsesē e Iesu lona mana? E matuā leai lava! E moni le alofa o Iesu i lona Tamā ma o le a ia lē faia se mea e faatigā ai iā te ia. (Ioane 8:29; 14:31) E silafia lelei e Iesu e lē taitai ona faaaogāsesēina e Ieova Lona mana silisili ese. Na vaaitino lava Iesu a o sa‘ilia e Ieova ni avanoa e ‘fesoasoani atu ai iā te i latou o ē ua sao o latou loto iā te ia.’ (2 Nofoaiga a Tupu 16:9) Ioe, ua tutusapau le alofa o Iesu ma le alofa o lona Tamā mo tagata, o lea e mafai ai ona tatou iloa o le a faaaogāina pea e Iesu lona mana mo le faia o mea lelei. (Ioane 13:1) Ua faataatia e Iesu se talaaga lē ponā e tusa ai o lenei manatu. Se‘i o tatou talanoaina le mana lea sa iā te ia a o iai i le lalolagi, ma le auala na uuna‘ia o ia e faaaogāina ai.

8. Ina ua faauuina Iesu, o ā mea sa ia faia ona o le mana sa iā te ia, ma na faapefea ona ia faaaogāina?

⁸ E le‘i faia e Iesu ni vavega a o avea o se tamaitiiti o loo tuputupu a‘e i Nasareta. Peita‘i na suia lenā tulaga ina ua papatisoina o ia i le 29 T.A., ina ua tusa ma le 30 ona tausaga. (Luka 3:21-23) Ua faailoa mai e le Tusi Paia: “O lē na faauuina e le Atua i le Agaga Paia ma le mana, o ia sa femaliua‘i ma agalelei ma faamālōlō atu i ē na faato‘ilaloina uma lava e le tiapolo.” (Galuega 10:38) E faaalia mai ai i lenā upu “agalelei” e faapea, na sa‘o ona faaaogā e Iesu lona mana. Ina ua mavae lona faauuina, ona avea ai lea o ia “o le perofeta lea sa malosi i mea na na faia, atoa ma ana upu.”—Luka 24:19.

9-11. (a) O fea na masani ona a‘oa‘o atu ai Iesu, ma o le ā le lu‘i na ia fesaga‘ia? (e) Aiseā na maofa ai le motu o tagata i le auala na a‘oa‘o atu ai Iesu?

⁹ Sa faapefea ona malosi Iesu i ana fetalaiga? Sa masani ona  a‘oa‘o atu o ia i fafo—i tala ane o vaituloto ma luga o mauga faapea fo‘i i ala tetele ma maketi. (Mareko 6:53-56; Luka 5:1-3; 13:26) Sa faigofie i lana ‘aufaalogologo ona toe ō ese pe ana fai sa lē atoa lo latou fiafia i ana fetalaiga. I vaitaimi a o le‘i lolomia ni tusi, sa tatau ai i lana ‘aufaalogologo o ē na loto talisapaia, ona tausia ana fetalaiga i o latou mafaufau ma loto. Sa tatau i le a‘oa‘o atu a Iesu ona tupu a‘e ai le naunau e fia faalogo, ia malamalamagofie, ma faigofie ona manatuaina. Peita‘i e le‘i faigatā iā Iesu lenei lu‘i. Mo se faaa‘oa‘oga, se‘i manatu i lana Lauga i luga o le Mauga.

¹⁰ Na faapotopoto i se taeao i le amatamataga lava o le 31 T.A., se motu o tagata i ‘autafa o se mauga e latalata ane i le Sami o Kalilaia. O nisi tagata na ō ane mai Iutaia ma Ierusalema, e tusa ma le 60 i le 70 maila (100 i le 110 kilomita) le mamao. O isi e faimalaga mai le talafatai i le vaipanoa o Turo ma Saitonu, i le itu i mātū. Sa faalatalata atu le to‘atele o tagata mama‘i iā Iesu ina ia pa‘i atu iā te ia, ma sa ia faamālōlōina uma i latou. Ina ua māe‘a ona faamālōlō uma tagata sa mama‘i tigāina, ona amata loa lea o lana a‘oa‘o atu. (Luka 6:17-19) Ina ua māe‘a lana lauga, na maofa le motu o tagata i mea sa latou faalogo i ai. Aiseā?

¹¹ I tausaga mulimuli ane, na tusi mai ai se tagata na faalogologo i lenā lauga e faapea: “Ona matuā taufaiofo ai lea o le motu o tagata i lana a‘oa‘oga, auā ua ia a‘oa‘o iā te i latou e pei o sē ua i ai le pule.” (Mataio 7:28, 29) Sa mafai ona latou iloa le mana sa iai i fetalaiga a Iesu. Na fetalai Iesu e fai ma sui o le Atua, ma sa ia lagolagoina lana a‘oa‘oga i le Afioga a le Atua. (Ioane 7:16) Sa manino lelei faamatalaga a Iesu; na faagaeetia ai loto o tagata i ana tima‘iga, ma sa matuā mautinoa ona manatu faaalia. O ana fetalaiga sa matuā faaalia ai le aano tonu o le mataupu, ma faaosofia ai fo‘i loto o lana ‘aufaalogologo. Na ia a‘oa‘oina i latou i le auala e maua ai le fiafia, le auala e tatalo ai, le auala e sa‘ili atu ai i le Malo o le Atua, ma laasaga e ao ona faia mo so latou lumana‘i manuia. (Mataio 5:3–7:27)  Na faatupuina e ana fetalaiga le fiafia tele i loto o i latou sa fia maua le upu moni ma le amiotonu. Na loto malilie na tagata e ‘faafitia’ i latou lava ma lafoa‘ia mea uma lava ina ia mulimuli atu iā te ia. (Mataio 16:24; Luka 5:10, 11) Ma‘eu se faamaoniga o le mana o fetalaiga a Iesu!

12, 13. Pe na faapefea ona ‘malosi Iesu i mea na na faia,’ ma o ā auala eseese na faia ai ana vavega?

¹² Sa ‘malosi fo‘i Iesu i mea na ia faia.’ (Luka 24:19) E silia ma le 30 vavega patino na faia e Iesu o loo tusia e Evagelia—o na vavega uma na faia i le “mana o le Alii [o Ieova].” b (Luka 5:17) Na aogā i le faitau afe o tagata vavega na faia e Iesu. Seʻi iloilo na o ni vavega se lua—o le fafagaina o le 5,000 o tane ma le isi 4,000 tane mulimuli ane ai. E faitau afe e sili atu ai le aofaʻi o le motu o tagata na iai pe a aofia ai ma fafine ma tamaiti!—Mataio 14:13-21; 15:32-38.

¹³ Sa tele lava mea eseese na faia e Iesu i ana vavega. Sa iā te ia le pule i temoni, ma sa lē faigatā iā te ia lona tutulia o i latou. (Luka 9:37-43) Sa iā te ia le mana e pulea ai vaega masani o mea, e pei o le faaliliuina o le vai e fai ma uaina. (Ioane 2:1-11) Na matuā faate‘ia ona soo ina ua o ʻlatou iloa atu Iesu o savali i luga o le vai.’ (Ioane 6:18, 19) Sa ia faamālōlōina ma‘i e ala i lona mana, o ma‘i eseese o le tino, o ma‘i faaumiumi, ma ni faama‘i e lamatia ai le ola. (Mareko 3:1-5; Ioane 4:46-54) E eseese uma auala sa ia faatinoina ai na faamālōlōga. O nisi ma‘i sa ia faamālōlōina e aunoa ma lona vaai i ai, a o isi sa pa‘i tonu atu i ai aao o Iesu. (Mataio 8:2, 3, 5-13) O nisi na faamālōlōina i le taimi lava na faatino ai, ae o isi sa faasolosolo mālie ona faamālōlōina.—Mareko 8:22-25; Luka 8:43, 44.

14. I ā tulaga sa faata‘ita‘ia ai e Iesu ua iā te ia le mana e toe faaolaina ai ē ua maliliu?

¹⁴ O le itu e mata‘ina, auā sa iā Iesu le mana e toe faaolaina ai  ē ua maliliu. O loo tusia ai taimi e tolu na ia faatutūina ai nisi na feoti, o se teineitiiti e 12 tausaga, o se tama e to‘atasi a se fafine ua oti lana tane, ma le tuagane sa pele i ona tuafāfine. (Luka 7:11-15; 8:49-56; Ioane 11:38-44) E leai se mea e tasi na faigatā. Sa ia toe faatūina le teineitiiti e 12 tausaga mai lona moega, ina ua faato‘ā oti atu lava. Sa ia toe faatūina le tama a le fafine ua oti lana tane, a o latou fataina o ia, e foliga mai i le aso lava fo‘i lea na oti ai. Ae o Lasalo, sa ia toe faatūina o ia mai lona tuugamau ina ua mavae aso e fā talu lona maliu.

15, 16. O le ā le faamaoniga e iloa ai, e le‘i manatu faapito Iesu i le faaaogāina o lona mana?

¹⁵ Pe mafai ona e manatu i le ono faaaogāsesēina o le mana lea ua iā Iesu, pe ana fai o se pule lē lelei atoatoa lea ua tuuina atu i ai? Peita‘i sa leai se agasala a Iesu. (1 Peteru 2:22) E le‘i finagalo o ia e aafia i ni faiga manatu faapito, faamaualuga, ma le matape‘ape‘a lea e uuna‘ia ai tagata lē lelei atoatoa e faaaogā a latou pule e faaleagaina ai isi.

¹⁶ E le‘i manatu faapito Iesu i le faaaogāina o lona mana, sa lē taitai fo‘i ona ia faaaogāina mo ni ona lava lelei. Ina ua fia taumafa o ia, sa ia le‘i finagalo e liliuina maa e fai ma areto. (Mataio 4:1-4) Ona o le itiiti o ana meatotino, e iloa ai sa le‘i maua e ia ni manuia faaletino mai le faaaogāina o lona mana. (Mataio 8:20) Ua iai fo‘i faamaoniga na ia faia galuega mamana e aunoa ma se manatu faapito. Ina ua ia faia vavega, na oo ai fo‘i ni aafiaga iā te ia. Ina ua ia faamālōlōina tagata mama‘i, na alu ese atu lona malosi. Na ia silafia le alu ese atu o le malosi, e oo lava i le taimi lea na ia faamālōlōina ai na o se tagata e to‘atasi. (Mareko 5:25-34) E ui i lea, sa ia lotomalie e pa‘i atu le motu o tagata iā te ia ma mālōlō uma ai i latou. (Luka 6:19) Ma‘eu se agaga lē manatu faapito!

17. Na faapefea ona faautauta Iesu i le faaaogāina o lona mana?

¹⁷ Na faautauta Iesu i le faaaogāina o lona mana. Sa lē taitai ona ia faatinoina ni vavega ona o le faalialiavale. (Mataio  4:5-7) E le‘i finagalo e faatino ni faaaliga e tau ina faamalieina ai mana‘oga sesē o le fia isuisu o Herota. (Luka 23:8, 9) Na i lo le tau ina faalialia ai o lona mana, sa masani ona vavao e Iesu i latou na ia faamālōlōina ina ia aua ne‘i ta‘uina atu i se isi. (Mareko 5:43; 7:36) E le‘i mana‘o o ia e fai e tagata ni manatu e uiga iā te ia ona o ni tala uigaese na latou faalogo i ai.—Mataio 12:15-19.

18-20. (a) O le ā na taa‘ina ai le auala na faaaogā ai e Iesu lona mana? (e) O ā ni ou faalogona e tusa o le auala na faamālōlōina ai e Iesu se tamāloa sa logonoa?

¹⁸ Sa matuā lē tutusa lava lenei tagata malosi o Iesu, ma ta‘ita‘i o malo o ē o loo pule e aunoa ma le amana‘ia o mana‘oga ma mafatiaga o isi. Sa manatu mamafa Iesu mo le lelei o tagata. I le tau lava o lona silasila atu i tagata sa mafatia, na matuā pā‘ia ai lona finagalo ma uuna‘ia ai o ia e faato‘afilemu o latou mafatiaga. (Mataio 14:14) Sa ia magafagafa i o latou faalogona ma mana‘oga, ma o lona manatu alofa na taa‘ina ai le auala sa ia faaaogā ai lona mana. O se faaa‘oa‘oga sili ona uigā o lenā mea o loo faamatalaina i le Mareko 7:31-37.

¹⁹ I lenā taimi, sa maua ai e le motu o tagata Iesu ma latou avatu iā te ia le to‘atele o tagata mama‘i, ma na ia faamālōlōina i latou uma. (Mataio 15:29, 30) Peita‘i na iai se tamāloa na taula‘i faapitoa atu i ai Iesu. Sa logonoa le tamāloa ma faigatā fo‘i ona tautala. Atonu na silafia atu e Iesu le popole po o le matamuli fo‘i o lenei tamāloa. Ona aveese lea o ia ma le magafagafa e Iesu mai le motu o tagata, ma avatu i se nofoaga e na o i la‘ua. Ona faia lea e Iesu ni tāga e faailoa atu ai i le tamāloa le mea o le a ia faia. Na ‘tuu e Iesu ona tamatama‘i lima i totonu o taliga o le tamāloa, ua feanu fo‘i, ma pa‘i ane i lona laulaufaiva.’ c (Mareko 7:33) Ona tepa a‘e lea o Iesu i le lagi, ua  mapuea a o faia sana tatalo. O nei gaoioiga sa ta‘u atu ai i le tamāloa, o mea o le a faia iā te ia, ua mafai ona o le mana o le Atua. Mulimuli lava, na fetalai ai loa Iesu: “Ia avanoa.” (Mareko 7:34) I lenā taimi, na toe mafai ai ona faalogo le tamāloa, ma mafai fo‘i ona tautala e pei ona masani ai.

²⁰ Ma‘eu le manaia o lenei manatu, e tusa lava pe sa faaaogā e Iesu lona mana mai le Atua e faamālōlō ai ē na mafatia, ae sa ia manatu mamafa pea i o latou lava faalogona! Pe lē o se faalaei‘auga ea la le iloa, ua tuuina atu e Ieova le Malo Faa-Mesia i lenā Pule e alofa ma magafagafa?

21, 22. (a) O le ā sa faaatagia mai e vavega na faia e Iesu? (e) Talu ai e mafai e Iesu ona pulea malosiaga faalenatura, o le ā la e mafai ona tatou faatalitalia i le taimi o le pulega a lona Malo?

²¹ O vavega na faatinoina e Iesu a o iai i le lalolagi o ni ata na o faamanuiaga sili o le a oo mai i le taimi o lana pulega tautupu. I le lalolagi fou a le Atua, o le a toe faia ai e Iesu vavega—ae i se tulaga o le a aofia ai le lalolagi aoao! Se‘i manatu i nisi o vala mata‘ina o le a iai i le lumana‘i.

²² O le a toe faafo‘isia mai e Iesu le tulaga lelei atoatoa o le si‘osi‘omaga. Manatua fo‘i sa ia faaalia e mafai ona ia pulea malosiaga faalenatura e ala i lona faafilemuina o se matagi malosi. O lea la, i le taimi o le pulega a le Malo o Keriso, o le a lē toe matata‘u tagata i le ono faatama‘iaina i ni afā, mafui‘e, maugamū, po o isi lava mala faalenatura. Ua malamalama lelei Iesu i le auala o loo faia a‘e ai le lalolagi, auā o ia o le Tufuga, o lē sa faaaogā e Ieova e foafoaina le lalolagi ma mea uma o loo iai. E na te silafia fo‘i le auala e faaaogā ai i se tulaga talafeagai alāmanuia uma e maua mai le laueleele. I lana pulega, o le a suia ai lenei lalolagi atoa e avea ma Parataiso.—Luka 23:43.

23. O le a faapefea ona faamalieina e le Tupu o Iesu, mana‘oga o tagata?

²³ Ae faapefea mana‘oga o tagata? Afai sa mafai e Iesu ona fafaga le faitau afe o tagata, i le faaaogāina na o ni nai mea sa iai, e mautinoa la, i lana pulega o le a lē toe ogotia i tatou i le fia taumafa. O le mea moni o le a faai‘uina e faavavau  le fiataumafa, ona o le a anoanoa‘i taumafa i le lalolagi uma. (Salamo 72:16) Talu ai e iai lona mana e faamālōlō ai ma‘i ma faama‘i, e mafai la ona tatou mautinoa o le a faamālōlōina e faavavau tagata mama‘i, o ē tauaso, o ē logonoa, o ē ua lē atoatoa le malosi o le tino. (Isaia 33:24; 35:5, 6) Ona ua iā te ia le mana e toe faatutūina mai ai ē ua maliliu, ua faamautinoa ai o loo aofia i le malosi o le Tupu faalelagi le mana e toe faatutū mai ai le faitau miliona o tagata, o ē o loo manatua pea e lona Tamā.—Ioane 5:28, 29.

24. A o tatou toe mānatu i le mana o Iesu, o le ā e tatau ona tatou manatua, ma aiseā?

²⁴ A o tatou toe mānatu i le mana o Iesu, se‘i manatua o lenei Alo o loo ia faata‘ita‘ia atoatoa maia lona Tamā. (Ioane 14:9) O le faaaogāina e Iesu o le mana, o se ata manino lea iā i tatou o le auala e faaaogāina ai e Ieova lona mana. Mo se faaa‘oa‘oga, se‘i manatu i le auala agaalofa lea na faamālōlōina ai e Iesu se lepela. I le mutimutivale o lona alofa, na pa‘i atu ai Iesu i le tamāloa ma fetalai atu: “Ou te loto i ai.” (Mareko 1:40-42) O tala faapenei, ua peiseaī ai o loo fetalai mai Ieova, ‘O le auala lenā o loo o‘u faaaogāina ai lo‘u mana!’ Po ua lē uuna‘ia ai ea la oe e vivii atu i lo tatou Atua e ona le malosi uma lava, ma faafetai atu iā te ia ona o lona faaaogāina o lona mana i se auala alofa faapena?