1-3. (a) O le ā le faamataʻuga na fesagaʻi ma le fanauga a Isaraelu mai ʻautau a Aikupito? (e) Na faapefea ona tau Ieova mo ona tagata?

 SA MATUĀ lamatia lava le fanauga a Isaraelu i inā—sa tutū i le va o se mauga maualuga ma se sami e lē taitai mafai ona latou sopoʻia. O loo tuliloa mai pea i latou e le ʻautau a Aikupito, le nuu e sili ona sauā ma le fia fasioti tagata, ma o loo matuā faanaunau ina ia latou fasiotia le fanauga a Isaraelu. a Peitaʻi, o loo timaʻi atu pea Mose i le nuu o le Atua ina aua neʻi mou ese lo latou faatuatua. O loo ia faamautinoa atu i ai: “O le a tau Ieova mo outou.”—Esoto 14:14.

² E ui i lona faia faapea, ae foliga mai sa ole atu Mose iā Ieova, ma na tali mai i ai Ieova: “Se ā le mea ua e alaga mai ai iā te aʻu? . . . Ia e sii i luga lou tootoo, ma faaloaloa lou lima i luga o le sami, ma e vaeluaina ai.” (Esoto 14:15, 16) Seʻi mafaufau i le mea na tupu. Ua faatonuina nei e Ieova lana agelu, ma ua alu ane ai le ao faaniutū i tua o le fanauga a Isaraelu, atonu o loo matuā sosolo ane e pei o se pa puipui ma ua pupuni mai ai le osofaʻiga a le ʻautau a Aikupito. (Esoto 14:19, 20; Salamo 105:39) Ua faaloaloa atu e Mose lona lima. Ona agi mai lea o se matagi malosi, ua vaeluaina ai le sami. Ua faafuaseʻi lava avea le suāvai e pei o ni puipui i autafa, ma tatala ai se ala lautele ina ia ui uma atu ai le savaliga a le nuu atoa!—Esoto 14:21; 15:8.

³ Sa tatau lava iā Farao ona faatonuina ana ʻautau e toe foʻi, i le vaai mai i lenei faaaliga o le mana sili. Na i lo lea, na faatonuina e lenei Farao faamaualuga lana ʻautau ina ia osofaʻi. (Esoto 14:23) Na taufetuli mai Aikupito i totonu o le sami e tuliloa iā Isaraelu, ae ua faafuaseʻi ona fememeaʻi a latou  ʻautau auā ua amata ona toʻulu ese uili o a latou kariota. O le taimi lava na taunuu saogalemu ai le fanauga a Isaraelu i le isi itu, na faatonu ai e Ieova Mose: “Inā faaloaloa ia lou lima i luga o le sami, e foʻi atu ai lona suāsami i luga o Aikupito, i luga o ona kariota, ma ana ʻau e tiʻetiʻe i solofanua.” Na toe solofa ifo vai sa avea ma pa puipui, ma tanumia ai loa Farao ma lana ʻautau!—Esoto 14:24-28; Salamo 136:15.

4. (a) O le ā le mea na faaalia mai e Ieova e uiga iā te ia i le Sami Ulaula? (e) E ono faapeʻī lagona o nisi tagata ona o lenei faamatalaga e uiga iā Ieova?

⁴ O le faasaoina o le nuu o Isaraelu mai le Sami Ulaula o se mea e lē mafai ona galo i le talafaasolopito o feutagaʻiga a le Atua ma tagata. O inā na faaalia ai e Ieova, “o le toa lava ia.” (Esoto 15:3) Ae, o le a sou lagona i lenei faamatalaga e uiga iā Ieova? O le mea moni, ua avea taua ma pogai o le tele o tigā ma faanoanoaga i tagata. Pe faamata ea o le faaaogāina e le Atua o lona mana faaoosala, ua avea ma māfuaaga e te taumamao ese ai mai iā te ia na i lo le faalatalata atu i ai?

5, 6. (a) Aiseā ua talafeagai ai le taʻua o le Atua o “Ieova o ʻau”? (e) Ua faapefea ona ese taua a le Atua mai taua e faia e tagata?

⁵ E tusa ma uluaʻi gagana na tusia ai le Tusi Paia, e pe ā ma le lua selau ma le onosefulu taimi i Tusitusiga Eperu, ma le faalua i Tusitusiga Kerisiano Eleni, o loo faasino atu ai i le Atua le taʻu o “Ieova o ʻau.” (1 Samuelu 1:11) I le avea o Ieova ma Pule Silisili Ese, o loo ia taʻitaʻia ai se ʻautau tele o agelu. (Iosua 5:13-15; 1 Tupu 22:19) E maoaʻe tele le malosi o loo iai i lenei ʻautau e faaumatia ai. (Isaia 37:36) O le faaumatiaga o tagata e lē o se mea manaia pe a mafaufau i ai. Peitaʻi, e tatau ona tatou manatua o taua a le Atua e matuā lē tutusa lava ma fetauaʻiga o loo faia e tagata. Atonu e taumafai taʻitaʻiʻau ma taʻitaʻi o malo e faatalitonu i tatou e faapea, e iai ni māfuaaga lelei i a latou fetauaʻiga. Peitaʻi o taua a tagata e masani lava ona aofia ai le matapeʻapeʻa ma le manatu faapito.

 ⁶ Ua ese mai ai Ieova, e lē uunaʻia o ia i ni faalogona lē talafeagai. Ua folafola mai e le Teuteronome 32:4: “O le Papa, e sao lava lana galuega; auā e tonu ona ala uma lava; o le Atua faamaoni, e lē o iā te ia se amiolētonu, o le amiotonu ma le amio saʻo lava ia.” Ua taʻusalaina e le Afioga a le Atua le ita lē taupulea, le agaleaga, ma le sauā. (Kenese 49:7; Salamo 11:5) O lea la, e lē taitai gaoioi Ieova seʻi vaganā ua iai se māfuaaga tatau. E seāseā lava ona faaaogāina lona mana faaoosala, ae faatoʻā faaaogā pe afai ua leai se isi gaoioiga o totoe. E pei ona ia fetalai e ala mai i lana perofeta o Esekielu e faapea: “O loo fetalai mai le Alii o Ieova, Ou te fiafia ea i le oti o lē ua amio leaga? ou te lē fiafia ea pe a liliu ese i lona ala ia ola ai o ia?”—Esekielu 18:23.

7, 8. (a) O le ā le manatu sesē sa iā Iopu e tusa ai o ona puapuaga? (e) Na faapefea ona faasaʻoina e Eliu le manatu o Iopu? (i) O le ā le lesona e mafai ona tatou aʻoaʻoina mai le mea na tupu iā Iopu?

⁷ Aiseā la, e faaaogā ai e Ieova lona mana faaoosala? A o leʻi taliina lenā fesili, seʻi o tatou toe manatu i le tagata amiotonu o Iopu. Sa faatū mai e Satani se luʻi, pe mafai e Iopu—po o so o se tagata lava—ona tumau i le faamaoni pe a fesagaʻi ma puapuaga. Na taliina e Ieova lenā luʻi e ala i lona faataga o Satani e tofotofoina le faamaoni o Iopu. O le iʻuga, na pagatia ai Iopu i se maʻi tigā, na aveesea uma lona tamaoaiga, ma feoti uma lana fanau. (Iopu 1:1–2:8) I lona lē iloaina o mea o loo aafia ai, sa manatu sesē ai Iopu e faapea, ua māfua ona mafatiaga ona o se faasalaga lē tonu ua faia mai e le Atua. Sa ia fesiligia le Atua i le māfuaaga ua Ia faia ai o ia ma ana “manulauti,” po o se “fili.”—Iopu 7:20; 13:24.

⁸ Na taʻu atu e se tauleʻaleʻa talavou e igoa ia Eliu le sesē o le manatu o Iopu, i lona faapea atu: “E te manatu ea ua tonu lenei mea, ina ua e fai mai, E sili laʻu amiotonu i lo le Atua?” (Iopu 35:2) Ioe, e lē atamai ona tatou manatu ua sili atu lo tatou iloa lelei o mea na i lo le Atua, po ua lē o saʻo ana gaoioiga. Na faapea atu Eliu: “E mamao ma le Atua ona ia amio leaga, ma Lē e ona le malosi uma lava ona ia amiolētonu.” Mulimuli ane, sa ia toe faapea atu: “A o Lē e ona le malosi uma  lava, tatou te lē mafai ona iloa o ia; e silisili ese lona malosi ma lona faamasinoga, e sili foʻi lana amiotonu, na te lē agaleaga.” (Iopu 34:10; 36:22, 23; 37:23) Ia tatou mautinoa, pe afai e tau le Atua, e iai lava sana māfuaaga lelei mo le faia faapea. A o mafaufau i lenā manatu, seʻi o tatou talanoa nei i ni pogai e māfua ai i nisi taimi ona avea le Atua o le filemu o se toa.—1 Korinito 14:33.

9. Aiseā e tau ai le Atua paia?

⁹ Ina ua uma ona viiviia e Mose le Atua faapea o “le toa lava ia,” ona ia faalauiloa atu lea e faapea: “Ieova e, o ai ea sē ua tusa ma oe i le vao atua? O ai sē ua tusa ma oe, o lē silisili ona paia?” (Esoto 15:11) Na faapena foʻi le tusi mai a le perofeta o Sapakuka: “E sili ona manino ou fofoga, e te lē fia silasila i le amio leaga, e lē mafai foʻi ona e silasila i le agasala.” (Sapakuka 1:13) E ui lava o Ieova o le Atua alofa, ae o ia foʻi o le Atua e paia, e amiotonu, ma faamasinotonu. I nisi taimi, ona o na uiga, e ao ai ona ia faaaogā lona mana faaoosala. (Isaia 59:15-19; Luka 18:7) O lona uiga, e lē faaleagaina e le Atua lona tulaga paia pe a ia sii tau atu. Na i lo lea, e māfua ona sii tau atu, auā e paia o ia.—Esoto 39:30.

10. E na o le ā lava le auala e tasi e mafai ai ona foʻia le feitagaʻiga lea na valoia mai e le Kenese 3:15, ma o ā manuia e aumaia ai mo tagata amiotonu?

¹⁰ Seʻi manatu i le taimi na fouvale ai i le Atua le uluaʻi ulugalii o Atamu ma Eva. (Kenese 3:1-6) Pe ana tuufau pea e Ieova le la amiolētonu, semanū ua leai se aogā o lona tulaga o le Pule Silisili Ese Aoao. Peitaʻi o ia o le Atua amiotonu, o lea sa tatau ai ona ia faasalaina i laʻua i le oti. (Roma 6:23) I le uluaʻi valoaga i le Tusi Paia, na ia valoia ai le iai o se feitagaʻiga i le va o ana auauna ma i latou e mulimuli atu i le “gata,” o Satani lea. (Faaaliga 12:9; Kenese 3:15) I le iʻuga, o le a faatoʻā foʻia ai lenei feitagaʻiga e ala i le tuʻimomomoina o Satani. (Roma 16:20) Peitaʻi o lenā gaoioiga tau faamasinoga o le a iʻu i ni  faamanuiaga sili mo tagata amiotonu, pe a tafiesea taaʻiga a Satani, ma tatala atu le ala mo le mauaina o le parataiso i le lalolagi. (Mataio 19:28) A o leʻi oo mai lenā taimi, e faaauau pea e i latou o loo ʻau ma Satani ona faamataʻu mai i le tulaga manuia faaletino ma le faaleagaga o auauna a le Atua. E iai lava taimi e ao ai ona faalaa mai Ieova.

11. Aiseā na manatu ai le Atua e ao ona ia aumaia le lolo i le lalolagi?

¹¹ O le Lolo i aso o Noa o se faataʻitaʻiga o se taimi na faalaa mai ai le Atua. Ua faapea mai le Kenese 6:11, 12: “Ua leaga lava le lalolagi i luma o le Atua, ma ua tumu le lalolagi i le sauā. Ua silasila mai le Atua i le lalolagi, faauta foʻi, ua leaga lava; auā o tagata uma ua leaga iā i latou a latou amio i le lalolagi.” Faamata e faatagaina e le Atua tagata amioleaga e latou te tafiesea le amiotonu mai le lalolagi? E leai. Na manatu Ieova e ao ona ia aumaia le lolo i le lalolagi aoao ina ia tafiesea ai mai le lalolagi i latou sa mafuli atu i faiga sauā ma amioga lē mamā.

12. (a) O le ā na folafolaina e Ieova e faatatau i le “fanau” a Aperaamo? (e) Aiseā sa tatau ai ona faatamaʻia aʻiaʻi sa Amorī?

¹² E talitutusa lenā ma le faasalaga a le Atua i tagata Kanana. Sa faaalia e Ieova e faapea, o le a faaauala mai iā Aperaamo se fanau lea o le a manuia ai aiga uma o le lalolagi. I le ōgatusa ma lenā fuafuaga, na finagalo ai le Atua e foaʻiina atu i ē na tupuga mai iā Aperaamo le fanua o Kanana, o se laueleele na nofoia e sa Amorī. Pe na mafai faapefea e le Atua ona ia tutuliesea ma le tonu nei tagata mai lo latou laueleele? Na valoia mai e Ieova, o le a lē faataunuuina lenā tutuliesea mo se isi 400 tausaga o lumanaʻi ai—seʻia oo ina “atoatoa le agasala a sa Amorī.” b (Kenese 12:1-3; 13:14, 15; 15:13, 16; 22:18) A o faagasolo lenā taimi, sa matuā faateteleina le matagā o amioga a tagata sa Amorī. Na oo ina avea Kanana ma nuu o le ifo i tupua, le faamasaatoto, ma amioga sili ona matagā faaleituaiga. (Esoto 23:24; 34:12, 13; Numera 33:52) Na oo lava ina susunu  e tagata na aināina le nuu a latou fanau e fai ai taulaga. Pe mafai ea e se Atua paia ona ia tuu atu ona tagata e fesagaʻi ma na tulaga amioleaga? E leai! Na ia fetalai mai: “Ua leaga ai foʻi le laueleele; ou te taui atu ai le agasala ua i ai, e luai mai lava e le laueleele i ē o nonofo ai.” (Levitiko 18:21-25) Peitaʻi, sa leʻi faaumatiaina ai ma le lē tonu e Ieova tagata. Sa faasaoina nisi tagata Kanana, o ē na lelei o latou loto e pei o Raava ma tagata Kipeona.—Iosua 6:25; 9:3-27.

13, 14. (a) Aiseā na tatau ai iā Ieova ona ia faapaiaina lona suafa? (e) Na faapefea ona faamamaluina e Ieova lona suafa mai le faalumaina i le taimi o Isaraelu?

¹³ Talu ai e paia Ieova, e paia foʻi la lona suafa. (Levitiko 22:32) Na aʻoaʻoina e Iesu ona soo ina ia tatalo: “Ia paia lou suafa.” (Mataio 6:9) Na faalumaina le suafa o le Atua i le fouvalega i Etena, ma masalomia ai le tulaga moni o le Atua ma le auala o loo faatino ai lana pulega. E lē taitai ona faagaloina e Ieova na faiga taufaaleaga ma lenā fouvalega. Sa tatau ona ia faamamaluina lona suafa mai le taʻuvaleaina.—Isaia 48:11.

¹⁴ Seʻi toe mafaufau foʻi, i le fanauga a Isaraelu. I le taimi atoa na faapologaina ai i Aikupito, sa peiseaʻī e lē o se mea moni le folafolaga a le Atua iā Aperaamo e faapea, o lana fanau o le a manuia ai aiga uma o le lalolagi. Peitaʻi e ala i le faasaoina o i latou ma faavaeina o se nuu, na faamamaluina ai e Ieova lona suafa mai le faalumaina. O lea na taʻua ai e le perofeta o Tanielu lona Atua i lana tatalo e faapea: “[Ieova e,] lo matou Atua, o lē na aumaia lou nuu ma le aao malosi ai le nuu o Aikupito, ua e maua foʻi viiga.”—Tanielu 9:15.

15. Aiseā na laveaʻia ai e Ieova tagata Iutaia mai le faaaunuuaina i Papelonia?

¹⁵ E lelei ona manatua, sa tatalo faapenei Tanielu i le taimi na mananaʻo ai tagata Iutaia e toe gaoioi Ieova mo Lona suafa. Sa faaaunuua tagata lē usiusitai o Iutaia i Papelonia. Sa matuā faatafunaina lo latou aai o Ierusalema. Na iloa e Tanielu, o le toe faafoʻisia o tagata Iutaia i lo latou nuu moni o le a faamamaluina ai le suafa o Ieova. O lea na tatalo ai Tanielu: “[Ieova e,] ia  e faamagalo mai. [Ieova e,] ia e faasagasaga mai, ma e faia lava; aua le faatuatuai, ona o lau afio lava, loʻu Atua e, auā ua igoa i lou suafa lau aai ma lou nuu.”—Tanielu 9:18, 19.

16. Faamatala mai le māfuaaga e lē faapea ai ua lē alofa Ieova ma ua manatu faapito talu ai lona naunau e puipuia lona suafa.

¹⁶ Po o le finagalo ea o Ieova ina ia puipuia lona suafa, ua uiga ai faapea o ia o se Atua e leai ni lagona alofa ma e manatu faapito? E leai, auā o lona gaoioi e tusa ai ma lona tulaga paia ma lona naunau i le faamasinotonu, ua ia puipuia ai foʻi ona tagata. Seʻi tagaʻi i le Kenese mataupu e 14. O inā e tatou te faitauina ai le tala i ni tupu se toʻafā na latou osofaʻi atu ma ave faagaoi Lota, le atalii o le uso o Aperaamo, ma le aiga o Lota. Ona o le fesoasoani a le Atua, na mafai ai e Aperaamo ona manumalo aʻiaʻi mai nei ʻautau e sili ona malolosi! E foliga mai, o lenei manumalo o le uluaʻi tala lea ua faamauina i “le tusi o taua a Ieova,” atonu o le tusi foʻi lenā o loo faamauina ai nisi tala o taua e lē o faamauina i le Tusi Paia. (Numera 21:14) E tele isi manumalo na sosoo ane ai.

17. O le ā e faaalia ai na tau Ieova mo le fanauga a Isaraelu ina ua mavae ona ulu atu i le nuu o Kanana? Taʻu mai ni faaaʻoaʻoga.

¹⁷ A o toeitiiti lava ulu atu le fanauga a Isaraelu i le nuu o Kanana, na faamautinoa atu ai e Mose iā i latou e faapea: “O Ieova lo outou Atua o lē na te muamua iā te outou, e tau o ia mo outou, e tusa ma mea uma na na faia mo outou i Aikupito.” (Teuteronome 1:30; 20:1) E amata mai lava iā Iosua, o lē na sosoo ane i le tulaga sa iai Mose, ma faasolo mai ai i le vaitaimi o Faamasino ma nofoaiga a tupu amiotonu o Iuta, sa faapena lava ona tau atu Ieova mo ona tagata, ma faapogaia ai ni o latou manumalo uigaese mai o latou fili.—Iosua 10:1-14; Faamasino 4:12-17; 2 Samuelu 5:17-21.

18. (a) Aiseā tatou te loto faafetai ai ona o le lē suia o Ieova? (e) O le ā o le a tupu pe a oo atu le feitagaʻiga lea o loo faamatalaina i le Kenese 3:15 i lona tumutumuga?

¹⁸ E lē o suia Ieova; e lē o suia foʻi lana fuafuaga ina ia avea lenei lalolagi o se parataiso filemu. (Kenese 1:27, 28) O loo  ʻinoʻino pea le Atua i le amioleaga. O loo alofa faapelepele mai foʻi i ona tagata ma o le a lē pine ona ia gaoioi lea mo i latou. (Salamo 11:7) O le mea moni, o le feitagaʻiga o loo faamatalaina i le Kenese 3:15, ua lē o toe mamao ona oo atu lea i lona tumutumuga e sili ona mataʻina ma mataʻutia. O le a toe avea foʻi Ieova ma “toa,” ina ia faapaia ai lona suafa ma puipuia ona tagata!—Sakaria 14:3; Faaaliga 16:14, 16.

19. (a) Faataʻitaʻi mai pe mafai faapefea ona tatou faalatalata atu i le Atua, ona o lona faaaogāina o lona mana faaoosala. (e) O le ā le aafiaga e tatau ona oo iā i tatou ona o le finagalo malie o le Atua e tau mo i tatou?

¹⁹ Manatu i se faataʻitaʻiga: Seʻi faapea ua osofaʻia e se manu feʻai le aiga o se tamāloa, ma ua oso atu loa i ai le tamāloa ma tapē le manu feʻai. Faamata e te ono manatu o le a tetee atu lana avā ma lana fanau i lenei gaoioiga a le tamā? E leai. E te iloa o le a latou matuā talisapaia lona alofa moni ua faaalia mo i latou. I se tulaga faapena, e lē tatau ai foʻi ona tatou tetee pe a faaaogā e le Atua lona mana faaoosala. O lona naunau e tau mo le puipuia o i tatou, e tatau ai ona tatou alolofa atili iā te ia. E tatau foʻi ona atili ai ona tatou faaaloalo i lona mana e lē muta mai. O lea, e mafai ona tatou “auauna ai i le Atua ma le migao, ma le mataʻu ia fiafia mai ai o ia.”—Eperu 12:28.

20. Pe a tatou faitauina tala o le Tusi Paia e uiga i taua a le Atua tatou te lē o matuā malamalama i ai, o le ā le mea e tatau ona fai, ma aiseā?

²⁰ O le mea moni, e lē o faamatalaina mai e le Tusi Paia i tulaga taʻitasi auʻiliʻiliga uma o filifiliga e faia e Ieova e tusa ai o ana faigātaua. Peitaʻi o le mea lenei ia tatou mautinoa pea: E lē taitai ona faaaogāina e Ieova lona mana faaoosala i se auala lē tonu, lē alofa, pe sauā. I le tele lava o taimi, o le iloiloina o se tala a le Tusi Paia po o ni faamatalaga e faatatau i se mea o loo taʻua mai ai, e mafai ona tatou maua ai le manatu saʻo. (Faataoto 18:13) E tusa lava pe tatou te lē iloaina auʻiliʻiliga uma, ae o le aʻoaʻoina atili o mea e uiga iā Ieova, ma manatunatu loloto i ona uiga tautele, e mafai ai ona tatou faateʻa ese so o se masalosaloga e ono tulaʻi mai. Pe a faia lenā mea, ona tatou iloa ai lea e lava ma totoe māfuaaga e faatuatua ai iā Ieova, o lo tatou Atua.—Iopu 34:12.

21. E ui ina avea Ieova ma “toa” i nisi taimi, ae o le ā tonu lava lona finagalo?

²¹ E ui lava o Ieova o ia o le “toa” pe a oo i tulaga e manaʻomia ai, ae e lē faapea e iā te ia se agaga e faanaunau e tau. I le faaaliga lea na vaaia e Esekielu o le kariota faalelagi, ua faaalia mai ai Ieova o loo sauniuni e tau atu i ona fili. Peitaʻi, na vaaia e Esekielu o loo faataaliʻoliʻoina le Atua e se nuanua—o le faailoga lea o le filemu. (Kenese 9:13; Esekielu 1:28; Faaaliga 4:3) E manino mai ai le toʻamālie ma le toʻafilemu o Ieova. Na tusi mai le aposetolo o Ioane e faapea, “o le Atua, o le alofa lava ia.” (1 Ioane 4:8) O uiga uma lava o Ieova e faaalia i se tulaga paleni atoatoa. Maʻeu la se faaeaga mo i tatou, i le mafai ona tatou faalatalata atu i le Atua lea e lē gata ina malosi, ae alofa foʻi!