1, 2. (a) O le ā le meaalofa matagofie ua foaʻi mai e Ieova iā i tatou? (e) O le ā ua tuuina mai e Ieova e fesoasoani iā i tatou e maua ai se olaga e sili ona lelei?

 UA FOAʻI mai e Ieova iā i tatou se meaalofa matagofie. O lenā meaalofa o le ola. (Kenese 1:27) E finagalo Ieova ia tatou maua se olaga e sili ona lelei. O lea ua ia saunia mai ai mataupu silisili e aʻoaʻo ai i tatou ina ia faia filifiliga aogā. E tatau ona tatou faaaogā nei mataupu silisili e fesoasoani iā i tatou e “iloa le mea saʻo ma le mea sesē.” (Eperu 5:14) O le faia faapea, ua tatou faataga ai Ieova e aʻoaʻo i tatou ia mafaufau lelei. O le ola i mataupu silisili a le Atua ma iloa po ua faapefea ona faaleleia ai o tatou olaga, e tatou te malamalama ai i le matuā tāua o na mataupu silisili.

² E matuā lavelave le olaga. E iai tulaga e masani ona tulaʻi mai e leai se tulafono patino o le Tusi Paia e faatatau i ai. O se faaaʻoaʻoga, e tatou te ono manaʻomia ona faia ni filifiliga i togafitiga faafomaʻi e faaaogā ai le toto. E faapefea ona tatou faia ni filifiliga e faafiafia ai Ieova? Ua iai i le Tusi Paia mataupu silisili e tatou te iloa ai le silafaga a Ieova i le ola ma le toto. Pe afai e tatou te malamalama i nei mataupu silisili, o le a tatou faia la ni  filifiliga atamai ma maua ai se lotofuatiaifo lelei. (Faataoto 2:6-11) Seʻi o tatou iloilo nisi o na mataupu silisili.

3, 4. (a) Na faapefea ona faailoa mai e Ieova lana silafaga i le toto? (e) O le ā ua fai ma sui o le toto?

³ Ua aʻoaʻo mai e le Tusi Paia e paia le toto auā ua fai ma sui o le ola. E tautele la iā Ieova le ola. Ina ua fasiotia e Kaino lona uso, na fetalai atu i ai Ieova: “O loo alaga mai iā te aʻu le toto o lou uso mai i le eleele.” (Kenese 4:10) O le toto o Apelu na fai ma sui o lona ola. Ina ua taʻua e Ieova le toto o Apelu, sa faasino atu o ia i le ola o Apelu.

⁴ Ina ua mavae le Lolo i aso o Noa, na fetalai atu le Atua i tagata e mafai ona latou aai i aano o manu. Peitaʻi, na fetalai patino atu o ia: “O le aano o le manu ma lona toto, o lona ola lea, aua tou te aai ai.” (Kenese 9:4) E faatatau atu lenei poloaʻiga i fanau uma a Noa e aofia ai ma i tatou. Ua manino mai la, i le silafaga a Ieova, o le toto ua fai ma sui o le ola. E ao ona tatou vaai i le toto e pei ona silasila i ai Ieova.​—Salamo 36:9.

5, 6. Na faapefea ona faaalia mai i le Tulafono a Mose le silafaga a Ieova i le ola ma le toto?

⁵ E tusa ai ma le Tulafono na tuu atu e Ieova iā Mose, na fetalai Ieova: “O so o se tasi . . . na te ʻaina so o se toto, ou te teena lea tagata ua ʻai i le toto, ma ou te fasiotia o ia. Auā o le ola o le meaola ua iai i lona toto.”​—Levitiko 17:10, 11.

⁶ Na taʻua i le Tulafono a Mose, pe a tapē e se tasi se manu mo meataumafa, e tatau ona ia sasaa le toto i le eleele. O le faia faapea e faaalia ai ua toe faafoʻi atu le ola o le manu i Lē na faia o ia, o Ieova lea. (Teuteronome  12:16; Esekielu 18:4) Ae e leʻi faatalitalia e Ieova tagata Isaraelu e mafai ona latou aveesea atoatoa le toto o se manu pe a tapē. Pe a faia le mea sili e latou te mafaia e aveese ai le toto, o le a latou aai i le aano o le manu ma se lotofuatiaifo mamā. O le faatāua o le toto o le manu, na faaalia ai lo latou faaaloalo i Lē na foaʻiina mai le ola, o Ieova. Na faatonuina foʻi e le Tulafono tagata Isaraelu e ofo atu manu e fai ai taulaga e ufiufi ai agasala.​—Tagaʻi i Faaopoopoga 19 ma le 20.

7. Na faapefea ona faaalia e Tavita lona faatāuaina o le toto?

⁷ E mafai ona tatou iloa le tāua o le toto i le gaoioiga a Tavita sa fai ina ua tau ma tagata Filisitia. Ina ua iloa e ona tagata totoa ua fia inu o ia, na latou ō atu loa i le togālauapi a le fili, o se nofoaga na lamatia ai o latou ola, ina ia asu mai se vai mo ia. Ae ina ua latou aumai le vai iā Tavita, e leʻi inu ai o ia “a ua ia sasaa atu iā Ieova.” Na faapea ane Tavita: “Ieova e, ia mamao mai iā te aʻu ona faia o lenei mea! Po ou te inu ea i le toto o tagata na lamatia o latou ola?” Na malamalama Tavita e tautele i le Atua le ola ma le toto.​—2 Samuelu 23:15-17.

8, 9. O le ā le vaaiga e tatau ona iai i Kerisiano i aso nei e faatatau i le toto?

⁸ E oo ane i taimi o uluaʻi Kerisiano, ua lē toe faia e tagata o le Atua ni taulaga e faaaogā ai manu. Peitaʻi sa manaʻomia pea ona iai le vaaiga saʻo i le toto. O le ʻtaumamao mai i le toto’ o se tasi lenā o vaega o le Tulafono na finagalo Ieova ia tausia pea e Kerisiano. Sa tāua tele lenei tulafono e pei lava o le ʻalofia o le faitaaga ma le ifo i tupua.​—Galuega 15:28, 29.

⁹ E faapena foʻi i aso nei. I le avea ai ma Kerisiano, ua tatou iloa o Ieova o le Puna o le ola ma o Ieova e ana ola  uma. Ua tatou iloa foʻi o le toto e paia ma o le sui o le ola. O lea ia faamautinoa ua tatou iloilo mataupu silisili o le Tusi Paia, pe a faia filifiliga e faatatau i togafitiga faafomaʻi e faaaogā ai le toto.

10, 11. (a) O le ā le vaaiga a Molimau a Ieova i tuigātoto e faaaogā ai le toto atoa po o vaega autū e fā o le toto? (e) O ā filifiliga e patino i le Kerisiano lava ia?

¹⁰ Ua malamalama Molimau a Ieova o le ʻtaumamao mai i le toto,’ e sili atu mea e aofia ai i lo o le tau ina lē ʻaina pe inu le toto. E uiga atu i le lē taliaina o se tuigātoto, lē tuiina atu o lou toto i se isi tagata, ma le lē teuina o o tatou lava toto ina ia fai ai ni tuigātoto. E uiga atu foʻi i le lē taliaina o le tuiina mai o so o se vaega o vaega autū e fā o le toto​—o sela mūmū, sela papaʻe, sela faatoʻa toto, ma le vaega faasuavaia o le toto.

¹¹ O nei vaega autū e fā o le toto e ono vaevaeina i ni vaega ninii. E tatau ona filifili se Kerisiano pe talia pe lē talia ia vaega ninii o le toto. E faapena foʻi i togafitiga e faaaogā ai le toto o le maʻi lava ia. E filifili le Kerisiano lava ia po o le a faapefea ona faaaogā lona toto pe a faia sona taotoga, se suʻesuʻega faafomaʻi, po o se isi togafitiga o loo faia i le taimi lenei.​—Tagaʻi i le Faaopoopoga 21.

12. (a) Aiseā e tāua ai iā Ieova a tatou filifiliga i mataupu e faaaogā ai le lotofuatiaifo? (e) E faapefea ona tatou faia ni filifiliga atamai e faatatau i togafitiga faafomaʻi?

¹² Pe e tāua iā Ieova a tatou filifiliga i mataupu e faaaogā ai le lotofuatiaifo? Ioe, e tāua. E naunau mai Ieova i manatu ma uunaʻiga o o tatou loto. (Faitau le Faataoto 17:3; 24:12.) O lea la, pe a tatou faia se filifiliga mo togafitiga faafomaʻi, e ao ona tatou tatalo mo  le taʻitaʻiga a Ieova ma faia ni saʻiliʻiliga i na togafitiga. Pe a māeʻa, ona faaaogā lea o o tatou lotofuatiaifo ua aʻoaʻoina i le Tusi Paia e fai ai la tatou filifiliga. E lē tatau ona tatou fesili atu i isi po o le ā e latou te faia pe afai e iai i lea tulaga, ma e lē tatau foʻi i isi ona taumafai e aiāina a tatou filifiliga. E taʻitasi le Kerisiano ma ʻtauave lana avega.’​—Kalatia 6:5; Roma 14:12.

13. O le ā ua tatou aʻoaʻoina e faatatau iā Ieova mai i ana tulafono ma mataupu silisili e faatatau i le toto?

¹³ O so o se mea e finagalo Ieova e tatou te faia, e mo lo tatou lelei ma e faailoa mai ai lona alofa iā i tatou. (Salamo 19:7-11) E lē na o le pau le māfuaaga e tatou te usiusitaʻi ai iā Ieova ona e tatou te maua ai aogā mai i ana tulafono. E tatou te usiusitaʻi iā Ieova ona e tatou te alolofa iā te ia. E tatou te teena tuigātoto ona e tatou te alolofa iā Ieova. (Galuega 15:20) O lo tatou usiusitaʻi foʻi e puipuia ai lo tatou soifua mālōlōina. Ua iloa e le toʻatele o tagata i aso nei lamatiaga o tuigātoto, ma e talitonu le toʻatele o fomaʻi o togafitiga e lē faaaogāina ai le toto, e sili atu ona lelei mo le soifua mālōlōina o le maʻi. Ua manino mai e atamai ma alofa ala o Ieova.​—Faitau le Isaia 55:9; Ioane 14:21, 23.

14, 15. (a) O ā tulafono na tuuina atu e Ieova i ona tagata ina ia puipuia ai i latou? (e) E faapefea ona e faatatauina mataupu silisili o loo i na tulafono?

¹⁴ O tulafono a Ieova e mo le lelei o ona tagata i taimi uma. Na tuuina atu e Ieova iā Isaraelu anamua tulafono e puipuia ai i latou mai faalavelave mataʻutia. O se faaaʻoaʻoga, ua taʻua i se tasi o tulafono, e tatau i lē e ana se  fale ona fausia se puipui e siʻo ai le taualuga mafolafola o le fale, ina neʻi paʻū ai se tasi. (Teuteronome 22:8) O se tasi o tulafono e faatatau atu i meaola. Pe afai e iai i se tasi se povi poʻa taufesua, e ao ona ia faamautinoa ua tuu i se nofoaga malu ina ia aua neʻi osofaʻia ai se tasi pe oti ai. (Esoto 21:28, 29) Pe afai e leʻi usitaʻia e se tagata Isaraelu nei tulafono, na paʻū i luga o ia pe a maliu ai se tasi.

¹⁵ Ua taʻu mai ai iā i tatou i nei tulafono le tautele o le ola iā Ieova. O le ā se aafiaga iā i tatou o le iloaina o lenei mea? E tatau ona faaalia lo tatou faatāua o le ola i le auala e tausia ai o tatou fale ma taavale, le auala e ave ai le taavale, ma le auala e filifili ai a tatou faafiafiaga. O nisi tagata, aemaise lava talavou, e latou te manatu e leai ni mea leaga e mafai ona tutupu iā i latou, o lea ua latou faia ai ni gaoioiga e lamatia ai ma lē amanaʻia iʻuga mataʻutia. Ae e lē finagalo Ieova e tatou te faia ni amioga faapena. E finagalo Ieova ia tatou faatāua o tatou ola faapea foʻi ma ola o isi.​—Failauga 11:9, 10.

16. O le ā le silafaga a Ieova e faatatau i le faapaʻū tama?

¹⁶ E tāua iā Ieova ola o tagata uma. E oo lava i se pepe e leʻi fanau mai e tautele iā te ia. I le Tulafono a Mose, pe afai e faafuaseʻi ona aafia se fafine tō i se faalavelave ma maliu ai pe oti ai foʻi lana pepe, e nofosala lenā tagata iā Ieova i le fasioti tagata paʻivalea. O lona uiga e tusa lava po o se faalavelave faafuaseʻi, e ao lava ona totogi le ola ona o lea ua maliu le tagata. (Faitau le Esoto 21:22, 23.) I le silafaga a le Atua, o le pepe e leʻi fanau mai o se tagata ola. I le iloaina o lenā mea, o le ā sou manatu i faalogona o Ieova e faatatau i le faapaʻū tama? O ā ni ona faalogona a o silasila mai i le faitau miliona o pepe e leʻi fananau mai ua fasiotia i tausaga taʻitasi?

17. O le ā e mafai ona faamāfanafanaina ai se tinā sa faia le faapaʻū tama a o leʻi aʻoaʻoina e faatatau iā Ieova?

 ¹⁷ Ae faapefea la pe afai na faia e se fafine le faapaʻū tama a o leʻi aʻoaʻoina le silafaga a Ieova i lenā mea? E mafai ona ia mautinoa e faamagalo o ia e Ieova e faavae i le taulaga a Iesu. (Luka 5:32; Efeso 1:7) E lē manaʻomia ona lagona pea le nofosala e se fafine na faia se mea sesē faapena i le taimi ua teʻa, pe afai ua salamō moni o ia. “E alofa mutimutivale Ieova ma alofa fua . . . E pei ona vavamamao o le mea e oso aʻe ai le lā mai i le mea e goto ifo ai, e faapea foʻi ona faamamao e ia o a tatou solitulafono mai iā i tatou.”​—Salamo 103:8-14.

18. Aiseā e tatau ai ona tatou faia taumafaiga uma ina ia liaʻiese le loto ita?

¹⁸ O le faatāua o le meaalofa o le ola mai i le Atua, e amata mai i o tatou loto. E aofia ai le auala e tatou te manatu ai i isi. Na tusi le aposetolo o Ioane: “O lē e ʻinoʻino i lona uso o le fasioti tagata o ia.” (1 Ioane 3:15) O le lē fiafia i se tagata e mafai ona tupu ai le ita e aunoa ma lo tatou iloaina. O le ʻinoʻino e mafai ona uunaʻia ai se tasi e lē faaaloalo i isi, faia tuuaʻiga sesē e faatatau iā i latou, ma oo lava ina talotalo ia latou feoti. E silafia e Ieova o tatou faalogona e faatatau i isi tagata. (Levitiko 19:16; Teuteronome 19:18-21; Mataio 5:22) Pe afai ua tatou iloa o loo iā i tatou le loto ita i se tasi, e manaʻomia ona tatou galulue mamafa ina ia liaʻiese na faalogona.​—Iakopo 1:14, 15; 4:1-3.

19. E faapefea i le silafaga a Ieova i faiga sauā ona iai se aafiaga iā i tatou?

¹⁹ E iai se isi auala e faailoa atu ai lo tatou faatāuaina  o le ola. Ua tatou aʻoaʻoina mai i le Salamo 11:5, ʻe inosia lava e Ieova le tagata e fiafia i le faasauā.’ Pe a tatou filifilia faafiafiaga sauā, e faailoa atu ai e tatou te fiafia i faiga sauā. E tatou te lē mananaʻo e tuu i o tatou mafaufau ni upu, manatu, ma ata sauā. Nai lo o lea, e tatou te mananaʻo e faatumu o tatou mafaufau i manatu mamā ma filemu.​—Faitau le Filipi 4:8, 9.

20-22. (a) O le ā le silafaga a Ieova i le lalolagi a Satani? (e) E faapefea ona faaalia e tagata o le Atua “e lē o ni tagata o le lalolagi” i latou?

²⁰ E lē faatāua e le lalolagi a Satani le ola, ma i le silafaga a Ieova, ua latou nofosala i le toto ona o le fasioti tagata. E faitau miliona tagata ua fasiotia i le tele o senituri ona o pulega faapolotiki, e aofia ai ma le toʻatele o auauna a Ieova. Ua faamatalaina i le Tusi Paia nei pulega po o malo o ni manufeʻai. (Tanielu 8:3, 4, 20-22; Faaaliga 13:1, 2, 7, 8) I aso nei, ua matuā taulau pisinisi o loo faatauina atu meatau. Ua maua e tagata le tele o tupe faasili mai i le faatau atu o na meatau mataʻutia. E manino mai, “o le lalolagi atoa o loo nofo toʻilalo i le pule a lē o loo leaga.”​—1 Ioane 5:19.

²¹ Ae o Kerisiano moni, “e lē o ni tagata o le lalolagi” i latou. E solitū tagata o Ieova i faiga faapolotiki ma taua. Talu ai e latou te lē fasioti tagata, e latou te lē lagolagoina foʻi so o se faalapotopotoga e fasiotia tagata. (Ioane 15:19; 17:16) Pe a sauāina Kerisiano, e latou te lē tali atu i ni uiga sauā. Na aʻoaʻoina e Iesu i tatou e ao ona alolofa atu e oo lava i o tatou fili.​—Mataio 5:44; Roma 12:17-21.

 ²² Ua tuuaʻia lotu i le faitau miliona o tagata ua fasiotia. Ina ua taʻua e le Tusi Paia Papelonia le Aai Tele, po o lotu sesē uma a le lalolagi, ua faapea mai: “Ua maua i lenei aai le toto o le ʻauperofeta, ma le ʻaupaia, ma tagata uma ua fasiotia i le lalolagi.” Po o e malamalama i le māfuaaga ua poloaʻia ai i tatou e Ieova: “Loʻu nuu e, ia outou ō ese mai iā te ia”? O i latou e tapuaʻi iā Ieova e lē faia sa latou vaega i lotu sesē.​—Faaaliga 17:6; 18:2, 4, 24.

23. O le ā e aofia ai i le “ō ese mai” iā Papelonia le Aai Tele?

²³ O le “ō ese mai” iā Papelonia le Aai Tele e aofia ai le faailoa manino atu e lē o toe avea i tatou ma vaega o se lotu sesē. O se faaaʻoaʻoga, e manaʻomia ona tatou faamautinoa ua aveese o tatou igoa mai i le lisi o sui auai o se lotu. Ae e lē na o le pau lenā. E tatau foʻi ona tatou ʻinoʻino ma teena mea leaga o loo faia e lotu sesē. Ua faataga ma faaauiluma e lotu sesē amioga lē mamā, faiga faapolotiki, ma le matapeʻapeʻa. (Faitau le Salamo 97:10; Faaaliga 18:7, 9, 11-17) O le iʻuga, e faitau miliona soifua ua maumau i le tele o tausaga.

24, 25. E faapefea i le iloaina o Ieova ona tatou maua ai le filemu ma se lotofuatiaifo lelei?

²⁴ A o tatou leʻi iloaina Ieova, sa iai nisi o auala na tatou lagolagoina ai mea leaga e faia e le lalolagi a Satani. Ae ua suia i tatou i le taimi nei. Ua tatou talia le togiola ma tuuina atu o tatou ola i le Atua. Ua tatou tofo i le “taimi e toe faafouina ai mai iā Ieova.” O lona uiga ua tatou maua le filemu ma se lotofuatiaifo lelei, i le iloaina ua tatou faafiafiaina le Atua.​—Galuega 3:19; Isaia 1:18.

²⁵ E tusa lava pe sa avea i tatou ma sui o se faalapotopotoga  e lē faatāuaina le ola, e mafai ona faamagalo i tatou e Ieova e faavae i le togiola. E tatou te matuā talisapaia le meaalofa a Ieova o le ola. E faaalia lo tatou talisapaia e ala i le faia o mea uma e tatou te mafaia, e fesoasoani ai i isi ia aʻoaʻoina e faatatau iā Ieova, tuua le lalolagi a Satani, ma olioli i se faauōga māfana ma le Atua.​—2 Korinito 6:1, 2.

26-28. (a) O le ā le galuega faapitoa na tuuina atu e Ieova iā Esekielu? (e) O le ā ua poloaʻia i tatou e Ieova e fai i aso nei?

²⁶ I Isaraelu anamua, sa taʻu atu e Ieova i le perofeta o Esekielu ia lapataʻi tagata ua toeitiiti oo mai le faaumatiaga o Ierusalema, ma aʻoaʻo i latou i mea e tatau ona fai ina ia faasaoina ai. Pe afai e lē lapataʻia e Esekielu tagata, o le a taui atu e Ieova iā te ia ola o tagata. (Esekielu 33:7-9) Na faaalia e Esekielu le tāua o le ola e ala i le faia o mea uma na te mafaia ina ia faaoo atu ai lenā feʻau tāua.

²⁷ Ua tuuina mai e Ieova iā i tatou le tofiga ia lapataʻi tagata ua lata mai le faaumatiaga o le lalolagi a Satani, ma fesoasoani ia latou iloa Ieova ma faasaoina atu i le lalolagi fou. (Isaia 61:2; Mataio 24:14) E ao ona faia mea uma e tatou te mafaia ina ia faaoo atu ai lenā feʻau i isi. E tatou te faamoemoe e faapea atu e pei o Paulo: “Ua mamā aʻu mai i le toto o tagata uma, auā ou te leʻi taofia le taʻuina atu iā te outou o le finagalo uma o le Atua.”​—Galuega 20:26, 27.

²⁸ E iai isi vala o le olaga e manaʻomia ona tatou mamā ai. O le a tatou iloiloina nei vala i le mataupu o loo sosoo mai.