1-3. Na faapefea ona tuua e Iesu ona aposetolo, ma o ā fesili ua lāgā ai?

 E LATOU te le‘i manana‘o e muta mea lelei na tutupu a o faatasi ma Iesu. Sa matuā olioli le ‘auaposetolo i vaiaso ua mavae! O le toetū o Iesu, na aveesea ai lo latou matuā faanoanoa, ae liua i le olioli. Ua atoa nei le 40 aso o faaali atu pea Iesu i ona soo, ina ia a‘oa‘o atili ma faalaeiau i latou. Ae o le toe aso lenei na faaali atu ai o ia iā i latou.

² A o tutū faatasi i le Mauga o Olive, sa ua‘i toto‘a atu le ‘auaposetolo i fetalaiga uma a Iesu. Ina ua uma ana fetalaiga—ona sisii a‘e loa lea i luga o ona aao ma faamanuia atu iā i latou. Ona siitia a‘e loa lea o ia mai i le lalolagi! Na vaavaai atu ona soo iā te ia, a o afio a‘e i le lagi. Mulimuli ane, na ufitia o ia e se ao mai i la latou vaai. E ui ina lē iloa atu o ia, ae na pulato‘a atu pea ona soo i le lagi.—Luka 24:50; Galu. 1:9, 10.

 ³ O lenei vaaiga na faailogaina ai se suiga mata‘ina i olaga o aposetolo o Iesu. O le ā nei la o le a latou faia auā o lea ua afio i le lagi lo latou Matai, o Iesu Keriso? E mautinoa sa sauniunia i latou e lo latou Matai e faaauau le galuega na ia amataina. Na faapefea ona ia faaauupegaina i latou mo lenei galuega tāua, ma o le ā la latou tali mai? E faapefea ona aafia ai Kerisiano i aso nei? O loo iai i le mataupu muamua o le tusi o Galuega tali e faalaeiau ai.

4. Na faapefea ona amata le faamatalaga a Luka o loo i le tusi o Galuega?

⁴ Na amata le faamatalaga a Luka i le ta‘ua o Teofilo, lea na mua‘i tusi atu i ai i lana Evagelia. a Ua manino mai, o lenei faamaumauga o loo faaauau ai le ulua‘i tusi na amata e Luka, i le aoteleina mai o mea na ta‘ua i le faai‘uga o lana Evagelia, sa faaaogā ai faaupuga eseese ma nisi o faamatalaga fou.

5, 6. (a) O le ā e fesoasoani i soo o Iesu ina ia faamalosia ai pea lo latou faatuatua? (e) Ua faapefea ona faavae le faatuatua o Kerisiano i aso nei, i le “tele o faamaoniga maumaututū”?

⁵ O le ā e faamalosia ai pea le faatuatua o soo o Iesu? Ua faapea mai le Galuega 1:3 e faatatau iā Iesu: “Ona ia faailoa atu lea iā i latou ua toe soifua mai o ia, e ala i le tele o faamaoniga maumaututū.” I le Tusi Paia, e na o “le foma‘i pele” o Luka na faaaogāina le faaupuga “faamaoniga maumaututū.” (Kolo. 4:14) O se faaupuga sa faaaogā i tusitusiga faafoma‘i, ma e faailoa mai ai o ni faamaoniga maufaatuatuaina. Sa faatino e Iesu na faamaoniga. E tele taimi na faaali atu ai o ia i ona soo, i nisi taimi, i se to‘atasi po o se to‘alua, ae i isi taimi, i aposetolo uma, ma i se tasi o taimi, na faaali atu i le silia i le 500 tagata talitonu. (1 Kori. 15:3-6) O ni faamaoniga maumaututū!

⁶ E faapena fo‘i le faatuatua o Kerisiano moni i aso nei, o loo faavae i le “tele o faamaoniga maumaututū.” Pe e iai se faamaoniga na soifua Iesu i le lalolagi, maliu mo a tatou agasala ma toe faatūina? Ioe e iai! O tala maufaatuatuaina a molimau na vāaitino i ai, lea o loo i le Afioga faagaeeina a le Atua, ua aumaia ai faamaoniga uma o loo tatou mana‘omia. O le su‘esu‘eina o nei tala faatasi ai ma le tatalo, e mafai ona matuā faamalosia ai lo tatou faatuatua. Ia manatua, o faamaoniga maumaututū, e mafai ona iloa ai le eseesega o le faatuatua moni ma le faatuatua e lē faavaea. E tāua tele le faatuatua moni ina ia maua ai le ola e faavavau.—Ioa. 3:16.

7. O le ā le faaa‘oa‘oga na faataatia e Iesu mo ona soo i le tala‘i ma le a‘oa‘o atu?

⁷ Na talanoa fo‘i Iesu “e faatatau i le Malo o le Atua.” O se faaa‘oa‘oga, sa ia faamatalaina valoaga na faaalia ai, e ao ona faapuapuagatia ma maliu le  Mesia. (Luka 24:13-32, 46, 47) Ina ua faamanino mai e Iesu lana matafaioi o le Mesia, sa ia faamamafa le matua o le Malo o le Atua, auā o ia o le Tupu Tofia o lea Malo. Sa avea pea le Malo ma autū o le tala‘iga a Iesu, ma o loo taofimau pea ona soo i lenā matua a o tala‘i atu.—Mata. 24:14; Luka 4:43.

8, 9. (a) O ā manatu sesē e lua sa iai i le ‘auaposetolo o Iesu? (e) Na faapefea ona suia e Iesu manatu o le ‘auaposetolo, ma o le ā le lesona mo Kerisiano i aso nei?

⁸ I le taimi na faapotopoto ai le ‘auaposetolo i le Mauga o Olive, o la latou faatasiga mulimuli lenā ma Iesu i le lalolagi. Sa latou fesili atu ma le naunau: “Le Alii e, pe e te toe faavaeina le malo iā Isaraelu i le taimi lenei?” (Galu. 1:6) I lenei fesili, ua faaalia ai ni manatu sesē se lua sa iai i le ‘auaposetolo. Muamua, sa manatu i latou o le a toe faavaeina le Malo o le Atua i Isaraelu faaletino. Lua, na latou faatalitalia o le a amata loa “i le taimi lenei,” le pulega a le Malo na folafolaina mai. Na faapefea ona fesoasoani Iesu iā i latou ia suia o latou manatu?

⁹ E mautinoa na silafia e Iesu, e lē o toe umi ae faasa‘oina loa lo latou manatu muamua. O le mea moni, i le toe sefulu aso mulimuli ane, o le a molimauina ai e ona soo le fanau mai o se nuu fou, le Isaraelu faaleagaga! Ua toeitiiti ona muta lea o le faiā faapitoa a le Atua ma Isaraelu faaletino. E tusa ai o le manatu lona lua, na faamanatu atu ma le agalelei e Iesu iā i latou: “E lē tatau ona outou iloa taimi po o tau ua tuu e le Tamā i lana lava pule.” (Galu. 1:7) O Ieova o le Tausi Taimi Sili. A o le‘i maliu Iesu, na fetalai o ia, e oo lava i le Atalii e na te le‘i iloa i lenā taimi, ‘le aso ma le itula’ e oo mai ai le i‘uga, ae “ua na o le Tamā lava.” (Mata. 24:36) Pe afai e soona popole Kerisiano i aso nei e uiga i le taimi e oo mai ai le i‘uga o lenei faiga o mea, o lona uiga, ua soona popole fua i mea e lē oo i ai sa latou aiā.

10. O ā uiga o le ‘auaposetolo e tatau ona tatou atia‘e, ma aiseā?

¹⁰ E ui i lea, e lē tatau ona tatou manatu faatauvaa i aposetolo o Iesu, o tagata e sili ona faatuatua. Na latou talia ma le lotomaulalo faasa‘oga. E lē gata i lea, e ui na latou lāgā fesili ona o manatu sesē, ae na faaalia ai fo‘i se uiga lelei. Na uuna‘ia pea e Iesu ona soo: “Ia faaauau ona mataala.” (Mata. 24:42; 25:13; 26:41) Sa latou mataala faaleagaga, ma vaavaai ma le naunau i faamaoniga e iloa ai ua toeitiiti ona gaoioi lea o Ieova. O le uiga lenā e mana‘omia ona tatou atia‘e i aso nei. O le mea moni, o nei “aso e gata ai,” ua matuā sili atu ona faanatinati nai lo o se isi lava taimi.—2 Timo. 3:1-5.

11, 12. (a) O le ā le tofiga na avatu e Iesu i ona soo? (e) Aiseā na talafeagai ai ona ta‘ua e Iesu le agaga paia e fesoota‘i atu ma le tofiga e tala‘i?

¹¹ Sa faamanatu atu e Iesu i aposetolo le mea e tatau ona latou manatu mamafa i ai. Na fetalai o ia: “O le a maua e outou le mana pe a oo ifo iā te outou le agaga paia, ma o le a fai outou ma molimau iā te aʻu i Ierusalema, i  Iutaia uma ma Samaria, ma tuluʻiga uma o le lalolagi.” (Galu. 1:8) I Ierusalema, le nofoaga lea na fasiotia ai e tagata Iesu, na mua‘i folafola atu i ai le tala i lona toetū mai. Mai i inā, na salalau atu ai le fe‘au i Iutaia uma, sosoo ai ma Samaria, ma isi nuu i tala atu.

¹² Ina ua faato‘ā uma ona toe ta‘ua e Iesu lana folafolaga e auina mai le agaga paia e fesoasoani iā i latou, ua talafeagai ai la ona ia avatu le tofiga, e ō e tala‘i. O se tasi lea o taimi mai i le silia ma le 40 taimi, o loo ta‘ua ai le faaupuga “agaga paia” i le tusi o Galuega. Ua atili faamanino mai ai e lenei tusi faagaeeloto o le Tusi Paia, e lē mafai ona tatou faataunuuina le finagalo o Ieova, e aunoa ma le fesoasoani a le agaga paia. E tāua tele la ona tatou tatalo pea mo lenā agaga! (Luka 11:13) Ua sili atu ona tatou mana‘omia i le taimi nei le agaga paia, nai lo o se isi lava taimi.

13. O le ā le telē o le tofiga ua tuuina mai i tagata o le Atua i aso nei, ma aiseā e tatou te talia ai ma le fiafia?

¹³ Ua suia le uiga o le faaupuga “tulu‘iga uma o le lalolagi” talu mai na aso. Ae e pei ona ta‘ua i le mataupu ua te‘a, ua talia ma le lotoatoa e Molimau a Ieova lenei tofiga e molimau atu, i le iloa, e finagalo le Atua ia faalogo ituaiga o tagata uma i le tala lelei o lona Malo. (1 Timo. 2:3, 4) Po o tuutoina oe i lenei galuega faasaoola? E te lē mauaina i se isi lava mea se galuega e sili ona fiafia ma faamalieloto! E avatu e Ieova iā te oe le malosi e mana‘omia e faatino ai. I le tusi o Galuega, o loo faailoa atu ai iā te oe le tele o metotia sa‘o e faaaogā, ma uiga e tatau ona atia‘e ina ia taulau ai i lenā galuega.

14, 15. (a) O le ā na ta‘ua e agelu e uiga i le toe maliu mai o Keriso, ma o le ā na uiga i ai? (Taga‘i i le faamatalaga i le pito i lalo.) (e) Na faapefea ona faamaonia na toe maliu mai Keriso “i le auala lava lea,” e pei o lona afio a‘e?

¹⁴ E pei ona ta‘ua i le amataga o lenei mataupu, e le‘i toe iloa atu Iesu ina ua afio a‘e i le lagi. Peita‘i, sa tutū pea i inā le ‘auaposetolo e to‘a 11 ma vaavaai a‘e i le lagi. Mulimuli ane, na faaali mai ni agelu se to‘alua ma a‘oa‘i lemū atu iā i latou e faapea: “Tagata o Kalilaia e, aiseā ua outou tutū ai ma vaavaai aʻe i le lagi? O Iesu lea ua aveina aʻe i le lagi mai iā te outou, o le a toe maliu mai i le auala lava lea e pei ona outou vaavaai atu i ai i lona afio aʻe i le lagi.” (Galu. 1:11) Po o le uiga o le faamatalaga a agelu, o le a toe maliu mai Iesu i lona tino lava lea, e pei ona a‘oa‘o e nisi lotu? E leai, e lē o le uiga lenā. E faapefea ona tatou iloa?

¹⁵ Na faapea atu agelu, o le a toe maliu mai Iesu, e lē i le tino lava lea, ae “i le auala lava lea.” b O le ā le auala na aveina a‘e ai o ia? E le‘i mafai ona toe iloa atu o ia i le taimi na talanoa mai ai agelu. E na o le ‘auaposetolo to‘aitiiti na vāai atu ua tuua e Iesu le lalolagi, ma afio atu i lona Tamā i le lagi. E faapena fo‘i le auala e toe maliu mai ai le Keriso. O lea, e na o i latou i aso nei e malamalama i le Tusi Paia, e iloa ua faatasi mai Iesu i le mana tautupu. (Luka 17:20)  E mana‘omia ona tatou iloa le faamaoniga o lona faatasi mai, ma faailoa atu i isi ina ia iloa ai fo‘i e i latou le faanatinati o o tatou taimi.

16-18. (a) O le ā e tatou te a‘oa‘oina mai i le Galuega 1:13, 14, e uiga i faatasiga faa-Kerisiano mo le tapua‘iga? (e) O le ā e tatou te a‘oa‘oina mai i le faaa‘oa‘oga a Maria le tinā o Iesu? (i) Aiseā e tāua ai sauniga faa-Kerisiano i aso nei?

¹⁶ E mautinoa na ‘toe fo‘i ma le olioli le ‘auaposetolo i Ierusalema.’ (Luka 24:52) Ae o le a faapefea ona latou tali atu i ta‘ita‘iga ma faatonuga a Keriso? I le fuaiupu e 13 ma le 14 o le Galuega mataupu 1, o loo ta‘ua ai na faapotopoto i latou i se “potu i luga,” ma e tele nisi mea mananaia e tatou te a‘oa‘oina e uiga i lenā faatasiga. O fale i Palesitina i lenā taimi, e masani lava ona iai se potu i le pito i luga, e ui atu i se faasitepu i fafo. Pe e lē o le “potu i luga” lenei i le fale o le tinā o Mareko, lea o loo ta‘ua i le Galuega 12:12? Po o le ā lava, e mautinoa o se nofoaga masani ma sa aogā e faapotopoto ai soo o Keriso. Ae o ai na faapotopoto ai i inā, ma o ā a latou mea na fai ai?

¹⁷ Mātau, e lē na o le ‘auaposetolo pe e na o ni tamāloloa na faapotopoto ai i inā. Sa iai fo‘i i inā ma “nisi fafine,” e aofia ai ma Maria le tinā o Iesu. O le taimi mulimuli lenei o loo ta‘ua ai o ia i le Tusi Paia. Talu ai o loo faatasi o ia i inei ma ona uso ma tuafāfine faaleagaga, e tatou te mautinoa ai, e le‘i sa‘ilia e ia se tulaga aloa‘ia, ae na lotomaulalo e faapotopoto e tapua‘i faatasi ma i latou. Atonu na faamāfanafanaina o ia, ona sa faatasi ai ma lana fanau tama e to‘afā, o ē e le‘i avea ma tagata talitonu i le taimi a o faatasi ma Iesu. (Mata. 13:55; Ioa. 7:5) Mai i le taimi na maliu ai ma toetū lo latou ‘afa uso, na suia ai i latou.—1 Kori. 15:7.

¹⁸ Ia mātau fo‘i le pogai na faatasitasi ai nei soo: “Ua lotogatasi i latou uma ma finafinau i le tatalo.” (Galu. 1:14) E tāua i taimi uma le faapotopoto faatasi mo le tapua‘iga faa-Kerisiano. E tatou te faapotopoto ina ia faalaeiau le tasi i le isi, ia maua faatonuga ma fautuaga, ae sili atu ai, ia aufaatasi e tapua‘i atu iā Ieova lo tatou Tamā i le lagi. O a tatou tatalo ma pese o viiga i na taimi, e matuā logolelei iā te ia ma e tāua fo‘i mo i tatou. Se‘i aua lava ne‘i o tatou tuulafoa‘ia nei faatasiga e paia ma atia‘e ai!—Epe. 10:24, 25.

19-21. (a) O le ā ua tatou iloa mai i le matafaioi tāua na faia e Peteru i le faapotopotoga? (e) Aiseā na mana‘omia ai ona iai se sui o Iuta, ma o le ā e tatou te a‘oa‘oina mai i le auala na taulima ai le mataupu?

¹⁹ Ua fesaga‘i nei na soo o Keriso ma se mataupu tāua, ma na ta‘imua ai le aposetolo o Peteru i le sa‘ilia o se auala e taulima ai lea mataupu. (Fuaiupu e 15-26) Pe e lē o faamāfanafanaina ai la i tatou i le telē o le suiga o Peteru, auā e na o ni nai vaiaso ua tuana‘i, sa ia faafitia faatolu ai lona Alii? (Mare. 14:72) O i tatou uma lava e lologofie atu i le agasala, ae ia manatua, o Ieova ‘e lelei ma e nofosauni e faamagalo’ i latou o ē e salamō moni.—Sala. 86:5.

²⁰ Na manatu Peteru e tatau ona iai se sui o le aposetolo o Iuta, o lē na  faalataina Iesu. Ae o ai o le a fai ma ona sui? E tatau ona avea le aposetolo fou ma sē na mulimuli iā Iesu i le taimi atoa o lana faiva, ma sa molimauina lona toetū. (Galu. 1:21, 22) Ua ōgatusa lenā ma le folafolaga a Iesu e faapea: “Tou te tiʻetiʻe ai foʻi i nofoālii e 12, o outou o ē na mulimuli mai iā te aʻu, ma faamasino atu i ituaiga e 12 o Isaraelu.” (Mata. 19:28) E foliga mai na finagalo Ieova ia iai ni aposetolo se to‘a 12, o ē na mulimuli iā Iesu i le taimi o lana faiva i le lalolagi, e faia a‘e ai i le lumana‘i “maa faavae e 12,” o le Ierusalema Fou. (Faaa. 21:2, 14) O lea, na faataga ai e le Atua Peteru ia malamalama, o loo faatatau iā Iuta le valoaga “ia ave e se tasi lona tofi o se ovasia.”—Sala. 109:8.

²¹ Na faapefea ona faia lenei filifiliga? E ala i se vili, o se faiga sa masani ai i taimi o le Tusi Paia. (Faata. 16:33) Peita‘i, o le taimi mulimuli lea na faaalia ai i le Tusi Paia le faaaogāina o vili i lenei auala. E mautinoa, o le liligiina ifo o le agaga paia mulimuli ane, na faamaonia mai ai ua lē o toe faaaogāina lenā faiga. Ae mātau pe aiseā na faaaogā ai vili. Na tatalo aposetolo: “Ieova e, o oe o lē e silafia loto o tagata uma, ia e faailoa mai po o ai o i laʻua nei ua e filifilia.” (Galu. 1:23, 24) Na latou manana‘o e fai e Ieova le filifiliga. Na filifilia Matatia, e foliga mai o ia o se tasi o soo e to‘a 70 na auina atu e Iesu e tala‘i. O lea na avea ai Matatia o se tasi o le “to‘a 12.” c—Galu. 6:2.

22, 23. Aiseā e tatau ai ona tatou gaua‘i ma usiusita‘i i ē o loo ta‘imua i le faapotopotoga i aso nei?

²² O lenei mea na tupu, e faamanatu mai ai iā i tatou le tāua o le faamaopoopoina o tagata o le Atua. E oo mai lava i aso nei, ua filifilia tane agavaa e auauna o ni ovasia i le faapotopotoga. E iloilo ma le faaeteete e toeaina agavaa faale-Tusi Paia o na ovasia, ma e latou te tatalo mo le ta‘ita‘iga a le agaga paia. E talitonu le faapotopotoga, o na tane ua tofia e le agaga paia. O lea, ia tumau pea ona tatou gaua‘i ma usiusita‘i i la latou ta‘ita‘iga, ma maua ai le agaga felagolagoma‘i i le faapotopotoga.—Epe. 13:17.

²³ O le molimauina e le ‘ausoo o le toetū o Iesu ma le faamamāina o le faapotopotoga, ua avea ma mea e faamalosia ma lava saunia ai i latou mo galuega o i luma. O le a talanoaina i le mataupu e sosoo mai lenā mea iloga na tupu.