1, 2. O ai na faimalaga mai i Filipi agaʻi atu i Tesalonia, ma o le ā atonu na latou tau mafaufau i ai?

 O AUALA lelei e femalagaaʻi ai na fausia e inisinia atamamai o Roma, e ui atu i atumauga gaoā. I nisi taimi, e fefiloi faatasi leo i luga o na auala ma le fetagisi leotetele o asini, le paʻō o uili o kariota i luga o maa lapopoʻa, faapea le pisapisaō o tagata faimalaga eseese, e aofia ai fitafita, tagata faatauʻoa, ma tufuga e faia mea eseese. O loo faimalaga i lenei auala e sili atu ma le 80 maila [130 km], se ʻaumalaga e toʻatolu, o Paulo, Sila ma Timoteo mai i Filipi e ō atu i Tesalonia. E lē faigofie le malaga, aemaise lava iā Paulo ma Sila. Talu ai, o loo iai pea ni o la manuʻa mai i le sasaina o i laʻua i laau i Filipi.—Galu. 16:22, 23.

² E faapefea ona onosaia e nei tamāloloa lenei malaga umi? E mautinoa lava, sa fesoasoani iā i latou le fetalanoaaʻi. O loo manatua lelei pea e i latou le mea mataʻina na tupu i le leoleo o le falepuipui i Filipi, ina ua talitonu o ia ma lona aiga. O lenā mea na tupu, na matuā maumauaʻi ai nei tagata malaga, e faaauau ona folafola atu afioga a le Atua. Peitaʻi, ina ua taunuu i le aai tū matafaga o Tesalonia, atonu na tau mafaufau ai po o le a talia i latou e tagata Iutaia i lenā aai. Po o le a osofaʻia ma sasaina i laʻua, e pei ona faia i Filipi?

3. E faapefea ona aogā iā i tatou i aso nei le faaaʻoaʻoga a Paulo, i le mauaina o le lototele e talaʻi ai?

³ Mulimuli ane, na faailoa atu e Paulo ona lagona i se tusi na ia tusi atu ai i Kerisiano i Tesalonia: “E ui ina muamua ona matou puapuagatia ma matuā faileagaina i Filipi, e pei ona outou iloa, ae na mafai ona matou lototetele ona o lo tatou Atua, ina ia taʻu atu iā te outou le tala lelei a le Atua a o feagai ma le tele o teteega.” (1 Tesa. 2:2) E foliga mai ua tau faatalatū Paulo e ō atu i Tesalonia, aemaise lava ona o le mea na tupu i Filipi. Pe e te ioe i le manatu o Paulo? Pe e iai se taimi e faigatā ai iā te oe ona folafola atu le tala lelei? Sa faalagolago Paulo iā Ieova e faamalosia o ia, ma fesoasoani ia maua le lototele o loo ia manaʻomia. O le suʻesuʻeina o le faaaʻoaʻoga a Paulo, e fesoasoani iā te oe e faia ai faapea.—1 Kori. 4:16.

4. Aiseā e foliga mai ai e sili atu i le tolu vaiaso na nofo ai Paulo i Tesalonia?

⁴ Ua faapea mai le faamatalaga, a o iai Paulo i Tesalonia, sa talaʻi o ia i le sunako mo Sapati e tolu. Po o le uiga o lenei mea, e na o le tolu vaiaso le umi o lana asiasiga i lenā aai? Atonu e leai. E tatou te lē iloa po o le ā le umi talu ona taunuu Paulo, ae alu loa i le sunako. E lē gata i lea, o loo taʻua foʻi i le tusi a Paulo, sa galulue o ia ma ana aumea i galuega totogi e tausia ai i latou. (1 Tesa. 2:9; 2 Tesa. 3:7, 8) Aemaise foʻi, a o nofo ai Paulo i inā, e faalua ona ia maua mea e manaʻomia mai uso i Filipi. (Fili. 4:16) O lea la, e foliga mai e sili atu i le tolu vaiaso na nofo ai o ia i Tesalonia.

5. Na faapefea ona faauaʻi mai e Paulo lana ʻaufaalogologo?

⁵ Ina ua maua le lototele e talaʻi ai, na lauga atu loa Paulo i ē na faapotopoto i le sunako. E pei o lana masani, na “fetufaaʻi o ia ma i latou i Tusitusiga Paia, ua ia faamatala atu ma faamaonia e ala i mea ua tusia, e tatau ona tigāina le Keriso ma toe faatūina mai i le oti, ma faapea atu: ʻO le Keriso lenei, o Iesu, o lē ua ou faailoa atu iā te outou.’” (Galu. 17:2, 3) Mātau mai, e leʻi taumafai Paulo e saveʻu faalogona o lana ʻaufaalogologo, ae sa ia taumafai e faauaʻi mai i latou. Na ia iloa, e masani ma e faaaloalo i latou o loo iai i le sunako i Tusitusiga Paia. Peitaʻi, e latou te lē malamalama atoatoa i ai. O lea la, na fetufaaʻi, faamatala ma faamaonia e Paulo mai i Tusitusiga Paia, o Iesu le Nasareta, o le Mesia po o le Keriso na folafola mai.

6. Na faapefea ona faaaogā e Iesu Tusitusiga Paia e fefulisaʻi ai ma ona soo, ma o le ā le iʻuga?

⁶ Na mulimuli Paulo i le faatulagaga na faataatia e Iesu, o lē na faaaogā le Tusi Paia e faavae mai ai ana aʻoaʻoga. O se faaaʻoaʻoga, i le taimi o lana faiva i le lautele, na taʻu atu ai e Iesu i ona soo, e tatau ona puapuagatia, maliu, ma toe faatūina mai i le oti le Atalii o le tagata, e tusa ai ma Tusitusiga Paia. (Mata. 16:21) Ina ua toe faatūina mai Iesu, ona faaali atu lea o ia i ona soo. E mautinoa, ua faaalia i lenā mea sa tautala o ia i le upu moni. Ae peitaʻi, e sili atu nisi mea na taʻu atu e Iesu iā i latou. Ua tatou faitau i ai e faatatau i mea na ia fetalai atu ai i nisi soo: “Ona ia faamatala atu lea o mea o i Tusitusiga Paia e faatatau iā te ia, e amata mai i tusi a Mose ma le ʻau Perofeta.” O le ā le iʻuga? Na tali mai le ʻausoo e faapea: “Pe e leʻi mū ea o ta loto a o fetalai mai o ia iā i taʻua i le auala, ma faamatala manino mai Tusitusiga Paia?”—Luka 24:13, 27, 32.

7. Aiseā e tāua ai le faavae o a tatou aʻoaʻoga i le Tusi Paia?

⁷ E iai le mana i le feʻau o loo i le Afioga a le Atua. (Epe. 4:12) Ua faavae aʻoaʻoga a Kerisiano i aso nei i lenā Afioga, e pei ona sa faia e Iesu, Paulo ma isi aposetolo. E mafai ona tatou fetufaaʻi ma tagata, faamatala le uiga o mau o le Tusi Paia, ma avatu ni faamaoniga o mea o loo tatou aʻoaʻo atu, e ala i le tatala o le Tusi Paia ma faaali atu i lē e ona le fale mea o loo fai mai ai. O lea la,  o le feʻau o loo tatou avatu, e lē o i tatou e ana. O le faaaogā lelei o le Tusi Paia, e fesoasoani i tagata e iloa ai, o le feʻau o loo tatou avatu e lē o ni o tatou lava manatu, a o aʻoaʻoga a le Atua. E lē gata i lea, e lelei ona tatou manatua o le feʻau o loo tatou talaʻia, e faavae moni lava i le Afioga a le Atua. E matuā maufaatuatuaina. Po o le iloa o lenā mea, o le a e mautinoa ai, e mafai ona e folafola atu ma le lototele le feʻau e pei ona sa faia e Paulo?

8-10. (a) Na faapefea ona tali atu tagata Tesalonia i le tala lelei? (e) Aiseā na lotoleaga ai nisi o tagata Iutaia iā Paulo? (i) O le ā le gaoioiga na faia e tagata tetee o Iutaia?

⁸ Ua uma ona tofo Paulo i le moni o fetalaiga a Iesu: “E lē sili se pologa i lona matai. Afai na latou faasauā mai iā te aʻu, e latou te faasauā foʻi iā te outou. Afai e latou te tausi i laʻu upu, e latou te tausi foʻi i a outou upu.” (Ioa. 15:20) I Tesalonia, na feagai ai Paulo ma ni tali eseese mai i tagata—o nisi na naunau e faalogo i le upu, a o isi na tetee. Na tusi Luka e faatatau iā i latou na tali lelei mai e faapea: “Ona talitonu ai lea o nisi o i latou ma aufaatasi atu iā Paulo ma Sila, ma ua faapena foʻi le toʻatele o tagata Eleni o ē tapuaʻi i le Atua, ma le toʻatele o tamaʻitaʻi tāua.” (Galu. 17:4) E mautinoa, na olioli nei soo fou ina ua latou malamalama atoatoa i le Tusi Paia.

⁹ E ui ina talisapaia e isi upu a Paulo, ae o isi na lilivau o latou nifo iā te ia. Na lotoleaga nisi o tagata Iutaia i Tesalonia, ina ua maua e Paulo le “toʻatele o tagata Eleni.” Sa naunau na tagata Iutaia e faaliliu nisi i le lotu Iutaia, ma aʻoaʻo tagata Eleni o Nuu Ese i Tusitusiga Eperu ma manatu i ai o i latou e ona nei tagata. Ae na faafuaseʻi ona foliga mai, e pei ua gaoia e Paulo nei tagata Eleni mai i lo latou lava sunako! O lea, na matuā feita ai tagata Iutaia.

¹⁰ Ua taʻu mai e Luka iā i tatou le isi mea na tupu: “Ua lotoleaga tagata Iutaia, ma ua latou faapotopoto mai ni tagata amioleaga o ē e tafafaovale i le maketi, ma ua latou faavevesi le aai. Ua latou osofaʻia le fale o Iasona, ma taumafai e aumai Paulo ma Sila i tagata faatupu vevesi. Ina ua lē maua i laʻua, ona latou fetoso lea o Iasona ma nisi o le ʻauuso i alii pule o le nuu, ma alalaga atu: ʻO lea ua i inei tagata faatupu vevesi i le lalolagi atoa, ma ua talimālō Iasona iā i laʻua. Ua tetee atu foʻi nei tagata uma i poloaʻiga a Kaisara ma faapea mai, ua iai se isi tupu, o Iesu lea.’” (Galu. 17:5-7) Na faapefea ona aafia Paulo ma ana aumea i osofaʻiga a lenei motu o tagata?

11. O ā moliaga na faia faasaga iā Paulo ma ana aumea o ē faalauiloa le Malo, ma o le ā le poloaʻiga na mafaufau i ai tagata tetee? (Tagaʻi i le faamatalaga pito i lalo i le itulau e 136.)

¹¹ O tagata faatupu vevesi o ni tagata leaga. E osofaʻi atu e tai pei o le pa o se vaitafe malosi—e sauā ma e lē mafai ona taofiofia. O lenei auupega, na faaaogā e tagata Iutaia e taumafai ai e tutuliese Paulo ma Sila mai iā i latou. Ina ua uma ona “faavevesi” e tagata Iutaia le aai, ona taumafai lea e faatalitonu  taʻitaʻi o le malo e matuiā moliaga faasaga iā i laʻua. O le moliaga muamua e faapea, o Paulo ma ana aumea talaʻi ua latou ʻfaatupu le vevesi i le lalolagi atoa,’ e ui e leʻi faatupuina e Paulo ma ana aumea o ē faalauiloa le Malo, se vevesi i Tesalonia! O le moliaga lona lua, sa sili atu ona matuiā. Na finau atu tagata Iutaia, ua faailoa mai e nei misionare se isi Tupu, o Iesu, ma ua latou solia ai le poloaʻiga a le emeperoa. a

12. O le ā ua faaalia ai, o moliaga faasaga i Kerisiano i Tesalonia sa ono oo ai i ni iʻuga matuiā?

¹² Ia manatua, o le tuuaʻiga foʻi lenā na molia ai e taʻitaʻi lotu Iesu. Na latou faapea atu iā Pilato: “Ua faatupu e lenei tagata le fouvale i lo matou nuu, ma vavao le totogiina atu o lafoga iā Kaisara, ua ia faapea mai foʻi o ia o Keriso, o le tupu.” (Luka 23:2) Atonu o le fefe o Pilato ina neʻi manatu le emeperoa, e na te lē o amanaʻia le moliaga o le matuā fouvale i le pule, o lea na ia auina atu ai Iesu ia fasiotia. E faapena foʻi moliaga faasaga i Kerisiano i Tesalonia, ia sa ono oo ai i ni iʻuga matuiā. Na taʻua i se tasi o faamaumauga: “E matuā faigatā ona faamatala le mataʻutia o lamatiaga na ono oo iā i latou, auā o ʻfouvalega faasaga i le Emeperoa, e masani lava ona oo ai le oti i lē ua molia.’” Pe na taulau lenei osofaʻiga inosia?

13, 14. (a) Aiseā na lē taulau ai osofaʻiga a tagata faatupu vevesi? (e) Na faapefea ona faaalia e Paulo le atamai e pei o Keriso, ma e faapefea ona tatou faataʻitaʻi i lana faaaʻoaʻoga?

¹³ Na lē mafai e tagata faatupu vevesi ona taofia le galuega talaʻi i Tesalonia. Aiseā? O se tasi o māfuaaga, ona ua lē maua Paulo ma Sila. E lē gata i lea, e leʻi faatalitonuina pule o le aai i le saʻo o moliaga. Ina ua “lava le tupe na totogi,” na faasaʻoloto ai loa Iasona ma isi uso na avatu i o latou luma. (Galu. 17:8, 9) I le mulimuli i le fautuaga a Iesu, “ia outou faaeteete e pei o gata ma ia mamā e pei o lupe,” sa ʻalofia ai ma le faautauta e Paulo le lamatiaga ina ia faaauau ona talaʻi atu i se isi oganuu. (Mata. 10:16) E manino mai, o le lototele o Paulo e leʻi uiga atu i le lē faautauta. E faapefea ona mulimuli Kerisiano i aso nei i lana faaaʻoaʻoga?

¹⁴ I aso nei, e masani lava ona faaoso e taʻitaʻi o lotu ua faapea mai o Kerisiano, tagata e faatupu vevesi e faasaga i Molimau a Ieova. I lo latou alalaga e faapea e fouvale ma e faalata, ua latou faasesē ai taʻitaʻi e faasagatau atu i Molimau. E pei lava o tagata faaoosala i le uluaʻi senituri, ua uunaʻia ai e le lotoleaga ē e tetee i aso nei. Peitaʻi, o Kerisiano moni e latou te lē faatupuina ni vevesi. E tatou te matuā ʻalofia le fefinauaʻi ma tagata feita ma lē magafagafa, ae e faaauau pea la tatou galuega i se auala filemu, atonu e tatou te toe foʻi atu mulimuli ane, a ua toʻafilemu mea uma.

15. Na faapefea ona tali mai tagata Perea i le tala lelei?

¹⁵ Mo lo la saogalemu, na toe aauina atu ai Paulo ma Sila i Perea, e tusa ma le 40 maila [65 km] le mamao. Ina ua la taunuu atu i inā, na alu atu Paulo i le sunako ma lauga atu iā i latou na faapotopoto ai. Maʻeu le olioli ina ua ia maua nisi e fiafia e faalogologo! Na tusi Luka, “ua sili atu ona naunau [tagata Iutaia i Perea] e suʻesuʻe nai lo i latou i Tesalonia, auā ua latou taliaina le upu ma le matuā naunau, ma ua latou matuā iloiloina Tusitusiga Paia i aso taʻitasi pe e moni nei mea.” (Galu. 17:10, 11) Pe na lē fiafia tagata Tesalonia o ē na taliaina le upu moni i na upu? E leai. Na mulimuli ane tusi atu Paulo iā i latou: “O le mea lea ua matou faafetai ai e lē aunoa i le Atua, auā ina ua outou maua le afioga a le Atua, lea na outou faalogo ai mai iā i matou, ona outou talia lea e lē o le upu a tagata, a o le mea moni, o le afioga a le Atua, o loo galue foʻi iā te outou o ē e talitonu.” (1 Tesa. 2:13) O le ā atonu na naunau i ai tagata Iutaia i Perea?

16. Aiseā e talafeagai ai ona taʻua tagata Perea o ni ē e ʻnaunau e suʻesuʻe’?

¹⁶ E ui lava na faalogo tagata Perea i se mea fou, ae e latou te leʻi masalosalo pe faitio naʻuā, e leʻi vave foʻi ona latou taliaina. Muamua, sa latou faalogo ma le faaeteete i mea na taʻua e Paulo. Ona latou faamaonia lea o mea na latou aʻoaʻoina e ala i le suʻesuʻeina o Tusitusiga Paia, lea na faamatala atu e Paulo iā i latou. E lē gata i lea, na latou suʻesuʻe ma le filigā le Afioga a le Atua e lē na o le aso Sapati, a o aso uma. Ma na latou faia ma le “matuā naunau,” ua latou matuā iloiloina mea o loo fai mai ai le Tusi Paia e  tusa ma lo latou malamalamaga fou. Ona latou faaalia lea o le lotomaulalo ma faia suiga, ona ua ʻtalitonu le toʻatele o i latou.’ (Galu. 17:12) E lētioa a taʻua e Luka i latou o ni ē e ʻnaunau e suʻesuʻe’!

17. Aiseā e aogā ai le faaaʻoaʻoga a tagata Perea, ma e faapefea ona tatou faataʻitaʻi pea i ai e ui ua leva ona avea i tatou o ni ē e talitonu?

¹⁷ E leʻi iloa e na tagata Perea o faamatalaga e uiga i lo latou taliaina o le tala lelei, o le a faamauina i le Afioga a le Atua, o se faaaʻoaʻoga pupula o le naunau i mea faaleagaga. Na latou faia le mea tonu na faamoemoe i ai Paulo e fai, ma le mea na finagalo i ai Ieova le Atua e latou te faia. O le mea foʻi lenā o loo tatou faia, o le faalaeiau o tagata ia iloilo ma le faaeteete le Tusi Paia, ina ia mausalī lo latou faatuatua e faavae i le Afioga a le Atua. Ae ina ua avea i tatou ma ē e talitonu, po ua muta ai i inā lo tatou naunau? Nai lo o lea, e sili atu ona tāua le naunau e aʻoaʻoina i tatou e Ieova, ma vave ona faatatauina ana aʻoaʻoga. O le faia faapea, ua tatou tuu atu ai iā Ieova e na te faatulagaina o tatou olaga, ma toleniina e tusa ai ma lona finagalo. (Isa. 64:8) Ona avea ai lea o i tatou o ni ē e faafiafiaina atoatoa lo tatou Tamā i le lagi.

18, 19. (a) Aiseā na tuua ai e Paulo Perea, ma na faapefea ona ia faaalia le finafinau lea e lelei ona tatou faataʻitaʻi i ai? (e) O ai isi o le a talanoa atu i ai Paulo, ma i fea?

¹⁸ E leʻi umi se taimi na nofo ai Paulo i Perea. Ua tatou faitau i ai: “Ina ua iloa e tagata Iutaia mai i Tesalonia ua folafola atu e Paulo le afioga a le Atua i Perea, ona latou ō mai foʻi lea ua faaoso ma faaita le motu o tagata. Ona auina atu loa lea e le ʻauuso o Paulo ina ia alu atu i tai, ae ua nonofo ai pea Sila ma Timoteo i inā. A o ē na momolia Paulo, ua latou ave o ia e oo i Atenai. Ona latou tuua lea o Paulo, ina ua ia poloaʻia i latou e fai atu iā Sila ma Timoteo, e vave ō mai iā te ia.” (Galu. 17:13-15) Pagā se leaga o nei fili o le tala lelei. E lē gata ua latou tuliese Paulo mai i Tesalonia, ae ua ō atu foʻi i Perea ma taumafai e faatupu lenā lava vevesi—ae e leʻi taulau. Ua iloa lelei e Paulo, e telē lana oganuu e talaʻi ai, ma e faigofie lava ona toe alu atu i se isi oganuu. Seʻi o tatou maumauaʻi faapena i aso nei, ina ia lē taulau i latou o loo taumafai e taofia le galuega talaʻi!

¹⁹ I le avatu o se molimau māeʻaeʻa i tagata Iutaia i Tesalonia ma Perea, ua iloa lelei e Paulo le tāua o le molimau atu ma le lototele, ma fetufaaʻi ma i latou i Tusitusiga Paia. E faapena foʻi i tatou. O lenei la o le a fesagaʻi Paulo ma se isi aofia e ese—o tagata o Nuu Ese i Atenai. O le a faapefea ona fesagaʻi o ia ma tagata o lenā aai? O le a tatou iloa i le isi mataupu o sosoo mai.