1, 2. Aiseā na lē faateʻia ai Paulo i sauāga na fesagaʻi ma ia i Ierusalema?

 NA AVEESEA Paulo mai i tagata faatupu vevesi ua feita i Ierusalema, ma ua toe taofia foʻi o ia i le falepuipui. E leʻi faateʻia lenei aposetolo maelega i sauāga na fesagaʻi ma ia i Ierusalema. Auā na taʻu atu iā te ia, o le a feagai o ia ma “noanoataga ma puapuaga” i le aai. (Galu. 20:22, 23) E ui e na te lē o mautinoa po o ā mea o le a tutupu iā te ia, ae na ia iloa o le a faaauau pea ona pagatia o ia ona o le suafa o Iesu.—Galu. 9:16.

² Na lapataʻia foʻi e perofeta Kerisiano Paulo o le a saisai ma tuuina atu “o ia i lima o tagata o nuu ese.” (Galu. 21:4, 10, 11) E leʻi leva atu, na taumafai ai le motu o tagata Iutaia e fasiotia o ia, ma e leʻi pine mulimuli ane, ae foliga mai e pei ua “fasiotia” o ia e sui o le ʻau Saniterini a o latou fefinauaʻi e uiga iā te ia. O lea, ua avea le aposetolo o se pagota i le nofoaga o fitafita Roma, ma o loo fesagaʻi ma le tele o isi faamasinoga ma moliaga. (Galu. 21:31; 23:10) Peitaʻi, na manaʻomia e le aposetolo o Paulo ni faalaeiauga ma faamāfanafanaga!

3. O fea e mafai ona tatou maua mai ai faalaeiauga e faaauau ai pea le galuega talaʻi?

³ I lenei taimi o le iʻuga, ua tatou iloa “e sauāina foʻi i latou uma e naunau e ola ma le faamaoni i le Atua ma aufaatasi ma Keriso Iesu.” (2 Timo. 3:12) Mai i lea taimi i lea taimi, e tatou te manaʻomia ai faalaeiauga ina ia faaauau ai pea la tatou galuega talaʻi. Maʻeu se olioli ua iā i tatou, ona o upu faalaeiau ma faamāfanafanaloto ua maua i le taimi tatau, e ala mai i lomiga ma sauniga ua saunia e le “pologa faamaoni ma le faautauta”! (Mata. 24:45) Ua faamautinoa mai e Ieova iā i tatou, o le a lē taulau so o se fili o le tala lelei. O le a lē mafai ona latou faaumatia ana auauna o se vaega, pe taofia foʻi la latou galuega talaʻi. (Isa. 54:17; Iere. 1:19) Ae faapefea la le aposetolo o Paulo? Pe na ia maua ni faalaeiauga e faaauau ai ona molimau atu ma le māeʻaeʻa, e ui i teteega? Afai o lea, na faapefea ma o ai na faalaeiauina Paulo, ma o le ā na ia faia?

4, 5. O le ā le faalaeiauga na maua e Paulo, ma aiseā na talafeagai lelei ai le taimi?

⁴ Na maua e le aposetolo o Paulo le tele o faalaeiauga na ia manaʻomia,  i le pō a o lumanaʻi le laveaʻiina o ia mai i le ʻau Saniterini. Ua taʻu mai iā i tatou e le tala faagaeeina e faapea: “Ua tū mai ai le Alii iā te ia ma fetalai mai: ʻIa e lototele! Auā e pei ona e molimau māeʻaeʻa atu e uiga iā te aʻu i Ierusalema, e ao foʻi la ona e molimau atu i Roma.’” (Galu. 23:11) E ala i na upu faalaeiau mai iā Iesu, na mautinoa ai e Paulo o le a laveaʻiina o ia. Na ia mautinoa o le a alu atu i Roma ma maua le avanoa e molimau māeʻaeʻa atu ai e uiga iā Iesu.

⁵ Na talafeagai lelei le taimi na maua ai e Paulo na faalaeiauga. I le aso na sosoo ai, e silia ma le 40 tamāloloa Iutaia na latou ʻtaupulepule ma fai la latou tautoga, e lē toe aai ma feinu seʻia o latou fasiotia Paulo.’ O le ʻfaia o lenei tautoga,’ e faaalia ai le matuā maumauaʻi o nei tagata Iutaia e fasiotia le aposetolo. Pe a lē taunuu la latou taupulepulega, ua latou talitonu o le a oo se mea leaga iā i latou. (Galu. 23:12-15) O la latou taupulepulega lea na ioeina e le ʻaufaitaulaga sili ma toeaina, e toe faafoʻi atu Paulo i le ʻau Saniterini ina ia toe suʻesuʻeina, e peiseaʻī o loo latou fia iloa atili se mataupu e uiga iā te ia. Peitaʻi, a o agaʻi atu i le ʻau Saniterini, sa faatalitali mai tagata tetee ina ia osofaʻia Paulo ma fasiotia.

6. Na faapefea ona iloa le fuafuaga e fasiotia Paulo, ma o le ā le faaaʻoaʻoga e maua e talavou i aso nei i lenei mea na tupu?

⁶ Na faalogo le tama a le tuafafine o Paulo i lenei taupulepulega, ma ia taʻu atu loa iā Paulo. O lea, na auina atu ai e Paulo lenei tauleʻaleʻa e taʻu atu i le alii taʻitaʻiʻau o Roma, o Kalaotio Lusia. (Galu. 23:16-22) E mautinoa le fiafia o Ieova i talavou o ē ua pei o lenei tauleʻaleʻa, i le lototele e faamuamua le lelei o tagata o le Atua nai i lo o i latou lava, ma faia mea e latou te mafai ina ia faaauiluma ai le feʻau o le Malo.

7, 8. O le ā na faia e Kalaotio Lusia ina ia laveaʻiina ai Paulo?

⁷ O le taimi lava na iloa ai e Kalaotio Lusia le pule i ʻaufitafita e toʻa afe le fuafuaga e fasiotia Paulo, na ia faatonuina loa leoleo o le vaegaau e toʻa 470—o fitafita, o ē e tauaveina tao, ma ē e tiʻetiʻe i solofanua—ina ia tuua Ierusalema i le pō lava lea, ma latou ave ma le saogalemu Paulo i Kaisareia. A taunuu loa, ona latou tuuina atu lea o ia i le Kovana o Filiki. a E ui o Kaisareia o le laumua o Iutaia o loo iai le pulega a le malo o Roma, e nonofo ai le toʻatele o tagata Iutaia, ae e sili ona toʻatele ai tagata o Nuu Ese. E tuufaafeagai le tulaga pulea lelei i inā, ma mea o loo tutupu i Ierusalema, lea e faaalia ai e le toʻatele le faailoga lotu ma aafia i fevesiaʻiga. O Kaisareia foʻi o le nofoaga tutotonu o ʻautau faafitafita a Roma i Iutaia.

⁸ Ina ia ōgatusa ma le tulafono a Roma, na aauina atu ai e Lusia se tusi iā Filiki e faamatala atu ai le mataupu. Na taʻua e Lusia mea na ia faalogo i ai e faapea, o Paulo o se sitiseni Roma, ma na ia laveaʻiina Paulo ina ua ʻtoetoe lava a fasiotia’ e tagata Iutaia. Na taʻua e Lusia, e na te leʻi maua se mea e tasi  ua molia mai ai Paulo, “ua tatau ai ona oti pe e faafalepuipuiina o ia,” ae talu ai le taupulepulega faasaga iā Paulo, na tuuina atu o ia iā Filiki ina ia faalogo i moliaga a tagata tetee, ma faamasinoina ai e tusa ma le mataupu.—Galu. 23:25-30.

9. (a) Na faapefea ona faalēaogāina le aiā tatau a Paulo o se sitiseni Roma? (e) E faapefea ona faaaogā a tatou aiā tatau o ni sitiseni o se atunuu?

⁹ Pe na faamaoni Lusia i lana tusi na tusia? E matuā leai lava. E foliga mai na ia taumafai e taʻuleleia o ia i luma o le kovana. O le mea moni, e leʻi faapea na ia laveaʻiina Paulo ona o se sitiseni Roma. E lē gata i lea, e na te leʻi taʻua lana faatonuga e ʻsaisaitia Paulo i ni filifili se lua,’ ma mulimuli ane tuuina atu le faatonuga ina ia ʻsasaina o ia i le taimi e suʻesuʻe ai.’ (Galu. 21:30-34; 22:24-29) Na faalēaogā ai e Lusia le aiā tatau a Paulo o se sitiseni Roma. I aso nei, ua faaaogā e Satani le uiga mapolotu o tagata tetee e faalavelavea ai la tatou tapuaʻiga i le Atua, ma lē maua ai le saʻolotoga e tapuaʻi ai i le Atua ua tatou filifilia. Ae i le pei o Paulo, e masani lava ona faaaogā e tagata o le Atua le aiā tatau ua latou maua, ma saʻilia le puipuiga e ala i le talosagaina o le fesoasoani faaletulafono a lenā atunuu.

10. O ā moliaga matuiā na tuuaʻia ai Paulo?

¹⁰ I Kaisareia, na ʻleoleoina ai Paulo i le maota o Herota’ e faatalitali ai le taunuu atu o tagata tetee mai i Ierusalema. (Galu. 23:35) Ina ua mavae aso e lima, ona ō mai ai lea o le Ositaulaga Sili o Anania, se lōia e igoa iā Titulo, ma se vaega o toeaina. Na muamua lava viviia e Titulo Filiki ona o le mea na ia faia mo tagata Iutaia, ae e mautinoa o le taufaaʻoleʻole ina ia taʻuleleia ai o ia. b O lea la, ina ia manino le moliaga a o leʻi faia le faamasinoga, na taʻua ai e Titulo ia Paulo o sē e “faatupu vevesi, ma ua ia faatupu fouvalega i tagata Iutaia i le lalolagi atoa, ua taulamua foʻi o ia i le lotu a le ʻau Nasareta. Na taumafai foʻi o ia e faaleaga le malumalu, ma o le mea lea na matou puʻea ai o ia.” Na aufaatasi atu isi “tagata Iutaia i nei moliaga, ma faapea atu e moni lava nei mea uma.” (Galu. 24:5, 6, 9) O le faatupuina o fouvalega, taulamua i le lotu mavae mataʻutia, ma solivale le malumalu—o ni moliaga matuiā e ono iʻu ai i le oti.

11, 12. Na faapefea ona faamaonia e Paulo le sesē o tuuaʻiga faasaga iā te ia?

¹¹ Na faatagaina Paulo e fai sana faamatalaga. Na ia faapea mai: “ua ou fiafia lava e tali atu i nei tuuaʻiga e faatatau iā te aʻu.” Na manino lona teena o  moliaga. E leʻi solivaleina e le aposetolo le malumalu, pe e taumafai foʻi e faatupu se fouvalega. Na ia faapea atu e leʻi iai lava o ia i Ierusalema mo le “tele o tausaga,” ma ua ou sau e “aumai meaalofa”—o foaʻi tauofo mo Kerisiano o ē atonu na faamativaina ona o le oge ma sauāga. Na maumaututū Paulo e faapea, a o leʻi ulu atu i le malumalu, ua uma ona “faamamāina” o ia, ma ua taumafai “ina ia maua se lotofuatiaifo lelei i luma o le Atua atoa ma tagata.”—Galu. 24:10-13, 16-18.

¹² Na ioeina e Paulo e faapea, na ia avatu le auaunaga paia i le Atua o ona augātamā, “e tusa ai ma le ala lea ua latou taʻua o se lotu ese.” Ae na ia maumaututū e faapea, e talitonu o ia “i mea uma ua tusia i le Tulafono ma le ʻau Perofeta.” Ma iā i latou na molia o ia, sa ia taofimau pea i le faamoemoe “e toetutū mai tagata amiotonu ma tagata amiolētonu.” Ona luʻia lea e Paulo o ē na molia o ia e aumai ni faamaoniga i lona faapea atu: Ia “tuu atu foʻi i tagata o loo i inei, e taʻu mai pe e iai se mea sesē na latou maua iā te aʻu, a o oʻu tū i luma o le Faamasinoga Sili, seʻi vaganā ai laʻu faamatalaga na fai a o oʻu tū i o latou luma e faapea: ʻUa faamasinoina aʻu i le asō i o outou luma, ona o le toetutū o ē ua oti.’”—Galu. 24:14, 15, 20, 21.

13-15. Aiseā ua avea ai Paulo o se faaaʻoaʻoga lelei i le avatuina o le molimau ma le lototele i luma o pule o malo?

¹³ Ua faataatia e Paulo se faaaʻoaʻoga mo i tatou e mulimuli ai pe afai e molia i luma o pule o malo ona o la tatou tapuaʻiga, tuuaʻia sesē i tatou o ni tagata faatupu faalavelave, fouvale i malo, ma o ni sui o se “lotu mavae mataʻutia” e faatupu vevesi. E leʻi taumafai Paulo e fai se mea e faaʻauʻau mai ai le kovana iā te ia, pe taumafai foʻi e fai ni faamatalaga e pei ona sa faia e  Titulo. Sa toʻafilemu pea ma faaaloalo Paulo. Ma le faautauta, sa ia avatu ni faamaoniga manino ma malamalama. Sa taʻua e Paulo e faapea, e lē o iai i inei “tagata Iutaia mai i le itumalo o Asia” lea na molia o ia i le solivaleina o le malumalu, o lea la, e tusa ai ma le tulafono, e tatau ona iai i latou i inei ma aumai ni moliaga i mea ua latou taʻusalaina ai o ia.—Galu. 24:18, 19.

¹⁴ E ui i nei tuuaʻiga, ae e leʻi faavaivai ai Paulo i le avatuina o faamaoniga o lona talitonuga. Sa toe taʻua ma le lototele e Paulo lona talitonuga e uiga i le toetū, o se mataupu na matuā vevesi ai a o tū o ia i luma o le ʻau Saniterini. (Galu. 23:6-10) I lona tetee atu, sa faamamafa ai e Paulo le faamoemoe o le toetū. Aiseā? Talu ai o loo avatu e Paulo le molimau iā Iesu ma lona toetū mai i le oti—o se mea e lē taliaina e i latou o loo tetee. (Galu. 26:6-8, 22, 23) Ioe, na māfua le vevesi ona o le mataupu e uiga i le toetū—ma le mea moni e faatatau i le toetū o Iesu.

¹⁵ I le pei o Paulo, e mafai ona tatou avatu se molimau ma le lototele, ma faamalosia i fetalaiga a Iesu i ona soo e faapea: “O le a inosia foʻi outou e tagata uma ona o loʻu igoa. A o lē e tumau seʻia oo i le iʻuga, e faaolaina o ia.” Pe e tatau ona tatou popole i upu e tatou te fai atu ai? E leai, auā na faamautinoa mai e Iesu: “Afai latou te tuuina atu outou i faamasinoga, aua neʻi outou popole i upu e tou te tautatala atu ai; ae ia outou tautatala atu i upu e tuuina atu i lenā taimi, auā e lē o outou o loo tautatala atu a o le agaga paia.”—Mare. 13:9-13.

16, 17. (a) Na faapefea ona taulimaina e Filiki le faamasinoga o Paulo? (e) Aiseā atonu na fefe ai Filiki, ae o le ā le māfuaaga na faaauau ai pea ona feiloaʻi ma Paulo?

¹⁶ E lē o le taimi muamua lenei na faalogo ai le Kovana o Filiki e uiga i talitonuga faa-Kerisiano. Ua faapea mai le tala: “Ua silafia lelei e Filiki mataupu e faatatau i lenei Ala [o se faaupuga e faamatala ai uluaʻi Kerisiano], ona ia tolopō ai lea o le mataupu ma faapea atu: ʻPe a sau Lusia, le alii e pule i ʻau, ona ou faia lea o se faaiʻuga i la outou mataupu.’ Ua ia poloaʻi foʻi i le taʻitaʻiʻau ina ia taofia pea le tamāloa, ae ia tuu atu iā te ia sina saʻolotoga ma faataga ona tagata e ō mai e fesoasoani iā te ia.”—Galu. 24:22, 23.

¹⁷ I ni aso mulimuli ane, na aami ai Paulo e Filiki ma lana avā o Tusila, o se fafine Iutaia, ina ia “faalogo atu iā te ia e faatatau i le talitonuga iā Keriso Iesu.” (Galu. 24:24) Peitaʻi, ina ua talanoa Paulo e uiga i le “amiotonu, o le amio pulea, ma le faamasinoga i le lumanaʻi, ona fefe ai lea o Filiki,” atonu ua ōia lona lotofuatiaifo ona o mea leaga na ia faia i lona olaga. Ona ia faasaʻoloto lea o Paulo ma faapea atu: “Inā e alu ia i lenei taimi, ae seʻi iai se isi oʻu avanoa ona ou toe aami atu lea o oe.” Sa tele nisi taimi na toe feiloaʻi ai Paulo ma Filiki, e lē faapea na manaʻo o ia ina ia aʻoaʻoina le upu moni, ae ona sa faamoemoe e avatu e Paulo ni tupe i ni auala faatogafalea iā te ia.—Galu. 24:25, 26.

18. Aiseā na talanoa ai Paulo iā Filiki ma lana avā, e uiga i le “amiotonu, o le amio pulea, ma le faamasinoga i le lumanaʻi”?

 ¹⁸ Aiseā na talanoa ai Paulo iā Filiki ma lana avā, e uiga i le “amiotonu, o le amio pulea, ma le faamasinoga i le lumanaʻi”? Manatua, na fia iloa e i laʻua po o le ā le uiga o le ʻtalitonu iā Iesu Keriso.’ Na iloa lelei e Paulo lo la talaaga i amioga lē mamā, le sauā ma le lē faamasinotonu, o lea, sa ia faamanino atu ai mea e manaʻomia e i latou uma o fia avea ma soo o Iesu. O mea na taʻu atu e Paulo, e faaalia ai le eseesega mamao o tapulaa amiotonu a le Atua, ma le ituaiga o olaga sa ola ai Filiki ma lana avā. E mafai ona fesoasoani lenei mea iā i laʻua ina ia iloa ai, e tali atu tagata uma i le Atua i le auala e mafaufau, tautatala ma gaoioi ai. O le faamasinoga foʻi na faamasinoina ai Paulo, e lē taitai tutusa ma le faamasinoga o le a latou fesagaʻia i luma o le Atua. Lētioa a “fefe” Filiki!

19, 20. (a) I la tatou faiva, e faapefea ona tatou feutagaʻi ma tagata e foliga mai e naunau, ae o le mea moni e lē o mananaʻo e suia o latou ala? (e) E faapefea ona tatou iloa o Filiki e lē o se uō moni a Paulo?

¹⁹ I la tatou faiva, atonu e maua ai tagata e pei o Filiki. I le taimi muamua, atonu e foliga mai e latou te faaalia le naunau i le upu moni, ae o le mea moni, e lē o mananaʻo e suia o latou ala ina ia ōgatusa ma le upu moni. E tatau ona tatou faaeteete i tagata faapena. Ae i le pei o Paulo, e tatou te taʻu atu ma le faautauta tapulaa amiotonu a le Atua. Atonu o le a pāʻia o latou loto i le upu moni. E ui i lea, afai e tatou te iloa e lē mananaʻo moni e lafoaʻi o latou ala leaga, ona tuu lea o i latou ae saʻili nisi tagata e fia iloa moni le upu moni.

²⁰ Sa faaalia le uiga moni o le loto o Filiki i le faamatalaga lenei: “Ina ua mavae le lua tausaga, ona suia lea o Filiki e Pokio Feso; ae ona ua manaʻo Filiki ina ia fiafia mai tagata Iutaia iā te ia, ua ia tuu ai pea Paulo e saisaitia.” (Galu. 24:27) Ioe, e leʻi avea Filiki o se uō moni a Paulo. Na iloa lelei e Filiki, o ē e mulimuli i “Le Ala,” e lē o ni tagata faatupu vevesi pe fouvale. (Galu. 19:23) Na ia iloa foʻi e leʻi solia e Paulo ni tulafono a Roma. Ae ui i lea, sa taofia pea e Filiki le aposetolo i le falepuipui, ina ia ʻfiafia mai ai tagata Iutaia iā te ia.’

21. O le ā na tupu iā Paulo ina ua avea Pokio Feso ma kovana, ma o fea atonu na maua mai ai pea e Paulo lona malosi?

²¹ E pei ona faailoa mai i le fuaiupu mulimuli o le Galuega mataupu e 24, sa avea pea Paulo ma pagota ina ua soloaʻi ane Pokio Feso e suitulaga i le kovana o Filiki. O lea, na amata ai loa le faasologa umi o faamasinoga o Paulo mai i lea faamasinoga i lea faamasinoga. E moni, na ʻmolia foʻi i luma o tupu ma kovana’ lenei aposetolo lototele. (Luka 21:12) Ae e pei ona o le a tatou vāai i ai, o le a ia tuuina atu se molimau i luma o se pule e sili ona malosi i ona aso. E ui i nei tulaga uma, ae e leʻi maluelue ai le faatuatua o Paulo. E mautinoa sa ia maua pea le malosi mai i fetalaiga a Iesu: “Ia e lototele!”