1, 2. O le ā le ituaiga o faigāmalaga o loo feagai ma Paulo, ma o ā ni fesili tāua na oso aʻe i lona mafaufau?

 SA MAFAUFAU pea Paulo i upu a Feso, talu ai e aafia tele ai lona lumanaʻi. Na faapea mai le Kovana o Feso, “e te alu lava iā Kaisara.” E lua tausaga na nofo ai Paulo i le falepuipui, o lea la, o le malaga umi i Roma o le a suia ai le vaaiga. (Galu. 25:12) Peitaʻi, ua toe manatua e Paulo le tele o mea na tutupu i ana faigāmalaga i aso ua mavae, nai lo o le na ona faalogo atu i le agi mālū mai o le matagi po o le vaavaai atu i tafatafāilagi. O le faamoemoe o lenei malaga ina ia tū i luma o Kaisara, lea na oso aʻe ai i le mafaufau o Paulo ni fesili tāua.

² E tele taimi na ʻlamatia ai Paulo i le vasa,’ e faatolu ona sao mai i vaa tuʻia, na oo foʻi ina iai i le sami i le ao ma le pō. (2 Kori. 11:25, 26) A o le malaga lenei, e lē pei o ana malaga faamisionare a o saʻoloto o ia. O loo malaga atu Paulo o se pagota, i se malaga mamao—pe tusa ma le 2,000 maila [sili atu i le 3,000 km] mai i Kaisareia e oo atu i Roma. Po o le a saogalemu o ia i lenei faigāmalaga? E tusa lava foʻi pe saogalemu, ae po o le a malaga atu o ia ina ia fasiotia? Ia manatua, o le a faamasinoina o ia e le malo e sili ona malosi i le lalolagi a Satani i lenā taimi.

3. O le ā na maumauaʻi Paulo e fai, ma o le ā o le a tatou talanoaina i lenei mataupu?

³ Pe a uma ona e faitau i mea e uiga iā Paulo, pe e te manatu ua iai o ia i se tulaga ua leai se faamoemoe, ma faavaivaia ai ona o mea o le a tutupu iā te ia? E matuā leai lava! Ua ia iloa, e iai faigatā o loo faatali mai mo ia, ae e na te lē o iloa pe faapefea ona faataunuu. Aiseā o le a avea ai le tele o nei popolega ma mea e taofia ai lona olioli i lana faiva? (Mata. 6:27, 34) Ua iloa lelei e Paulo le finagalo o Ieova mo ia, ia faaaogā avanoa uma e talaʻi ai le tala lelei o le Malo o le Atua e oo lava i pule o malo. (Galu. 9:15) Na maumauaʻi pea Paulo e faataunuu lona tofiga e tusa lava po o le ā le mea o le a tupu. Pe e lē o lo tatou faamoemoe foʻi lenā? O lea, seʻi o tatou mulimuli atu iā Paulo i lenei folauga tāua, a o tatou manatunatu pe e faapefea ona aogā ana faaaʻoaʻoga iā i tatou.

4. O le ā le ituaiga vaa na faimalaga ai Paulo i le amataga o lana faigāmalaga, ma o ai ana uō na latou malaga faatasi?

⁴ Na tuuina atu Paulo ma isi pagota i le vaavaaiga a le taʻitaʻiʻau Roma e igoa iā Iulio, o lē na filifili e malaga atu i se vaa laʻuoloa sa folau atu i Kaisareia. Na folau le vaa mai Atamutiu o se taulaga i le itu i sisifo o le talafatai o Asia Itiiti, e ui atu i le isi itu o le aai o Metulene i le motu o Lesbos. O lenei vaa e malaga atu agaʻi i mātū ma toe malaga agaʻi i sisifo, ma afeafe solo e laʻu ese ma toe laʻu mai isi uta. O nei ituaiga vaa e leʻi fausia e laʻu ai ni pasese, aemaise lava pagota. (Tagaʻi i le pusa “ Fefaatauaʻiga ma Femalagaaʻiga i le Sami.”) O le mea e lelei ai, ona e lē na o Paulo le Kerisiano na iai faatasi ma nei pagota. Sa iai nisi uso talitonu e toʻalua faatasi ma ia—o Aritako ma Luka. O Luka lea na ia tusia lenei tala. E tatou te lē o iloa pe na totogi e nei uō faamaoni o laʻua lava pasese, pe na ō e auauna iā Paulo.—Galu. 27: 1, 2.

5. O le ā le faatasiga na olioli ai uso i Saitonu, ma o le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i lenei mea?

⁵ Ina ua mavae le aso e tasi talu ona latou malaga i le sami, pe tusa o le 70 maila [110 km] agaʻi i mātū, na taula ai le vaa i le uafu i Saitonu i le talafatai o Suria. O le mea moni, e leʻi faia e Iulio ia Paulo e pei o se pagota e pei ona masani ai, talu ai atonu o Paulo o se tagatānuu o Roma ma e leʻi faamaonia lana agasala. (Galu. 22:27, 28; 26:31, 32) Sa faataga e Iulio Paulo e alu atu i le aai e feiloaʻi ma ona uso Kerisiano. Maʻeu le fiafia o uso ma tuafāfine e tausia le aposetolo, ina ua mavae le taimi umi sa faafalepuipui ai o ia! Pe e mafai ona e mafaufau i se taimi e te talimālō ai faapena ma faalaeiau ai se tasi?—Galu. 27:3.

6-8. Na faapefea ona agaʻi atu le malaga a Paulo mai i Saitonu i Nitoi, ma o ā avanoa atonu na maua e Paulo e faalautele atu ai lana talaʻiga?

⁶ Na tuua e le vaa Saitonu, ma faaauau ona faimalaga atu e latalata i le talafatai, ma latou pāsia Kilikia e latalata i Taso le aai na soifua aʻe ai Paulo. E leʻi taʻua e  Luka isi taulaga na mālōlō ai, ae e na o faamatalaga e uiga i le tulaga mataʻutia o le tau e faapea, o “matagi na agi mai i le itu o loo matou folau atu ai.” (Galu. 27:4, 5) Ae ua tatou iloa, na faaaogā e Paulo na avanoa uma e faasalalau atu ai le tala lelei. E mautinoa na ia molimau atu i pagota ma isi na latou faimalaga faatasi, e aofia ai ma le ʻauvaa ma fitafita, faapea tagata na feiloaʻi i ai i taulaga uma e taula ai le vaa. Pe e faapena i tatou i aso nei, e faaaogā o avanoa uma e tatou te maua e talaʻi atu ai?

⁷ Na taunuu mulimuli ane le vaa i Mura, o se taulaga i le itu i saute o le talafatai o Asia Itiiti. O i inā na sui ai le vaa e faimalaga ai Paulo ma isi, ina ia mafai ona latou ō atu i Roma, le taulaga e faataunuu i ai. (Galu. 27:6) I aso na, o Aikupito le atunuu autū e maua mai ai le saito a Roma, ma o vaa e laʻu mai ai le saito i Aikupito e taula i Mura. Na maua e Iulio se vaa o na vaa, ma faatonuina ai loa fitafita ma pagota e faimalaga ai. O lenei vaa e sili atu lona telē i lo o le vaa muamua. Na ave e le vaa le uta tele o saito, faatasi ai ma tagata e toʻa 276, le ʻauvaa, fitafita, pagota, ma isi e faimalaga i Roma. E manino mai, o lenei fesuiaʻiga o vaa ua matuā faateleina ai le oganuu e molimau atu ai, ma e mautinoa sa faaaogā lelei e Paulo lenā avanoa.

⁸ O le isi mālōlōga o Nitoi, i le taufaasiʻusiʻuga o le itu i saute o Asia Itiiti. Pe a agi lelei le matagi, e mafai ona folau le vaa i le va lenā i se aso e tasi. Peitaʻi na lipotia mai e Luka e faapea, “ina ua mavae le tele o aso o telegese ma faigatā la matou folauga, ona matou taunuu ai loa lea i Nitoi.” (Galu. 27:7a) Sa faasolo ina leaga le tulaga o le tau. (Tagaʻi i le pusa “ O Matagi Feagiaʻi o le Metitirani”.) Seʻi mafaufau i tagata na i luga o le vaa, a o felafoaʻiina i matagi malolosi ma le sousou o le sami.

9, 10. O ā faigatā na tutupu e lata ane i Kereta?

⁹ Na fuafua le kapeteni o le vaa e faaauau agaʻi i sisifo mai i Nitoi, ae na faapea mai Luka o lē na vaaitino i ai, “ona o le matagi, ua lē mafai ai ona matou ō saʻo.” (Galu. 27:7e) A o alu ese le vaa mai i le motu, na leiloa lona alāvaa, ona agi mai lea o se matagi matuā malosi mai mātū i sisifo, ma vave ai ona lelea le vaa agaʻi i saute. E pei ona punitia muamua e le motu o Kuperu vaa mai i matagi malolosi, na faapena foʻi ona faia nei e le motu o Kereta. I le taimi lava na pāsia ai e le vaa le pupū o Salamone i le itu i sasaʻe o Kereta, ona feoloolo ai lea o le tau. Aiseā? Ina ua oo atu le vaa i le itu e malupuipuia ai mai i matagi, po o le itu i saute o le motu, ona maua ai lea o se puipuiga mai i matagi malolosi. Seʻi manatu, o le taimi muamua lea ua maua ai e i latou sa iai i le vaa se mapusaga. Ae o le umi o iai pea le vaa i le sami, na iloa lelei ai e le ʻauvaa e lē mafai ona latou ʻalofia le tau mālūlū, ma ua popole ai i latou.

¹⁰ Na faamatala manino mai e Luka e faapea: “E ui ina faigatā, ae ua matou folau atu i gatai ane o le talafatai [o Kereta], ma matou taunuu ai i le mea e taʻua o le Ava Matagofie.” E ui i le faamalumalu mai o le motu, ae na faigatā ona  taofiofi le vaa. Mulimuli ane, na latou maua se fagaloa laʻitiiti e taula ai, lea sa manatu e tū i se vaega a o leʻi afe atu i le talafatai i le itu i mātū. O le ā le umi na latou nonofo ai i inā? Ua faapea mai Luka ʻe tele aso,’ ae e leʻi tulaga lelei lava le tau. Iā Setema ma Oketopa, e matuā faigatā ai folauga.—Galu. 27:8, 9.

11. O le ā le fautuaga na avatu e Paulo i le ʻauvaa, ae o le ā le faaiʻuga na latou faia?

¹¹ Atonu na saʻili e nisi o le pasese se fautuaga a Paulo, ona o lona poto masani i femalagaaʻiga i le Sami o Metitirani. Na ia fautua atu e aua neʻi alu le vaa. Afai e alu, “e tele ni mea e faaleagaina ma maʻimau,” atonu e maʻimau ai foʻi ola. Ae peitaʻi, sa manaʻo le kapeteni ma lē e ana le vaa e faaauau pea le malaga, atonu sa manatu e faanatinati ina ia saʻili se nofoaga e malupuipuia. Na latou faatalitonu Iulio ma na manatu le toʻatele, e tatau ona latou taumafai e taunuu i Foinie, o se taulaga e mamao teisi atu i le talafatai. Atonu e telē atu ma lelei se uafu o lea nuu ina ia mālōlō ai i le taimi o le tau mālūlū. O lea, ina ua agi mālie mai se matagi mai i saute lea na faasesēina ai i latou, ona alu ai lea o le vaa.—Galu. 27:10-13.

12. Ina ua tuua Kereta, o ā lamatiaga na feagai ma le vaa, ma na faapefea ona taumafai le ʻauvaa e faasao le vaa ia aua neʻi tuʻia?

¹² Ua oo mai foʻi se isi faafitauli: o se “matagi malosi” mai i mātū i sasaʻe. Mo sina taimi, na latou maua ai se lafitaga i tua o se “motu itiiti e taʻua o Kalauta,” e tusa ma le 40 maila [65 km] mai i le Ava Matagofie. Peitaʻi, sa lamatia pea le vaa ona na lelea i le itu i saute, seʻia oo ina o le a tuʻia le vaa i faga oneone i le talafatai o Aferika. Ona o le popole ma le faanatinati ia ʻalofia lenā itu, na sisi aʻe ai i luga e le ʻauvaa le tulula sa toso e le vaa. Sa latou tauivi e faia lenā galuega, auā ua tumu le tulula i le suāsami. Ona latou faaaogā lea o maea ma filifili e saisai ma taofiofi ai le vaa. Na latou tuu ifo i lalo maea ma le lā o le vaa, ma taumafai e faatonutonu le vaa agaʻi i le mea o loo agi mai ai le matagi. Seʻi mafaufau i le mataʻutia o lenei mea na tupu! E leʻi lava le malosi o maea e taofiofi ai le vaa, auā sa faaauau pea ona “felafoaʻi ai e le matagi.” I le aso lona tolu, na latou lafoaʻi ese ai maea ma isi meafaigaluega ina ia faamāmā ai le vaa.—Galu. 27:14-19.

13. Faamata o ā tulaga faigatā na oo i le faigāmalaga a Paulo a o feagai ma le afā?

¹³ Atonu na matataʻu le toʻatele o tagata sa i le vaa, ae sa lototetele pea Paulo ma ana aumea. Na faamautinoa muamua mai e le Alii iā Paulo, o le a molimau atu o ia i Roma, ma mulimuli ane, na toe faamautinoa mai e se agelu lenei folafolaga. (Galu. 19:21; 23:11) Ae peitaʻi, sa faaauau pea le matagi i le ao ma le pō mo vaiaso e lua. Ona o le tetele o timuga, na punitia ai le lā ma fetu i se ao mafiafia, ma ua lē iloa ai e le kapeteni po o fea le itulagi ua agaʻi i ai le vaa. O le mea moni, e leʻi mafai ona aai lelei le ʻauvaa. E faapefea ona oso se fia ʻai o se isi i le mālūlū, timuga, maʻi vasa, ma le fefefe?

14, 15. (a) Ina ua talanoa atu i le ʻauvaa, aiseā na taʻua ai e Paulo lana uluaʻi lapataʻiga? (e) O le ā ua tatou aʻoaʻoina mai i le feʻau o le faamoemoe na faailoa atu e Paulo?

¹⁴ Na tulaʻi Paulo ma faamanatu atu lana uluaʻi lapataʻiga, ae e leʻi faapea atu, ʻOu te leʻi fai atu foʻi iā te outou.’ Nai lo o lea, o mea na tutupu, na  faamaonia ai sa tatau ona latou utagia ana fautuaga. Ona ia faapea atu lea: “Ou te fautua atu iā te outou ina ia lototetele, auā e lē maʻimau se ola o se tasi o outou, ae na o le vaa.” (Galu. 27:21, 22) Maʻeu le faamāfanafanaloto o na upu i lana ʻaufaalogologo! Atonu sa matuā fiafia foʻi Paulo, ona ua tuuina mai e Ieova iā te ia se feʻau o le faamoemoe e faailoa atu. E tāua ona tatou iloa, e manatu alofa Ieova i tagata ola uma, ma e tāua iā te ia tagata taʻitoʻatasi. Na tusi le aposetolo o Peteru: “E lē finagalo o ia e faaumatia se tasi, ae e finagalo ia oo uma lava i le salamō.” (2 Pete. 3:9) Maʻeu le faanatinati o lenei mea, o lea, ia tatou taumafai e faailoa atu le feʻau a Ieova e uiga i le faamoemoe, i le toʻatele o tagata e mafai ona tatou maua! Ua lamatia ola o tagata ia e tautele i le silafaga a Ieova.

¹⁵ E foliga mai na molimau atu Paulo i le toʻatele o tagata i le vaa, e uiga i le “faamoemoe i le folafolaga na faia e le Atua.” (Galu. 26:6; Kolo. 1:5) A o lenei o le a tuʻia le vaa, ma na ofo atu ai e Paulo se isi faavae malosi mo se faamoemoe mo lea taimi. Na ia faapea atu: “O le pō nei na tū mai ai iā te aʻu se agelu a le Atua . . . ma faapea mai: ʻPaulo e, aua e te fefe. E tatau ona e tulaʻi i luma o Kaisara. Faauta foʻi! e laveaʻiina e le Atua ola o i latou uma o loo folau faatasi ma oe.’” Na faalaeiau i latou e Paulo: “Alii e, ia outou lototetele, auā ou te talitonu e taunuu lava mea ua faailoa mai e le Atua iā te aʻu. Peitaʻi, e  tatau ona lafoia i tatou i se motu.”—Galu. 27:23-26.

16, 17. (a) O le ā le avanoa na faaaogā e Paulo e tatalo ai, ma o le ā le iʻuga? (e) Na faapefea ona faataunuuina le lapataʻiga a Paulo?

¹⁶ Ina ua mavae le lua vaiaso o le matataʻu tele, a o lelea le vaa e tusa ma le 540 maila [870 km], na lagona ai e le ʻauvaa se suiga, atonu na faalogo ai i le fafati o galu. Na latou lafo le taula i le taumuli ina ia lē tafea ai le vaa, ma ina ia faatonutonu ai le taumua agaʻi i le motu ina neʻi paʻulia le vaa i le matafaga. I lenā taimi, na latou taumafai ai e tuua le vaa, ae na taofia i latou e fitafita mai i le faia faapea. Na taʻu atu e Paulo i le taʻitaʻiʻau ma fitafita: “Afai e lē nonofo pea nei tagata i le vaa, e lē mafai ona laveaʻiina outou.” Ina ua toʻa le vaa, sa faamalosiau atu Paulo iā i latou e aai ma toe faamautinoa atu, o le a faasaoina i latou. Ona ʻfaafetai atu lea o Paulo i le Atua i o latou luma.’ (Galu. 27:31, 35) I le ofoina atu o lenei tatalo ma le lototalisapaia, na ia faataatia ai se faaaʻoaʻoga mo Luka, Ariotako ma Kerisiano i aso nei. Po o avea au tatalo i luma o le lautele ma puna o faalaeiauga ma faamāfanafanaga i isi?

¹⁷ Ina ua uma le tatalo a Paulo, “ona latou lototetele uma ai lea ma aai loa.” (Galu. 27:36) Na latou faamāmā le vaa i le lafoaʻia o uta saito, ina ia faigofie ai ona opeopea le vaa ma alu atu ai i le matafaga. Ina ua ao, ona tipi ese lea e le ʻauvaa o le taula, tatala foe o le taumuli, ma sisi se tamaʻi lā taumua, ina ia mafai ai ona faatonutonu le vaa a o agaʻi atu i uta. Na paʻulia le taumua o le vaa atonu o se faga oneone po o se palapala, ma na malepe ai le taumuli ona o le fafati mai o galu. Na mananaʻo nisi o fitafita e fasioti pagota ina ia aua neʻi sosola, ae na faasalavei ane Iulio ma taofia ai lenei gaoioiga. Na ia timaʻi atu i tagata uma ina ia feʻausi atu i le matafaga. Na faamaoni le valoaga a Paulo—auā na sao uma lava le toʻa 276 o tagata. Ioe, na “oo atu foʻi ma le saogalemu i latou uma lava i uta.” Ae o fea ua iai nei i latou?—Galu. 27:44.

18-20. Na faapefea ona faaalia e tagata Melita le “matuā agalelei,” ma o le ā le vavega a le Atua na faia e ala iā Paulo?

¹⁸ Ua taunuu tagata na faasaoina i le motu o Melita, i le itu i saute o Sisili. (Tagaʻi i le pusa “ Melita—I Fea?”) E ese le gagana e tautatala ai tagata o le motu o ē na “matuā agalelei” atu iā i latou. (Galu. 28:2) Na latou tafu se afi mo nei tagata ese o ē na taunuu atu i lo latou motu, ua matuā galala ma tetete i latou i le maalilili. Na faamāfanafanaina i latou i le afi e ui i le mālūlū ma le timu. Na faia ai foʻi se vavega i inā.

¹⁹ Sa fesoasoani Paulo i nei tagata agalelei. Sa ia aumai ni fafie ma tuu i le afi. A o ia faia faapea, na ū ai lona lima e se gata uogo. Sa manatu tagata Melita o se faasalaga lea mai i le Atua. a

²⁰ Sa manatu tagata o le nuu o ē na vāai ua ū Paulo e le gata, o le a “fulafula lona tino.” E tusa ai ma faamatalaga a se tasi tusi, o le upu i le uluaʻi gagana ua faaaogā i inei, o se “upu faafomaʻi.” E lē o se mea e ofo ai, ona o lenei faaupuga na oso aʻe i le mafaufau o “Luka, le fomaʻi pele.” (Galu. 28:6; Kolo. 4:14) Peitaʻi, na lūlū ese e Paulo le gata uogo, ma e leʻi afāina ai o ia.

21. (a) O ā nisi o faaaʻoaʻoga i le saʻo aʻiaʻi o faamatalaga a Luka? (e) O ā vavega na faia e Paulo, ma o ā aafiaga na oo ai i tagata o Melita?

²¹ Sa nofo ai i lenā vaipanoa le tagata mauoloa e igoa iā Popilio, o lē e ana le fanua. E mautinoa o ia o se tagata maualuga o Roma i Melita. Na faamatalaina o ia e Luka o se “alii sili o le motu,” o se tofiga patino o loo faamauina i tusitusiga i papa maa e lua faa-Melita. E tolu aso na talimālō ai o ia iā Paulo ma ana aumea. Peitaʻi, na maʻi le tamā o Popilio. O lea, na toe faamatala ai foʻi ma le saʻo e Luka lea tulaga. Na tusi o ia, na “faataotolia le tamā o Popilio ona o le fiva ma le matuā tigā o le manava,” ma taʻua ai le igoa saʻo faafomaʻi o le maʻi. Na tatalo Paulo ma faaee atu ona lima iā te ia ma na mālōlō ai. I le matuā fiafia i lenei vavega, na aumai ai e tagata o le nuu nisi tagata ina ia faamālōlōina, ma na latou aumaia foʻi meaalofa e tausia ai Paulo ma ana aumea.—Galu. 28:7-10.

22. (a) Na faapefea ona viiviia e se tasi polofesa faamatalaga a Luka e faatatau i le malaga i Roma? (e) O le ā o le a tatou talanoaina i le isi mataupu lea e sosoo mai?

²² O le vaega o le faigāmalaga a Paulo ua uma ona tatou talanoaina e oo mai i le taimi nei, ua manino mai le saʻo ma le moni. Ua faapea mai se tasi polofesa: “E tutasi faamatalaga a Luka, o se tusitusiga e sili atu ona manino i le Tusi Paia atoa. O ana faamatalaga auʻiliʻili i femalagaaʻiga i le sami, ma le tulaga i le itu i sasaʻe o le Metitirani” i le uluaʻi senituri, e matuā saʻo ona faamatalaina ma atonu sa faavae mai i ni tusitusiga. Atonu na faia e Luka nei faamaumauga a o faimalaga faatasi ma le aposetolo. Afai o lea, o le isi la vala o le malaga, na ia maua ai le tele o isi faamatalaga na ia tusia. O le ā o le a tupu iā Paulo pe a taunuu i Roma? Seʻi o tatou vāai.