1, 2. O le ā le galuega faigatā na feagai ma Elia, ma e faapefea ona ese o ia mai iā Aapo?

SA FAANAUNAU Elia e tatalo na o ia i lona Tamā i le lagi. Peitaʻi, o lea faatoʻā uma ona vāai le motu o tagata o valaau atu lenei perofeta ia alu ifo le afi mai le lagi, ma e mautinoa o le toʻatele o i latou sa fia lelei atu iā te ia. A o leʻi alu aʻe Elia i le tumutumu o le mauga o Karamelu ma tatalo toʻatasi atu ai iā Ieova le Atua, e iai se galuega faigatā sa tatau ona ia faia. Sa tatau ona ia talanoa atu i le tupu o Aapo.

² Sa matuā eseese nei tamāloloa e toʻalua. O Aapo o sē ua liliuese mai i le upu moni, e matapeʻapeʻa, taaʻinagofie, ma e ofu i ofu mamalu tautupu. Ae o Elia o se tagata e lototele, faamaoni, faatuatua, ma na ofu i se ofu na faapitoa mo perofeta, lea e faigofie lona faiga, ma atonu na fai mai i paʻu o manu po o fulufulu kamela po o ʻoti. A o lata ina uma lenā aso, na iloa ai le matuā eseese o uiga o nei tamāloloa.

3, 4. (a) Na faapefea ona faalumaina Aapo ma isi tagata tapuaʻi o Paala? (e) O ā fesili o le a tatou talanoaina?

³ O se aso na matuā faalumaina ai Aapo ma isi tagata tapuaʻi o Paala. Sa faamaonia ai le sesē o le tapuaʻiga faapaupau na auai ai ituaiga e sefulu o Isaraelu, ona o le uunaʻiga a Aapo ma lana avā, le masiofo o Iesepela. Sa faaalialia ai Paala o se atua pepelo e leai se ola. Sa lē mafai ona ia faia se mea faigofie, e pei o le faamumū o le afi o le taulaga, e ui i talosaga faatauanau a ana perofeta, o a latou faiga siva, ma na latou selei i latou lava ma le manatu ina ia tali mai ai Paala. E leʻi mafai e Paala ona puipuia na tamāloloa e 450 mai le fasiotia, o se iʻuga ua talafeagai lelei mo i latou. Peitaʻi, e iai se isi mea sa leʻi taulau ai lea atua sesē, ma o le a iloa nei lona matuā lē mafaia lava o se mea. E silia i le tolu tausaga o talosaga atu pea perofeta a Paala ina ia faamuta le lāmala sa pagatia ai le nuu, peitaʻi na lē mafai e Paala ona faia faapea. Ae o lea e lē o toe umi ae faaalia loa e Ieova, o ia o le Atua moni, e ala lea i lona faamutaina o le lāmala.—1 Tu. 16:30–17:1; 18:1-40.

 ⁴ Ae o afea la o le a gaoioi ai Ieova? O le ā nei o le a fai e Elia seʻia oo atu i lenā taimi? O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i lenei tagata faamaoni? Seʻi o tatou iloiloina lenei tala.—Faitau le 1 Tupu 18:41-46.

5. O le ā na fai atu Elia iā Aapo e fai, ma pe na aʻoaʻoina e Aapo se lesona?

⁵ Na faalatalata atu Elia iā Aapo ma faapea atu: “Inā alu aʻe ia, ia e ʻai ma inu; auā ua gogolo mai timuga tetele.” Pe sa aʻoaʻoina e lenei tupu amioleaga se lesona mai i mea na tutupu i lenā aso? E lē o taʻua patino mai i le tala, peitaʻi e tatou te lē o mauaina i inei ni faaupuga e iloa ai lona salamō, ma e leʻi manaʻo foʻi e fesoasoani atu le perofeta iā te ia, ina ia faalatalata iā Ieova ma saʻili atu mo lana faamagaloga. Nai lo lea, sa alu Aapo e “ʻai ma inu.” (1 Tu. 18:41, 42) Ae faapefea Elia?

6, 7. O le ā sa tatalo ai Elia, ma aiseā?

⁶ “A o Elia, ua alu aʻe o ia i le tumutumu o le Mauga o Karamelu ma punou i le eleele, ua tuu foʻi ona foliga i le va o ona tulivae.” Ina ua alu Aapo e ʻai, sa maua ai loa le avanoa e tatalo atu ai Elia i lona Tamā i le lagi. Seʻi mātau le tulaga lotomaulalo o Elia—ua ia tootuli ma ifo toʻele ma tuu lona ulu i ona tulivae. O le ā  na faia e Elia? E lē taumateina le mea na ia faia, auā ua taʻua i le Tusi Paia i le Iakopo 5:18 e faapea, sa tatalo Elia ina ia faamuta le lāmala. Atonu o lana tatalo lenā sa faia i le tumutumu o le mauga o Karamelu.

⁷ Muamua atu, na fetalai Ieova e faapea: “Ua ou manatu e faatotō ifo le timu i luga o le fogāeleele.” (1 Tu. 18:1) O lona uiga sa tatalo Elia ina ia faataunuu le finagalo o Ieova e pei ona sa ia folafola mai, e pei foʻi ona sa aʻoaʻo ai e Iesu ona soo, ina ia tatalo ai i le pe tusa o le afe tausaga mulimuli ane ai.—Mata. 6:9, 10.

8. O le ā ua tatou aʻoaʻoina mai iā Elia e tusa ai o tatalo?

⁸ E tele ni lesona ua tatou aʻoaʻoina mai iā Elia e faatatau i le tatalo. Sa faatāua e Elia le faataunuuina o le finagalo o le Atua. Pe a tatou tatalo, e lelei ona manatua: “Po o ā lava mea tatou te talosaga atu ai e tusa ma lona finagalo, e faafofoga mai lava o ia iā i tatou.” (1 Ioa. 5:14) E manino mai la, ina ia faafofoga mai le Atua i a tatou tatalo, e tatau ona tatou iloa lona finagalo. O le pogai lea e tāua ai ona avea le suʻesuʻeina o le Tusi Paia ma vala o lo tatou olaga i aso taʻitasi. E mautinoa foʻi sa manaʻo Elia e vaai ua faaiʻuina le lāmala, ona ua pagatia si ona nuu. Maʻeu le faatumulia o ia i le lotofaafetai, ina ua ia vaaia o fai e Ieova le vavega i lenā aso. E ao foʻi ona tatou tatalo mo le lelei o isi, ma faailoa atu lo tatou lotofaafetai.—Faitau le 2 Korinito 1:11; Filipi 4:6.

9. O le ā na faatonuina e Elia lana auauna e fai, ma o ā uiga e lua o le a tatou iloiloina?

⁹ Sa mautinoa e Elia o le a faamuta e Ieova le lāmala, ae na te leʻi mautinoa po o afea o le a gaoioi ai Ieova. O le ā la sa faia e Elia i lea taimi? Ua faapea mai le Tusi Paia: “Ona ia fai atu lea i lana auauna: ʻInā alu aʻe ia faamolemole. Ia vaavaai agaʻi i le sami.’ Ona alu aʻe lea o ia ma vaai, ona ia fai mai lea: ʻE leai lava se mea.’ Ona ia fai atu lea, ʻInā toe alu ia,’ ia foʻi faafitu.” (1 Tu. 18:43) A itiiti mai e lua ni lesona tatou te aʻoaʻoina mai iā Elia. Muamua, sa ia mautinoa o le a gaoioi Ieova. Lona lua, o lona mataala.

10, 11. (a) Na faapefea ona faaalia e Elia lona mautinoa i folafolaga a Ieova? (e) E faapefea ona iā i tatou lenā lava mautinoa?

¹⁰ O le mautinoa o Elia i folafolaga a Ieova, sa ia saʻilia ma le naunau ni faamaoniga ua lē o toe umi gaoioi Ieova. Na ia auina  atu lana auauna i se nofoaga maualuga, e vaai atu i le tafatafāilagi mo se faamaoniga e iloa ai ua lata ona timu. Ina ua toe foʻi atu le auauna, sa ia taʻu atu se lipoti faavaivai loto e faapea: “E leai lava se mea.” Sa lagilelei pea le tafatafāilagi e aunoa ma se ao. Ae manatua foʻi, o lea na faatoʻā uma lava ona faapea atu Elia i le tupu o Aapo: “Ua gogolo mai timuga tetele.” E faapefea la ona taʻu atu e le perofeta lenā mea, ae e na te lē o vaaia ni ao e iloa ai ua lalata mai ni timuga?

¹¹ Sa iloa e Elia le folafolaga a Ieova, ma i le avea ai ma perofeta ma sui vaaia o Ieova, sa ia mautinoa o le a faataunuu e lona Atua Ana fetalaiga. O le mautinoa na pei ai o loo ia lagona atu ni timuga. E faamanatu mai ai e lenei mea iā i tatou le faamatalaga a le Tusi Paia e uiga iā Mose: “Sa tūmausalī pea o ia e pei ua ia iloa atu Lē e lē o vaaia.” Po o faapena ona moni le Atua iā te oe? Ua saunia e le Atua le tele o māfuaaga ina ia tatou faatuatua ai ma le mautinoa iā te ia ma ana folafolaga.—Epe. 11:1, 27.

12. Na faapefea ona faaalia e Elia lona mataala, ma na faapefea ona tali atu o ia i le tala e faatatau i se ao itiiti?

¹² Seʻi mātau nei la le auala na faaalia ai e Elia le mataala. Sa ia auina atu lana auauna, e lē na o le faatasi pe faalua, ae faafitu! Faaāta i o tatou mafaufau le lēlavā o le auauna a o fefoʻifoʻiaʻi mai i lana galuega sa fai, ae sa tumau pea ona naunau Elia e fia iloa se faailoga, ma e leʻi faavaivai. O le iʻuga, ina ua foʻi faafitu le auauna, sa ia lipoti mai e faapea: “Faauta! O loo alu aʻe mai i le sami se ao itiiti e pei o le alofilima o se tagata.” Pe mafai ona e faaāta le faaaogā e le auauna o lona alofilima, e faatusa ai le telē o le ao ua alu aʻe i le tafatafāilagi o le Sami Tele? Atonu na manatu le auauna e leai se tāua o si na ao itiiti. Ae sa matuā tāua tele iā Elia. Ona ia avatu loa lea i lana auauna o ni faatonuga faatopetope: “Ia e alu aʻe ma fai atu iā Aapo, ʻInā sauni ia! Ia e alu ifo, ina neʻi taofia oe i timuga tetele!’”—1 Tu. 18:44.

13, 14. (a) E faapefea ona tatou faaaʻoaʻo i le mataala o Elia? (e) O ā māfuaaga e tatau ai ona tatou gaoioi ma le faanatinati?

¹³ Ua faataatia foʻi i inei e Elia se isi faaaʻoaʻoga tāua mo i tatou. O lea ua tatou ola i le taimi ua lē o toe mamao, ae faataunuu loa e le Atua ana fuafuaga uma. E pei ona faatalitali Elia i le taimi e iʻu ai le lāmala; o loo faatalitali foʻi auauna a Ieova i aso nei i le iʻuga o lenei faiga o mea amioleaga a le lalolagi. (1 Ioa. 2:17) E ao la ona tatou mataala pea seʻia oo i le taimi e gaoioi ai Ieova, e pei foʻi o Elia. Sa fautua atu Iesu le Alo o le Atua i ona soo e faapea: “O le mea lea, ia faaauau ai ona outou mataala, auā tou te lē iloa po o lē fea aso e sau ai lo outou Alii.” (Mata. 24:42) Pe sa uiga Iesu  e faapea o le a lē iloa e ona soo ua lata mai le iʻuga? E leai, auā sa ia faamatala lelei iā i latou le mea o le a tupu i le lalolagi, a o leʻi oo mai le iʻuga. E mafai e i tatou uma ona malamalama i faamatalaga auʻiliʻili o lea faailoga, e tusa o le “taufaaiʻuiʻuga o le faiga o mea a le lalolagi.”—Faitau le Mataio 24:3-7.

¹⁴ Ua aumaia e na faailoga ni faamaoniga maumaututū. Po ua lē lava ea ia faamaoniga e uunaʻia ai i tatou e faanatinati ona gaoioi i la tatou auaunaga iā Ieova? Sa lava ma totoe si ao itiiti na alu aʻe mai tafatafāilagi, e faamautinoa atu ai iā Elia ua lē o toe umi ae gaoioi loa Ieova. Pe sa lē taulau le faamoemoe o lea perofeta faamaoni?

15, 16. O ā mea na vave ona tutupu i lenā aso, ma o le ā sa taumānatu Elia o le a faia e Aapo?

¹⁵ Ua faapea mai le tala: “Ua oo ina pogisa le lagi i ao, ma le matagi, ma ua maligi ifo timuga tetele. A ua tiʻetiʻe pea Aapo, ua alu atu i lona ala i Isereelu.” (1 Tu. 18:45) Sa vave lava ona tutupu mea. A o taʻu atu e le auauna a Elia le feʻau iā Aapo, ae o loo faatupulaʻia lenā ao itiiti, ua ufitia ai le lagi ma ua faamalumalu ifo, ma ua agi mai se matagi malosi. Ua faatoʻā toe toʻulu lea o timuga i laueleele o Isaraelu, talu mai le tolu ma le ʻafa tausaga o le lāmala. Sa matuā mamafa timuga, ma na tatafe ai le vaitafe o Kisona, ma e mautinoa na tafiesea ai ma le toto o perofeta a Paala ia na fasiotia. Sa maua ai foʻi ma le avanoa o tagata faauamaaa o Isaraelu, e tafiesea ai tapuaʻiga matagā iā Paala.

¹⁶ E mautinoa o le mea lenā sa faanaunau i ai Elia! Atonu na tomānatu o ia po o le ā le tali mai a Aapo i mea na tutupu. Po o le a salamō Aapo ma liliu ese mai i le tapuaʻiga iā Paala? O mea na tutupu i lea aso na aumaia ai ni māfuaaga tatau e faia ai ia suiga. O le mea moni, e tatou te lē iloa po o le ā le mea sa i le mafaufau o Aapo i lea taimi. E pau le mea o loo taʻua i le Tusi Paia, sa “tiʻetiʻe pea Aapo, ua alu atu i lona ala i Isereelu.” Pe sa iai se mea na ia aʻoaʻoina? Pe sa manaʻo e suia ona ala? O mea na tutupu mulimuli ane, e iloa ai e leai. I lea lava aso, na iai nisi mea na tutupu mulimuli ane iā Aapo ma Elia.

17, 18. (a) O le ā na tupu iā Elia i le ala agaʻi i Isereelu? (e) O le ā le mea e mataʻina ai le tamoʻe a Elia mai i Karamelu i Isereelu? (Tagaʻi foʻi i le faaopoopoga.)

 ¹⁷ Ua amata ona malaga atu Elia i le ala o loo alu atu ai Aapo. O se malaga umi, toe pogisa ona o timuga. Peitaʻi, na iai se mea uigaese na tupu.

¹⁸ “Sa iai pea le aao o Ieova iā Elia, ona ia fusi lea i lona sulugātiti, ma tamoʻe atu e muamua i luma o Aapo, ua oo atu lava i Isereelu.” (1 Tu. 18:46) E manino mai sa iai le “aao o Ieova” iā Elia i se auala e sili ona ofoofogia. O le mamao o Isereelu e pe ā ma le 19 maila (30 kilomita), ma ua toeaina foʻi Elia. * Seʻi tau ina faaāta i mafaufau le afe aʻe e le perofeta o lona ofu talaloa i lona sulugātiti, ma ua faigofie ai ona momoʻe saosaoa atu i lenā ala vāia ma maua atu le kariota a le tupu, ua ia pāsia ma muamua atu i luma.

19. (a) O ā valoaga e faamanatu mai iā i tatou e le malosi o Elia na maua mai i le Atua? (e) O le ā le mea mautinoa na iloa e Elia a o tamoʻe atu i Isereelu?

¹⁹ Maʻeu se faamanuiaga na maua e Elia! E mautinoa na matuā faagaeeina lagona o Elia ona o lona toe maua o se malosi faapea, atonu e sili atu i lona malosi a o talavou. E faamanatu mai ai iā i tatou valoaga ia e faamautinoa mai ai le atoatoa o le soifua mālōlōina, lea o le a maua e tagata faamaoni i le lalolagi Parataiso i le lumanaʻi. (Faitau le Isaia 35:6; Luka 23:43) A o momoʻe atu Elia i lenā ala vāia, e mautinoa sa ia iloa o loo iā te ia le faamaoniga a lona Tamā o Ieova, le Atua moni e toʻatasi!

20. E faapefea ona tatou mauaina faamanuiaga a Ieova?

²⁰ E naunau Ieova e aumai faamanuiaga. Ona e tautele ana faamanuiaga, e tāua tele la ona tatou faia so o se taumafaiga ina ia mauaina ai. I le pei o Elia, e ao ona tatou mataala, ma manatunatu i faamaoniga maumaututū e faaalia ai, ua lē o toe umi ae gaoioi Ieova i nei taimi sili ona lamatia ma faanatinati. I le pei foʻi o Elia, e anoanoaʻi māfuaaga e tatau ona tatou faatuatua atoatoa ai i folafolaga a Ieova, “le Atua faamaoni.”—Sala. 31:5.