Lendá lá ɔwɔmbɔ w'akambo

Lendá lá akambo lá yombasɛ́

Efunelo wele lá etatshi kɛ ve: “Manano le Hagaf kɛ wɔna Hagav má lotshimbo lɔ Yahweh Sabaot”

Wɛ ongewake?

Wɛ ongewake?

Wopo wɔkɔnge Efunelo ɛmɔtshi w’ililá osukawɔ kɛnɛ kɛ Bible otepelande?

LÁ MUSÉE ɔmɔtshi (Bible Lands Museum) welá Jerusalɛmɛ, wisolaka ve mɔtshi djeyalisa l’efunelo wefunamisa l’antenyɛ 700 la 600 N.Ɛ.K., (lá ntondo k’ɛtɛndɔ kɛso). Wɔsaka ve djɛsɔ má wendo wɔ bɔkɔ mɔtshi djɛ nketa, djelaki entshupa la Hebron lá Isariyɛlɛ. Efunelo wɛkɔ ntepelaka ante: “Manano keyale le Hagaf wɔna Hagav má lotshimbo lɔ Yahweh Sabaot.” Wopo wɔkɔnge efunelo wɛsɔ osukawɔ kɛnɛ kɛ Bible otepelande? Efunelo wɛsɔ nyɛnyɛka djɛ djiina djɛ Ndjambe Yehova, djefunamaki YHWH l’efunelo k’ase Hebero djewamaki edjinge djekambemaki lofu la lofu l’etsho wefunamaki Bible. Lonkina, efunelo enkina wimá wendo w’anketa wɛsɔ, nyɛnyɛka djɛ anto amɔtshi watshɔki ntopomana la ntoyaawisa l’eteyi. Anto wasɔ wafunaki mbala la mbala djiina djɛ Ndjambe edjinge wiina w’anto amɔtshi wayalaki la nsakiso kɛ djiina djɛ Ndjambe lá mpele djɛ ave wakɔ.

Dɔctɛrɛ Rachel Nabulsi djelá Inivɛrsite yɛ Géorgie atepelaka lá nkambo djɛsɔ ante: “Wopo wɔ iyakambaka la djiina YHWH mbala la mbala lá efunelo wɛsɔ ntɔpɛyɛka olakanyelo wɔ djonyi efula. . . . Alɛta edjinge efunelo wɛwɔ wɛsɔ nyɛnyɛka djɛ kanga djiina YHWH ayalaki onto wɔ djonyi efula lá lowiko lɔ ase Isariyɛlɛ edjinge lɔ ase Juda.” Nkambo djɛsɔ nsukaka kɛnɛ ketepela Bible, l’eteyi djiina djɛ Ndjambe djefunamaki YHWH l’alɛta w’ase Hebero, ntanemaka mbala nunu. Mbala efula, wiina w’anto wayalaki la nsakiso kɛ djiina djɛ Ndjambe.

Otepela “Yahweh Sabaot,” wotanemisa lá bɔkɔ dj’isotepelaki, nsakisolaka “Yehova kanga lɔndjɛndjɛyi l’angala.” Nkambo djɛsɔ, nyɛnyɛka djɛ anto wasɛnaki l’etsho wefunamaki Bible, watakambaki ngo la djiina djɛ Ndjambe toko, koko wakambaki edjinge la otepela “Yehova kanga lɔndjɛndjɛyi l’angala.” Nkambo djɛsɔ nsukaka otepela wɔ Bible wɔnɛ “Yehova kanga lɔndjɛndjɛyi l’angala,” wotanema mbala 283 lá Efunelo wɛ Hebero, pekapeka lá efunelo wɛ Izaya, Jɛrɛmi, edjinge wɛ Zakari.