Lendá lá ɔwɔmbɔ w'akambo

Lendá lá akambo lá yombasɛ́

Wɛ ongewake?

Wɛ ongewake?

Ase Ɔrɔma wawolaki dj’onto wɔ yomboyaka l’otamba, ndjɔmbɔmba etengo Yeso, nkfundama lá yopo yɛ wɔlɔ?

ANTO efula ndjewaka ambɔ wapanyɛka Yeso l’otamba l’anteyi k’ase wibi ape edjinge woyakaka. (Mat. 27:35-38) Koko anto amɔtshi wapawola ambɔ Bible ntepelaka nsɔsɔlɔ winá w’otepelande ante, masɔ walɔngɔsɔlaka odjo wɔ Yeso ko wowilaka lá nketa.​—Mar. 15:42-46.

Anto amɔtshi wápawolaká wayi wal’Evanjiliyo ndjilaka ehamo ambɔ, wapakoke ndjawola djɛ onto wɔ yomboyaka l’otamba nkfundama lá yopo yɛ wɔlɔ, ndjɔmbɔmba ndjilama lá nketa. Koko wanɛ wila ehamo wasɔ ndjawolaka ambɔ, nkoka ndjala wananghelaka anto amɔtshi wa yayake l’otamba etengo anto wa nyɛtshi akambo lá lɛdji lotshikitanyi. Jurnalistɛ mɔtshi dj’etawɔ Ariel Sabar, afunaka lá journal Smithsonian djɛ nsipisoyɛ lamo anto amɔtshi yayale l’ikanyi yɛsɔ ante: “Ndjaka onto l’otamba ayalaki dilanyɛ djɛ yapɛyɛka anto waleka nyɛtshi lá mbandja, edjinge andjewi wa wayi amɔtshi watepelaki ambɔ, alekɔ nkambo dj’enkesa nkanela ente ase Ɔrɔma wakokaki mpɛyɛ anto wa nghɔsɔ lomo má ndjawola dj’iwɔ nkfundama lá yopo yɛ wɔlɔ.” Ase Ɔrɔma wakɔpaki mpɛyɛ anto wa nyɛtshi w’iyayaka nsɔnyi k’efula, djɛkondjeke mbala efula edjo wɛsɔ walekaki ntshikala l’otamba djɛ anyama ndaalɛ. Masɔ, w’ilaki ntashi djɛ demba djetshikalaki tá nketa k’anto ankfumɔ.

Koko Ase Arkeoloji, wayɛka ndisola nkambo mɔtshi djetshikitanyi lá nkambo dj’ase Juda amɔtshi wa yayake. Lá 1968, wisolaka angangu w’onto ɔmɔtshi wɔ yayake l’ɛtɛndɔ kɛ ntondo. Nyɛnamaka ente wisolaka angangu wakɔ lá nketa kɛ nkfumbo kɛmɔtshi k’ase Juda entshupa la Jerusalɛmɛ. Angangu wasɔ wayalaki l’edjena kɛmɔtshi kɛ yilaká weeka kana insesete yɛ weeka. Weeka wɔ ntshindji woyalaka l’angangu wakɔ. Wakɔkɔmɛka ntshindji djɛkɔ lá baya la sɛti kɛ santimɛtrɛ 11,5. Sabar ntepelaka ante: “Ɔsɔ ayalaka ntshindji djɛ mpame k’iyetaka Yehochanan, edjinge ɔsɔ alekɔ ilembetelo y’ɛnyɛ ente ɔkɔndɔ welá Evanjiliyo w’ɛnyɛ djɛ Yeso akfundamaka lá nketa wolekɔ nsɔsɔlɔ.” Ndjokamaka ente, “ntshindji djɛ Yehochanan djelekɔ ndjɔmbɔmba k’onto ɔmɔtshi wɔ yayake l’otamba l’etsho wɛ Yeso wɔ ase Ɔrɔma yawola djɛ ase Juda ndookfundjɛ lá nketa.”

Anto nkoka ndjala la tokanyi totshikitanyi lá kɛnɛ kelendana la weeka wɔ ntshindji wɔsɔ lá nkambo djelendana la wopo wɔ Yeso ndayale l’otamba. Koko kɛnɛ k’okama papoo nde anto amɔtshi wa nyɛtshi wa yayakaka l’etamba wakfundamaka lá nketa koko ape ngo lá nketa k’anto ankfumɔ. Ndjokamaka papoo ente wopo wɔ Bible otepelande ante wakfundjɛka odjo wɔ Yeso lá nketa kɛnde nyɔmɔlɛ, alekɔ nkambo djɛ nsɔsɔlɔ. Nkambo djɛsɔ nsukaka kɛnɛ kɛ Bible otepelande ante walɔngɔsɔlaka odjo wɔ Yeso ko wokfundjɛka lá nketa.

Nkambo deka djonyi nde, Yehova ewoyɛka lá ntondo djɛ Yeso angokfundama lá nketa kɛ kanga okfudji ɔmɔtshi, edjinge lako ekete kekoka nshimba djɛ otepela wɔ Ndjambe nkotshama.​—Iza. 53:9; 55:11.