Nyingisha kitshibilo kiobe

“Takui buanga sunga kilengieleshi kampanda bua kuleka kutoma nfuanka nya. Ku mbangilo nkuikala na kitshibilo, pamune na lukalo lua kuleka.”​—“Stop Smoking Now!”

BINO, abilesha’shi su okiebe kuleka kutoma nfuanka, abitungu’shi wekale na kitshibilo kibukopo kia kuibikita. We kunyingisha kitshibilo kiobe naminyi? Kia kumpala, nangushena ku miabi yopete nsaa yolekie kutoma nfuanka.

Olama ekuta. Kutoma kibombi kuifuku, nkulombene kudia midiyo ya dolare ku kipua. “Ntshinaadi nauku bungi bua makuta anaadi natuusha bua kuula nfuanka nya.”​—Gyanu, Nepal.

Wekala na muloo wibungi wa kuikala na muwa. Regina a mu Afrique du sud amba’shi: “Nshalelo ande babangile nsaa inaadi mulekie kutoma nfuanka, nabangile kuipusha bibuwa bukile.” Muntu atomaa nfuanka nsaa yalekie kumutoma, muenyi wa bintu, kupusha ku’eshiko dia bintu, bioso abilumbuluka ngofu, mu bioso e na bukome bua mbidi buibungi na mbidi ibuwa.

Mbidi yobe ayilongama. “Kuleka kutoma nfuanka akukuasha bana balume na bana bakashi ngofu, sunga bekala na bipua bungi kinyi.”​—Centre américain d’épidémiologie.

Wekulupila obe nabene. “Ne mulekie kutoma nfuanka muanda ntankuminanga’shi nekale ku bukunkushi buaye nya. Nakumiinanga kuikala mukunkushi a mbidi yande ami nabene.”​—Henning, Denmark.

Abikuasha kifuko kiobe na ba kuuku boobe. “Kutoma nfuanka . . . akuluisha bukome bua mbidi bua bantu bakuifunyishe. . . . Mu kukimbuula mbafikie mu kusangana’shi kuikala pepi na muntu atomo kukuete kuipaa bantu binunu ku kipua kioso na mukumbo wa cancer ka muifuafua na mikumbo y’eshimba.”​—Soiciété américaine du cancer.

Osankisha Mupangi oobe. “Bakumiinwe, twitooshe’twe banabene ku mako ooso a mbidi.” (2 Bena-Kodinda 7:1, Kilombeno kipya 2014) ‘Kulambula mbidi . . . iselele, ayisangasha Efile Mukulu.’​—Bena-Loma 12:1, Kilombeno kipya 2014.

“Nsaa inaadi mupushe’shi Efile Mukulu mmushikue biubishi abiluisha mbidi, natshile kitshibilo kia kuleka kutoma nfuanka.”​—Sylvia, Espagne.

Misusa ibungi, t’abitungu kuimeena penda pa kuata kitshibilo nya. Tui balombene dingi kupeta bukuashi bua bangi bantu, mpa na bua kifuko na ba kuuku betu. Mbalombene kukita kinyi?