Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

MUISAMBO WA KULONGA 40

Kuilanga kua binyibinyi nkinyi?

Kuilanga kua binyibinyi nkinyi?

“Ne mufikye mu kuitanyina . . . baasha miluisho buashi belangie.”​—LUK. 5:32.

LOONO 36 Tubambeyi mashimba eetu

KI’ABAKUILA MUANKA *

1-2. Nkuilekena kinyi kubaadi pankatshi pa Akabe na Manase, na nkonko kinyi y’atukiebe nkataluula mu uno muisambo?

BWA binobino, tutaleyi ba mfumu babidi babaadi kuanka mu mafuku a kala. Umune baadi akunkusha bisamba ekumi bia bufumu bua bena Isaleele; ungi namu baadi akunkusha bisamba bibidi bia bufumu bua bena Yunda. Sunga babaadi bashaale bipungo bilekene, anka babaadi na mianda ibungi i mumune. Ba mfumu boso babidi babaadi batombokiele Yehowa na kutakula muilo waye buashi ukite muluisho. Boso babidi babaadi abalanguila ma nkishi na babaadi bangipayishanyi. Biabia, kubaadi kuilekena pankatshi pa bano bantu babidi. Umune a kuabadi baadi mutungunukie na kukita mianda i bubi, ibakamufikiishe ku lufu, anka ungi namu baadi muilangie kuishimba abo nkumufuila lusa ku miluisho yaaye ikata ibaadi mukite. Babaadi mba nanyi?

2 Nyi Akabe mfumu a bena Isaleele na Manasee mfumu a bena Yunda. Kuilekena kui pankatshi pa bano bantu babidi akuitulongiesha mianda ibungi pabitale uno muanda wi na muulo​—kuilanga kuishimba. (Bik. 17:30; Lom. 3:23) Kuilanga kuishimba nkinyi, tui kukita naminyi bua kulesha’shi tui belangie kuishimba? Abitungu tuibiukie muanda atukumina’shi nsaa y’atukitshi muluisho, Yehowa etufuile lusa. Bua kupeta ngaluulo ku ino nkonko, tutaluuleyi nshalelo a bano ba mfumu babidi na kumona kiatudi balombene kulongiela ku bileshesho biabo. Na dingi atukamono kibaadi Yesu mulongieshe pabitale kuilanga kuishimba.

KIATUDI BALOMBENE KULONGIELA KU KILESHESHO KIA MFUMU AKABE

3. Akabe baadi mfumu a mushindo kinyi?

3 Akabe baadi mfumu a musambobidi a bisamba ekumi bia bufumu bua bena Isaleele. Baadi muibakile Yezabele, muana a mfumu a mu Sidone, baadi mpeta mu muilo wa kunundu. Bu bibaadi Akabe muibakile Yezabele, uno ubaadi mushindo ubaadi ulombene kupetesha bena Isaleele makuta ebungi. Kadi pa muanda wa dino eyibakishi muilo wa Isaleele ubaadi ukite muluisho ukata ku meso kua Yehowa. Bu bibaadi Yezabele mulanguidi a Baale, badi mutakule Akabe buadia kubepuula lulanguilo lua Yehowa na kutuula ntempelo bu mbalo ya kutambukila masandi na ya kulambulanga bana. Pabaadi Yezabele na matalua, batemuki boso ba Yehowa babaadi mu masaku. Baadi muipee bebungi bukile ba kuabadi. (1 Bf. 18:13) Akabe “bakitshine bubi ku meso kua Yehowa kukila boso bamubadiile.” (1 Bf. 16:30) Yehowa tabaadi mupuute meso ku bikitshino bia Akabe na Yezabele nya. Baadi amono mianda yoso ibaabadi abakitshi kalolo kakile. Anka, Yehowa bebapushishe lusa atuma mutemuki Eliya na bangi batemuki buabadia kukuasha muilo waaye, ushintulukie na kumufubila. Anka Akabe na Yezabele abapelele kuibateemesha.

4. Ndinyoka kinyi dibaadi diakule Yehowa bua Akabe, na Akabe namu bakitshine kinyi?

4 Anka biabia, luishinko lua Yehowa lubafikile ku nfudiilo. Yehowa batumine Eliya buadia kulungula Akabe na Yezabele mushindo w’akiebe kuibanyooka. Kifuko kiabo kioso kishima kibaadi kilombene kuipayibua. Bishima bia Eliya bibaadi bifiitshishe Akabe munda ngofu! Muanda wa kukanya, uno muntu sha kuitatula ‘baadi muyishe’ye nabene.’​—1 Bf. 21:19-29.

Bua kulesha’shi Mfumu Akabe tabaadi muilangie mu binyibinyi, baadi muele mutemuki a Efile Mukulu mu lukano (Tala kikoso 5-6) *

5-6. Mmushindo kinyi w’atuuku’shi Akabe tabaadi muilangie kuishimba mu binyibinyi?

5 Sunga bibamuekiele Akabe bu muiyishe mu yaaya nsaa, anka kunyima muikelo waaye ubadi uleshe’shi tabaadi muilanguie kuishimba mu binyibinyi nya. Tabaadi mukatushe lulanguilo lua Baale mu bufumu buaye nya. Na tabaadi munyingishe bangi buabadia kulanguila Yehowa nya. Akabe baadi mukite ingi mianda ibaadi ileshe’shi tabaadi muilangie kuishimba mu binyibinyi nya.

6 Kunyima, Mfumu Akabe batekiele Yosafate bua’shi amukuatshishene bakalue ngoshi na bena Sirii. Mfumu Yosafate baadi mfumu ebuwa, balunguile Akabe’shi tubande nkepusha mutemuki a Yehowa kiatudi bakumbene kukita kumpala kua kuenda mu kulua ngoshi. Akabe baadi mupele bua kukita bino na, bambile’shi: “Kukii muntu umune mulombene kuipusha Yehowa anka ami ne mumushikue, muanda t’antemukilaa ki buwa.” Sunga mbiabia babakayipuishe mutemuki Mikaya. Kushi mpaka muntu a Efile Mukulu baadi mutemukile Akabe mianda ibubi! Pamutue wa’shi Akabe elanga na kuisendeela Yehowa bua’shi amufuile lusa, uno mfumu ebubi baadi muele mutemuki mu lukano. (1 Bf. 22:7-9, 23, 27) Sunga bibaadi Akabe muele Mikaya mu lukano, tabaadi mulombene kukutshishua buabua butemuki kulombana. Nyi buakinyi mu ngoshi ibalondele, babaadi bayipee Akabe.​—1 Bf. 22:34-38.

7. Mushindo kinyi ubaadi Yehowa muleshe bi Akabe kunyima kua lufu luaye?

7 Kunyima kua lufu lua Akabe, Yehowa baadi muleeshe bibaadi anangushena pabitale uno muntu. Nsaa ibalukile uno mfumu ebuwa Yosafate ku nshibo na muwa Yehowa batumine mutemuki Yehu buadia nkamusashila bua bibaadi muikuatene na mfumu Akabe. Mutemuki a Yehowa bamulunguile’shi: “Muanda kinyi okuashishe muntu mubi obe we mushikue baaba bashikue Yehowa su?” (2 Mya. 19:1, 2, EEM) Tubande kunangushena: Su Akabe baadi muilangie kuishimba mu binyibinyi, mutemuki tabadia kumulesha bu muntu ebubi mushikue Yehowa nya. Mu kuakula kua kalolo, sunga bibaadi bileshe Akabe’shi benyongola ngofu, tabaadi muilangie mu binyibinyi nya.

8. Nkinyi kiatudi balombene kulongiela pabitale kuilanga kuishimba akutukila ku kileshesho kia Akabe?

8 Ankinyi kiatudi balombene kulongiela ku kileshesho kia Akabe? Nsaa ibapushishe mukandu wa Eliya awamba’shi kifuko kiaye kioso kishima akinyokibuwa, batshile mpángo ya kuiyisha aye nabene. Ubaadi muanda wibuwa wa kukita. Anka bikitshino biaye bibalesheshe kunyima’shi, kuilanga kuaye takubaadi akutukila muishimba’ko. Kuilanga kuishimba kua binyibinyi, abitungu kukile kuakula penda kukanua’shi nenyongola bua kiandi mukite. Bua binobino, tutaleyi kingi kileshesho akiketukuasha bua kupusha akipatuula kuilanga kuishimba kua binyibinyi.

KIATUDI BALOMBENE KULONGIELA KU KILESHESHO KIA MFUMU MANASEE

9. Manasee baadi mfumu a mushindo kinyi?

9 Kunyima kua bipua nkama ibidi, Manasee bafikile mfumu a bena Yunda. Yaaye miluisho ibaadi ikumbene kuikala bubi kukila ya Akabe! Atubadika bino: “Bakitshine myanda ibubi ku meso kwa Yehowa bamwinyongweshe.” (2 Mya. 33:1-9) Manasee bayibakile bilambuilo bua bangi b’efile bayibakiishe misungo ishidilue mu ntempelo a Yehowa​—bino bibaadi nka bu lulanguilo lua lusandi! Baadi na malenganyi bu ndoshi na mbuko. Na dingi’nyi “Manasee bayipayishe bantu bashi basoole muanda bakile bungi.” Mu bano bantu bakile bungi babaadi muipee baadi mpa na “mushiikishe muana aaye mulume mu kaalo,” mulambu ibaadi alambula b’efile ba madimi.​—2 Bf. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Mmushindo kinyi ubaadi Yehowa munyokie Manasee, na mfumu namu bakitshine kinyi?

10 Nka bu Akabe, Manasee baadi mupele kuteemesha kudimusha kua Yehowa kubaadi mumudimushe ku bukuashi bua batemuki. Biabia, ‘Yehowa bebatumiine bakata ba basalayi ba beena Asiriya mu kulua nabo ngoshi. Baaba bakata abakwatshile Manasee bamupatshika nkano ku mpembe bamwanya pepoo na nkano kunyima benda nê ku Babilone.’ Nsaa ibaadi ku lukano ku Babilone, abimueneka’shi Manasee baadi munangushene ngofu pabitale muanda ubaadi mukite. Aye “nkwiyisha ngofu kumpala ku’Efile a bamashaye.” Bakitshine mpa na mianda ibungi ikile yaaya. Muanda “Besendelele Yehowa Efile ê byadya kumufwila lusa.” Anka Manasee “bamutekyele.” Uno muntu e bubi bashintulukile. Manasee babangile kumona Yehowa bu “Efile Mukulu aaye,” n’aye kumuteka kushi kukooka.​—2 Mya. 33:10-13.

Bua kulesha’shi Mfumu Manasee baadi muilangie mu binyibinyi, baadi muishikuene na lulanguilo lua madimi (Tala kikoso 11) *

11. Muyile 2 Myanda 33:15, 16, mmushindo kinyi ubaadi uleshe Manasee’shi baadi muilangie kuishimba mu binyibinyi?

11 Kunyima, Yehowa baluluile ku nteko ya Manasee. Bamuene kushintuluka muishimba dia uno muntu, bu bibaadi muibileshe mu nteko yaaye. Bibaadi bimuisendeele Manasee bibaadi bikume Yehowa kuishimba, aye nkumualusha ku bufumu. Manasee bakitshine muaye moso bua kulesha’shi belanga kuishimba mu binyibinyi. Bakitshine kintu kishibaadi kikite Akabe. Baadi mushintule muikelo waaye. Bashikilue lulanguilo lua madimi aye nkunyingisha bantu buabadia kulanguila Yehowa. (Badika 2 Myanda 33:15, 16.) Mu binyibinyi, bino bibaadi abitekie eshimba dinyingie na lukumino. Manasee baadi na lukalo lua kuikala n’eshimba dinyingie na lukumino bua kukita bino. Muanda kumpala kuaye kuilanga baadi kileshesho ki bubi kui kifuko kiaye, kui bakata na bakulu na kui muilo oso munda mua bipua bibungi. Kadi Manasee pabafikile muntu mununu, baadi muikitshishe buadia kulumbuula muikelo waaye bua bilubilo bioso bibaadi mukite. Kushi mpaka, baadi na bukitshishi buibuwa kui muikulu aaye Yosiase, baadi mufikie namu kunyima kua mafuku mfumu ebuwa.​—2 Bf. 22:1, 2.

12. Kileshesho kia Manasee kia kuilanga kuishimba kibetulongiesha kinyi?

12 Nkinyi kiatudi balombene kulongiela ku kileshesho kia Manasee? Baadi muiyishe aye nkukita bikile mpa na paapa. Baadi muele nteko bua’shi bamufuile lusa. Na baadi mushintuule muikelo waaye. Aye nkuikitshisha na muaye moso buadia kulumbuula bilubilo biaye na, baadi mukimbe bia kulanguila Yehowa, n’aye nkukuasha bangi buabadia kulanguila namu Yehowa. Kileshesho kia Manasee akikuasha boso bakite miluisho ikile bukata buabadia kuilanga. Na bino abitushinkamiisha’shi Yehowa nyi Efile Mukulu “sha kalolo na lusa.” (Mis. 86:5) Yehowa akafuila boso abelanga kuishimba mu binyibinyi lusa.

13. Tuusha kileshesho akitukuasha buatudia kupusha muanda kampanda wi na muulo pabitale kuilanga kuishima.

13 Kukatusha kuakula kua’shi nenyongola ku muluisho wande Manasee baadi mukite ingi mianda ibungi. Na bino abitulongiesha muanda kampanda wi na muulo pabitale kuilanga kuishimba kua binyibinyi. Tubande kuata kileshesho: Banda kunangushena’shi buende ku mbalo yabaudishaa mikate bodia nkakimba mikate. Anka pamutue wa nkupa mikate, yawa audisha mikate bakupa ekopo dia bukula bua froma. We mulombene kusangala su? Lualuulo kui’shi nya! Bi nkukuasha su yawa audisha mikate akupatuila’shi ekopo dia bukula nyi diabateekaa nadio mikate? Atuamba dingi’shi, nya! Mu mushiindo umune Yehowa atekie boso abakitshi miluisho buabadia kuilanga kuishimba mu binyibinyi. Su yawa muntu mukite muluisho enyongola bua muluisho waaye, bakitshi kalolo. Kuno kuinyongola kui na muulo pabitale kuilanga kuishimba, kadi ta nyi kioso akitungu kukita nya. Abitungu kukita dingi kinyi? Lukindi lua Yesu alukumu kuishimba aluitulongiesha mianda ibungi.

BUA KUTUNDULA KUILANGA KUISHIMBA KUA BINYIBINYI

Kunyima kua muana ntomboshi kutundula’shi kitshibilo kibaadi muate kibubi, baadi mukite luendo lula bua kualukila kuabo ku nshibo (Tala kikoso 14-15) *

14. Mu lukindi lua Yesu, uno muana ntomboshi baadi muleshe kitunduilo kinyi kia kumpala bua kulesha’shi baadi muilangie kuishimba?

14 Yesu bakuile muanda aunyingisha pabitale muana ntomboshi watupete mu Luka 15:11-32. Nsongualume baadi mutombokiele nshaye, aye nkukatuka na ku nshibo bayiile mu luendo “kuiumbo di kula.” Kuakua babangile kuikala na nshalelo e butete. Nsaa ibaadi iluile nshalelo aaye, babangile kunangushena pabitale bitshibilo bibubi bibaadi muate. Basangene’shi nshalelo aaye baadi buwa ngofu pabaadi ku nshibo kua nshaye. Yesu bakuile’shi uno nsongualume, “binangu bibamualukiile.” Batshile kitshibilo kia kualukiila ku nshibo na kuteka lusa kui nshaye. Uno muana badi musangane’shi bitshibilo bibungi bibaadi muate bibaadi bubi. Kadi badi muimene nka paapa su? Nya. Baadi mushintuule mueneno aaye!

15. Muana mushimine a mu lukindi lua Yesu, baadi muleshe kuilanga kuishimba kua binyibinyi naminyi?

15 Uno muana mushimine baadi muilangie kuishimba mu binyibinyi ku kiakia kibaadi mukite. Bakitshine luendo lula bua kualukiila ku nshibo. Na dingi pabafikile pepi na nshaye, bakuile’shi: “Ne muluishe kumpala kw’Efile Mukulu na koobe. Ntshi mulombeene kwitaminwa bu mwan’oobe.” (Luk. 15:21) Kuilanga kua uno muana kubaadi akutukila kuishimba, na kubaadi akulesha’shi akiebe kulumbula kipuano kiaye na Yehowa. Na baadi mutundule’shi bikitshino biaye bibaadi bitape nshaye kuishimba. Badi muikitshishe bua kufuba ngofu bua’shi nshaye amukumine dingi sunga bibaadi mukumine’shi nshaye amukitshine mianda bu muntu adi muate ku mudimo! (Luk. 15:19) Luno lukindi talui nka penda bu muanda wa kala aunyingisha nya. Uno muanda aukuasha bakulu ba mu kakongie ngofu awibakuasha nsaa y’abekitshisha bua kutundula su muntu mukite muluisho, mmuilangie kuishimba mu binyibinyi.

16. Buakinyi bi kuikala bukopo bua bakulu kuuka su muntu belanga kuishimba binyibinyi?

16 Ta mbibofule bua bakulu kutundula’shi muntu kampanda ekalanga mukite muluisho belanga kuishimba binyibinyi. Buakinyi atuamba biabia? Bakulu t’abamonaa muishimba nya, anka abekitshishaa bua kupeta bishinkamiisho abilesha’shi mukuabo bauku bia kushikua mianda ibi yekalanga mukite. Ke bungi, nsaa y’abasangana muntu akitshi muluisho, na nsaa ayimutembela bakulu, abikalaa bukopo buabadia kushinkamisha’shi yawa muntu akumina kuilanga kuishimba binyibinyi.

17. (a) Nkileshesho kinyi akilesha’shi kuakula penda kukanua’shi nenyongola t’akushinkamisha’shi muntu belanga kuishimba binyibinyi? (b) Muyile 2 Bena-Kodinda 7:11, abitungu muntu muilangie kuishimba mu binyibinyi akite kinyi?

17 Tubande kutaluula kileshesho kimune. Mukuetu mulume taadi mukite lusandi munda mua bipua bibungi. Pamutue pa kukimba bukuashi, aye afi mukashi aaye, ba kuuku baaye na bakulu muikelo waaye wi bubi. Ku nfudiilo kua bioso bakulu abauku kiadi mukite. Nsaa ibamulungula bakulu’shi be na bishinkamiisho abilesha’shi mmukite lusandi, bakumina na bamueneka bu benyongola. Bino abilesha’shi belanga mu binyibinyi su? Kukatusha kulesha penda’shi benyongola, bakulu be na lukalo na kumona ingi mianda ibungi. Ta mmukite uno muluisho penda mususa umune nya muanda baadi muate bitshibilo bibubi, akupu bakitshi muluisho ukata munda mua bipua bibungi. Na dingi uno nkitshishi a bubi ta nnaye nabene muiyile mu kumona bakulu bua kulesha kiadi mukite kibubi nya, mungi muntu nyi mulungule bakulu bua muluisho waaye. Bakulu be na lukalo lua kuikala na bishinkamiisho abilesha’shi uno muntu mukite miluisho bashintuula binangu biaye pabitale miluisho, na muikelo waaye. (Badika 2 Bena-Kodinda 7:11.) Bi kuata uno muntu mafuku ebungi bua kushintuluka, na bua kulesha’shi belanga kuishimba mu binyibinyi. Biabia, uno muntu mmulombene kutushibua mu kakongie munda mua mafuku bungi kampanda.​—1 Kod. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Mushindo kinyi ulombene kulesha muntu mutushibue mu kakongie’shi belanga kuishimba binyibinyi, na nkinyi kilombene kukitshika su ebikita?

18 Bua kulesha’shi, uno muntu mutushibue mu kakongie mmukumine kuilanga kuishimba, abitungu ekale afiki ku bisangilo bioso na kukookiela elango dia bakulu dia kuikala na kiubishi kibuwa kia kuela nteko na kuibadikila Bible efuku dioso. Mmulombene dingi kukita muaye moso buadia kuleka kintu kioso kilombene kumutuula mu kitompuanga buadia kukita dingi muluisho. Su bekitshisha bua kulumbuula kipuano kiaye na Yehowa e kushinkamisha’shi Yehowa akamufuila lusa, na bakulu mbalombene kumualusha mu kakongie. Nsaa i bakulu abekitshisha bua kuuka su muntu mmuilangie kuishimba mu binyibinyi, abaukaa’shi muanda oso nguilekene na ungi, na abataluula muanda oso kalolo na tabakitshishaa muntu mianda pa bukopo bua kumutshibila kiimu.

19. Kuilanga kuishimba kua binyibinyi akupushisha kinyi? (Esekyele 33:14-16)

19 Nka bu biatubebilongo, kuilanga kuishimba kua binyibinyi, nkukile penda kuakula’shi nenyongola p’ami kulonda eshinda di bubi dia miluisho. Abitungu dingi ashintuule binangu biaye, biapusha na bikitshino biaye bua kulesha’shi belanga kuishimba binyibinyi. Abitungu alekie muikelo waaye wibubi na akookiele mayi a kulonda a Yehowa. (Badika Esekyele 33:14-16.) Muanda wi na muulo ukata, abitungu dingi uno mukite muluisho ekale dingi mu kipuano kibuwa na Yehowa.

KUASHAYI BANKITSHISHI BA BUBI BUABADIA KUILANGA

20-21. Mushindo kinyi watudi balombene kukuasha muntu mukite muluisho ukata?

20 Yesu baadi mupatuule muulo wa mudimo waye wa bulungudi pabambile’shi: “Ne mufikye mu kwitanyina . . . Baasha milwisho bwashi belangye.” (Luk. 5:32) Uno nyi muanda autungu’shi tukite. Tupuandikishe’shi tubauku’shi kuuku etu a p’eshimba bakitshi muluisho ukata. Tui balombene kukita kinyi?

21 Tui balombene kukitshina mukuetu bibubi, su tubamufiila wawa muluisho. Tatui koobesha kufia muluisho nya muanda Yehowa kuete kumona. (Nki. 5:21, 22; 28:13) Tui balombene kukuasha mukuetu pa kumulungula’shi bakulu abakiebe nkukuasha. Su kuuku oobe bapele nkalungula bakulu pabitale muluisho waaye, we mulombene kuenda okalungula bakulu uno muanda bino abilesha binyibinyi’shi okumina kumukuasha. Muanda kipuano kiaye na Yehowa ki mu masaku!

22. Mu muisambo aulondo atukesambila kinyi?

22 Bi kuikala naminyi su muntu mukite muluisho ukata, asuuka enda mbalo i kula pamuanda wa muluisho waye, bakulu be kuata kitshibilo kia kumutusha mu kakongie su? Bino abilesha’shi babamukitshina mianda kushi lusa? Mu muisambo aulondo, atukamono kalolo bi lusa lua Yehowa mu mushindo wanyookaa bankitshishi ba bubi na biatudi balombene kumuambula.

LOONO 103 Balami​—Mbantu bekale bya buntu

^ par. 5 Kuilanga kua binyibinyi nkukile kuakula bisumanga’shi nauku kilubilo kiandi mukite. P’atufubisha kileshesho kia Mfumu Akabe, na kia Mfumu Manasee, na kia muana ntomboshi a mu lukindi lua Yesu, uno muisambo awitukuasha bua kuuka akipushisha kuilanga kua binyibinyi. Atukesambila dingi mianda ikata ayitungu’shi bakulu bataluule bua kutundula su mulanguidi naabo mukite muluisho ukata belanga binyibinyi.

^ par. 60 BI MU KIFUATULO: Mfumu Akabe bafiitshile munda aye nkutumina balami baaye eyi bua’shi bakuate Mikaya mutemuki a Yehowa bamuele mu lukano.

^ par. 62 BI MU KIFUATULO: Mfumu Manasee batumine bena mudimo buabadia kuluisha misungo ishidilue na ma nkishi mu ntempelo.

^ par. 64 BI MU KIFUATULO: Uno muana mushimine, kunyima kuaye kukita luendo lui bula na kukooka koso, apete bukome nsaa y’amono nshibo yaabo ku bula.