1-2. Ntubingilo kinyi tuibuwa tuatudi nato bua kuilesheena kifulo ki na lulamato?

TUI na tubingilo tuibuwa tua kuilesheena kifulo ki na lulamato. Tungi tubingilo kinyi tua ku tuanka? Tala mukanda wa nkindji uyokielue biautusha lualuulo ku luno lukoonko alulondo: “Biinyibiinyi na bulamate tabikulekanga, . . . Biabia opete mwabi dingi wekale mufudiibwe ngofu kwi Efile Mukulu naa kwi bantu.” ‘Muntu sha kifulo ki na lulamato ekitshina bi buwa’ye nabeene.’ ‘Akimbi bululame na kifulo ki na lulamato apete muuwa.’​—Nki. 3:3, 4; 11:17, 21:21.

² Ino mikanda ya nkindji ibetuleesha tubingilo tua buakinyi tui balombene kuleesha kifulo ki na lulamato. Ka kumpala, kulesha kifulo ki na lulamato akuituikasha na muulo kumpala ku’Efile Mukulu. Ka kabidi, patuleesha kifulo ki na lulamato atuikitshina bi buwa atue banabene. Bu kileshesho atuikala mu bukuuku na bangi. Ka kasatu, kukimba kifulo ki na lulomato, akuitutuala ku miabi ya mafuku aafiki mpaa na ku muwa wa ikalaika. Biabia tui na tubingilo tui buwa tua kukokiela Eyi dia Yehowa adiamba’shi: “Eleesheneyi kifulo ki na lulamato, na kuifuileena lusa.”​—Sek. 7:9.

3. Nkonko kinyi yatukesambila mu uno muisambo?

³ Mu uno muisambo, atukapete ngaluulo ya ku nkonko inanka. Mbantu kinyi batudi balombene kulesha kifulo ki na lulamato? Nkinyi kiatudi balombene kulongiela ku mukanda wa Luuta pabitale kulesha kifulo ki na lulamato? Mmushindo kinyi watudi balombene kulesha kifulo ki na lulamato lelo uno? Mmiabi kinyi ayifikila boso abaleesha kifulo ki na lulamato?

4. Tui kuambula Yehowa pa kuleesha kifulo ki na lulamato naminyi? (Maako 10:29, 30)

⁴ Nka bu bia tuibimuene mu muisambo ushaale, Yehowa aleesha kifulo kiaye ki na lulamato nka penda kui baaba bamufule na abamufubila. (Nda. 9:4) Atukumiina “kuambula Efile Mukulu bu baana bakumiinwe.” (Ef. 5:1, Kilombeeno Kipya 2014) Atukumiina kulesha kifulo ki na lulamato na muloo autukiila muishimba na kunyingiila kui bakuetu balume na bakashi.​—Badika Maako 10:29, 30.

5-6. Kishima lulamato nkilombene kulesha kipuano ki naminyi?

⁵ Nsaa yatunyisha kupusha kalolo akileesha kifulo ki na lulamato, atupete namu mushindo wa kuikilesha balanguidi netu. Bua kutamisha mpushisho eetu pabitale kifulo ki na lulamato, tutaleyi mushindo wabadi bekipuandikishe na lulamato, bu biakidi’shi nkishima kiabakamba kuakula kui bantu bebungi. Tutaleyi kileshesho kimune.

 ⁶ Lelo uno tui kuakula muanda wa muntu kampanda mupue kufuba mu sosiete munda mua bipua bibungi bu muntu sha lulamato. Pangi mu bungi bua bipua bioso biadi mupue kufuba mu sosiete, tafumankeene su na mukata umune a mu sosiete. Anka efuku dioso akookiela ku bitshibilo abiata bakata baye. Biabia ta mufule uno sosiete nya anka e na muloo wa kuikala na mudimo aumupetesha makuta. Biabia atungunuka nka na kufuba ku wawa mudimo n’efuku di’akapete ungi mudimo ingi mbalo dingi.

7-8. (a) Nkinyi kilombene kutakula muntu buadia kulesha kifulo ki na lulamato? (b) Buakinyi atukataluula angi ma verse e mu mukanda wa Luuta?

⁷ Kuilekena kui pankatshi pa lulamato luatuikeele besambile mu  kikoso kia kasamombo na kifulo ki na lulamato kikale bu kabingilo atakulaa muntu buadia kufula bangi. Muyile abiakula Bible, nkinyi kibadi kitakule muilo w’Efile Mukulu wakala buabadia kuileshena bikitshino bia kifulo ki na lulamato munkatshi muabo? Baaba babalesheshe kifulo ki na lulamato, tababadi bekileshe pa muanda wa kitungo nya, kadi babebikitshine muanda babadi bakumiine. Tubandeyi kutala kileshesho kia Davide. Eshimba diaye dibaadi adimutakula bua kulesha kifulo ki na lulamato kui kuuku aye a p’eshimba Yonatane sunga bibaadi nshaye na Yonatane akiebe kuipa Davide. Sunga bipua kunyima kua lufu lua Yonatane, Davide batungunukile’ nka na kuleesha kifulo ki na lulamato kui Mefiboshete muana a Yonatane.​—1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ Tui balombene kulongiela mianda ibungi pabitale kifulo ki na lulamato kiabadi baleshe mu angi ma verse a mu Bible mu makanda wa Luuta. Malongiesha kinyi pabitale kifulo ki na lulamato atudi balombene kulongiela ku bantu babadi batemune mu uno mukanda? Tui kutumikila ano malongiesha oso mu kakongie ketu naminyi? *

9. Buakinyi Naomi baadi anangushena’shi Yehowa baadi amuluisha?

⁹ Mu mukanda wa Luuta atubadika muanda wa Naomi nyin’aye mueno na Luuta, na wa muntu baadi atshiinyi Efile Mukulu abetanyina bu Boaze baadi mukuabo na mulume a Naomi. Pa muanda wa nsala ibatuelele mu Isaleele, Naomi na mulume aye na bana baye babidi, babafilukile benda ku Moabe. Pabaabadi kuakua, mulume a Naomi bafuile. Bana baye babidi abayibakiile bakashi, muanda wa malua abo namu’nyi nkufua. (Lut. 1:3-5; 2:1) Ino mianda ikata i bino ibaadi itape Naomi kuishimba ngofu, aye nkutshoboloka. Pa muanda wa kenyongoshi kakata, Naomi bafikile mu kuakula’shi Yehowa  bamutombokiela. Tala bibaadi muakule bibaadi apusha pabitale Efile Mukulu. “Mmwanana kwete ku mpombola, sha bukome booso mmushidishe eshimba bikata.” Bakuile dimo’shi: “Winyi sha bukome boso bangalulukila kumpombola?”​—Lut. 1:13, 20, 21.

10. Yehowa badi mukite naminyi ku bishima bibubi bia Naomi?

¹⁰ Yehowa bakitshine naminyi ku bino bishima bibubi bia Naomi? Ta musumbusheene Naomi mufubi aye mukashi nya. Mu kuilekena na biabia, badi muitule pa mbalo yaaye. Yehowa baadi muiukie’shi: ‘Sha binangu amueshibua malua, amueka bu mulekane.’ (Mul. 7:7, Ñoño na malango) Naomi batungunukile kuikala nka na lukalo na bukuashi buadia kumona’shi Yehowa tamumusumbushene. Efile Mukulu baadi mumupe bukuashi kinyi? (1 Sam. 2:8) Nsaa ibatumine Luuta buadia kukuasha Naomi na ku mulesha kifulo ki na lulamato. Luuta badi mukumiine na kalolo koso buadia kukuasha nyin’aye mueno bua’shi ataadishe binangu. Na kuikala na nkatshinkatshi mu mianda ya mu kikudi. Nkinyi kibatulongiela ku kileshesho kia Luuta?

11. Buakinyi bakuetu bebungi balume na bakashi basha kalolo abekitshisha bua kukuasha bano benyongole na batshobolokie?

¹¹ Nsaa yatudi na kifulo ki na lulamato, atuikitshisha bua kukuasha boso benyongole na batshobolokie. Nka bibadi luuta mushale na Naomi, lelo uno bakuetu balume na bakashi ba’sha kalolo, bakuete kukumiina kushala na bakuetu be mu kakongie benyongole na batshobolokie. Bu biabadi bafule bakuabo balume na bakashi, abakumina kukita kioso akitungu bua’shi bebakuashe. (Nki. 12:25; 24:10) Mpoolo mutumibua etunyingisha na bino bishima p’aye kuakula’ shi: “Sambayi baba benyongole ku mashimba, kuashayi babofule, ikalayi na luishinko kui bantu boso.”​—1 Tes. 5:14, Kilombeeno Kipya 2014.

12. Mmuanda kinyi wi na muulo ukata watudi balombene kukita bua kukuasha bakuetu balume na bakashi benyongole na batshobolokie?

¹² Muanda wi na muulo ukata watudi balombene kukita bua kukuasha bakuetu balume na bakashi batshobolokie, nkuibatemeesha na kui bashinkamisha’shi tui bebafule. Yehowa e na muloo bua biokuete kuikitshisha bua kukuasha bafubi baaye bena muulo. (Mis. 41:1) Nkindji 19:17 amba’shi: “Akuasha mulanda eyapusha Yehowa, aye ngi amufutu.”

13. Luuta badi muilekeene na Opa mushindo kinyi, na buakinyi kitshibilo kia Luuta kibaadi kikitshino kia kifulo ki na lulamato? (Tala kifuatulo ki ku kipusu.)

¹³ Tui balombene kupusha kalolo akilesha kifulo ki na lulamato, nsaa yatunangushena pabitale kibaadi kifikile Naomi kunyima kua lufu lua mulume aye na bana baye babidi. Kunyima pabapushishe nkumo’shi: “Yehowa tapuile kukuasha muilo we ebafuishisha bidibua,” Naomi batshile kitshibilo kia kualuka kuabo. (Lut. 1:6, EEM) Bakashi ba bana baye boso babadi babalukile naye, pa babafikile muishinda, kunyima kua nsaa isatu, Naomi be balunguile’shi alukayi kuenu ku Moabe. Nkinyi kibakitshikile? Atubadika bino: “Opa bafifile muko aye mukashi kuitama amuladika, anka Luuta bamulamete  pepoo.” (Lut. 1:7-14, EEM) Pabaadi mukumine kualuka kuabo ku Moabe, Opa bakitshine nka bioso bibabamulunguile kui Naomi. Biabia Luuta badi mukite mianda ibungi kukila mpaa na iinyi ibabamulunguile kui Naomi, anka baadi na bulungantu bua’shi aluka ku nshibo kuabo, kadi pa muanda wa kifulo ki na lulamato badi muate kitshibilo kia kushala na Naomi buadia kumukuasha. (Lut. 1:16, 17) Luuta tabaadi mushale na Naomi pa muanda wa bu kitungo nya, anka bashadile naye muanda badi mukumiine. Kitshibilo kia Luuta kibaadi kikitshino kia kifulo ki na lulamato kia binyibinyi. Ndilongiesha kinyi diatupetela mu uno muanda?

14. (a) Lelo uno, bakuetu balume na bakashi mbaate kitshibilo kinyi? (b) Muyile Bena-Ebelu 13:16, milambu kinyi ayisankishaa Efile Mukulu?

¹⁴ Kifulo ki na lulamato akitutakula bua kukuasha bangi. Lelo uno nka bu mu mafuku a kala, bakuetu balume na bakashi bebungi bakuete kulesha kifulo ki na lulamato kui balanguidi naabo, mpaa na kui baba babashamuene kashaa. Bu kileshesho, nsaa yabauku’shi kubamueneka masaku abatuukila ku bintu bipangibue, abakitaa bukidi buabadia kutusha bukuashi. Nsaa i muina kakongie e munkatshi mua nkalakashi i bukopo, abakitaa bukidibukidi bua kumumona na kumupa bukuashi buadi nabo lukalo kushii kunyengakana. Nka bibaadi bikite bakuetu ba mu Maseduane ba mu siekele a kumpala, lelo uno bakuetu bakuete kukita bibungi kukila biabebatekie. Bakuete kutusha bia buuntu na biabadi nabio bikile mpaa na kupeta kuabo, bua kukieba kukuasha nka bakuabo. (2 Kod. 8:3) Yehowa asankaa bikata nsaa yetumono na kiakia kikudi kia kuifulena!​—Badika Bena-Ebelu 13:16.

15-16. Luuta balesheshe’shi t’amukookie mushindo kinyi?

¹⁵ Tuibalombene kupeta malongiesha ebungi e buwa, nsaa yatutaluula mushindo ubadi Luuta mukuashe Naomi. Tutaleyi malongiesha apeela a ku anka.

¹⁶ Tokookanga. Nsaa ibadi Luuta muipaane bua kushindikila nyin’aye mueno ku Yunda, kia kumpala Naomi baadi mumupeleshe, anka Luuta tamukookie nya. Nkipeta kinyi kibatuukile? “Pa kumona’shi bashinamanga bua kuenda pamune naaye, balekiele kumulungula wanka.”​—Lut. 1:15-18.

17. Nkinyi kilombene kuitukuasha buashi tatukookanga?

¹⁷ Ki’abitulongiesha: Abitungu kuikala na luishinko patukuasha bano boso bena tuinyongoshi. Biabia tutungukieyi na kuibakuasha kushii kukooka. Mukuetu mukashi e kuikala mu lukalo na bukuashi, mpangi mulombene kupela buanka patumupa bua musuusa wa kumpala. * Biabia kifulo ki na lulamato akitutakula buatudia kukita muetu mooso bua’shi tumukuashe nka kumukuasha. (Nga. 6:2) Tukulupileyi’shi dingi efuku akakumiina tuikale naye mu bukuuku na aketulekiela bua’shi tumukuashe na kumunyingisha.

18. Nkinyi kibaadi kilombene kufitshisha Luuta munda?

¹⁸ Tuatanga uno muanda bu oobe. Nsaa ibafikile Naomi na Luuta ku Beteleeme, Naomi bafumankeene na bankungishanyi naye ba kala. Ebalungula’shi: “Panakatukile kuno naadi na byoso, anka Yehowa bangalusha minueminue.” (Lut. 1:21) Nangushena bibapushishe luuta pabaadi atemeesha Naomi atusha bino bishima! Luuta bakitshine muaye moso bua kukuasha Naomi. Luuta baadi adidi naye, amunyingisha na kutemba naye pamune munda a mafuku ebungi. Sunga mbiabia, Naomi bakuile’shi: “Yehowa bangalusha minueminue.” Naomi pabakuile bino bishima tabadi mutundule bioso bibabadi abamukuasha kui Luuta na bibaadi naye nsaa yoso. Pangi bino bibaadi bilombene kufitshisha Luuta munda, anka baadi mulamate nka Naomi.

19. Nkinyi kilombene kuitukuasha buatudia kuilamatshishena na muntu muinyongole?

 ¹⁹ Kiabitulongiesha: Mukuetu mukashi muinyongole ekuituakula pangi bishima abitutapa kuishimba kushii kutala bioso biatuikitshisha bua ku mukuasha. Biabia tatuibalombene kuata uno muanda bu wetu wa pa bupenka nya. Tuilamatshisheneyi nka na mukuetu mukashi e mu lukalo, tutekie Yehowa etukuashe bua’shi tupete mushindo wa kumunyingisha.​—Nki. 17:17.

20. Nkinyi kibapeele Luuta bukome bubadi nabo lukalo?

²⁰ Nyingisha muntu e mu lukalo pa nsaa ilombane. Luuta baadi muleshe Naomi kifulo ki na lulamato, anka Luuta nabeene baadi na lukalo na kunyingishibua. Yehowa batumine Boaze buadia kumunyingisha. Boaze balunguile Luuta’shi: “Yehowa afute byooso byodi mukite, dingi efuto dyoobe dikale dikumbane, adifiki kwi Yehowa Efile Mukulu a Isaleele, mukulame bwa kufika mu kukimba kifwamino kwaye.” Bino bishima abinyingisha bibakumine Luuta kuishimba ngofu, mu lualulo luaye Luuta nkulungula Boaze’shi: “Bonsamba dingi buakula n’eshimba dia mufubi oobe mukashi.” (Lut. 2:12, 13) Bishima bia Boaze bibakuile pa nsaa ikumbane, bibaadi bipe Luuta bukome bubaadi nabo lukalo.

21. Muyile abilesha Yeeshaya 32:1, 2, bakulu mbalombene kutusha bukuashi kinyi?

²¹ Ki’abitulongiesha: Baaba boso abalesha kifulo ki na lulamato kui bangi, ingi nsaa namu abekalaa na lukalo lua kunyingishibua. Boaze baadi mutumbule Luuta nsaa ibamuene mushindo ubaadi mukuashe Naomi. Lelo uno bakulu bakuete kutumbula bakuetu balume na bakashi bebungi mu kakongie, nsaa yabamono mushindo wa bakuasha bangi. Luno lutumbu alufiki pa nsaa ilombane, alupa bakuetu balume na bakashi kunyingishibua kuabadi nako lukalo.​—Badika Yeeshaya 32:1, 2.

22-23. Binangu bia Naomi bibashintulukile naminyi, na buakinyi? (Misambo 136:23, 26)

²² Kunyima kua mafuku apeela Boaze balesheshe Luuta na Naomi kalolo ebapa bidibua.  (Lut. 2:14-18) Naomi baadi mukite kinyi ku kano kalolo ka Boaze? Bambile’shi: ‘Asampibwe kwi Yehowa shasuminaa kifulo kyaye ki na lulamato kui abatala sunga bafwe.’ (Lut. 2:20a) Binangu bia Naomi bibashintulukile aye baadi adidi makienga kumpala’shi: “Yehowa ba ntombokiela,” anka binobino muanda wa muloo akula’shi: “Yehowa shasuminaa kifulo kyaye ki na lulamato.” Nkinyi kibaadi kikuashe buashi binangu bia Naomi bishintulukie?

²³ Ku nfudiilo a bioso Naomi bamuene bi mboko ya Yehowa mu nshalelo aaye. Yehowa bafubishe Luuta buadia kumupa bukuashi buadi nabo lukalo pababadi abende ku Yunda. (Lut. 1:16) Naomi bafikile mu kuuka’shi Yehowa bafubiishe Boaze buadia kuibakuasha boso babidi aye na Luuta. * (Lut. 2:19, 20b) ‘Binobino nauku’ bibaadi abitungu’shi anangusheene, amba dingi’shi: ‘Yehowa ta mmusumbusheene, baadi nami mu kino kipungo kioso!’ (Badika Misambo 136:23, 26.) Naomi baadi na lutumbu lukata pakumona’shi Luuta na Boaze ta mbamusumbusheene! Boso buabo babadi na muloo ukata pa kumona Naomi balushula muloo na banyingila mu kufubila Yehowa dimo.

24. Buakinyi atukumina kutungunuka na kulesha kifulo ki na lulamato kui balanguidi neetu?

²⁴ Nkinyi kibatulongiela ku mukanda wa Luuta pabitale kifulo ki na lulamato? Kifulo ki na lulamato akitutakula bua kuleka kusumbushena bakuetu balume na bakashi bena tuinyongoshi. Akitutakula dingi buatudia kuipaana bua’shi tukimbe biatudia kuibakuasha. Abitungu bakulu bekale na nsaa ya kunyingisha bano boso abalesha kifulo ki na lulamato kui bangi. Nsaa yatumono bano boso be mu lukalo abapetuula dingi muloo na bukome bua kufubila Yehowa, atupushaa muloo wibungi. (Bik. 20:35) Nkabingilo kinyi kakata aketutakulaa bua kutungunuka na kulesha kifulo ki na lulamato? Ku muanda atukumiina kuambula na kusankisha Yehowa yawa “muule ndaa na kifulo ki na lulamato.”​—Efi. 34:6; Mis. 33:22.