Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

MUISAMBO WA KULONGA 12

Okuete kumona kibaadi Sekadya mumone su?

Okuete kumona kibaadi Sekadya mumone su?

‘Okobesha nka penda ku bukwashi bwa ‘kikudi kyande,’ ngi abiakula Yehowa sha-biluilo.’​—SEK. 4:6, EEM.

LOONO 73 Etupe namu mashimba anyingye

KI’ABAKUILA MUANKA *

1. Mmuanda kinyi wa kukaanya ubaadi ukitshikile bena Yuda babaadi mu bupika?

 BENA Yuda babaadi banyingishibue ngofu. Yehowa Efile Mukulu “baapeele Mfumu Siruse a ku Perse kinangu” bua bena Isaleele babaadi bakishe bipua bibungi mu bupika mu Babilone. Mfumu baalunguile bena Yuda buabadia kualukiila kuabo mu “kwibakuula nshibo ya Yehowa Efile Mukulu a Isaleele.” (Esel. 1:1, 3) Kubaadi kunyingishibua kukata! Bino abipushisha’shi bena Yuda babaadi bapete mushindo, wabadia kulanguila dingi Efile Mukulu a binyibinyi mu nsenga ibaadi muibape.

2. Pa balukiile bena Yuda babaadi mu bupika ku Yelusaleme, nkinyi kibaabadi bobeshe bua kukita musango wa kumpala?

2 Mu kipua kia 537 Kumpala kua bipungo bietu (K.B.B.), bena Yuda ba kumpala babaadi mu bupika babaafikile mu Yelusaleme, kuushi ku’epata dia bufumu bua bena Yuda. Baaba babalukiile mu Yuda, bababangile mudimo wa ntempelo lubilolubilo, na mu kipua kia 536 K.B.B., babapuile kuibaka kitako kia ntempelo!

3. Mbanyi babaadi batombokiele bena Yuda, na mmushindo kinyi?

3 Pa baababangile kuibakuula ntempelo, bena Yuda babaapetele kubinguabingua kui bukopo. Anka bantu ba mwiumbo “babaafikile mu kubofusha beena Yuuda kwishimba na kutshiinyisha beebaki.” (Esel. 4:4) Uno muanda ubanyishiishe kutama, wafuishiisha bena Yuda lukalakashi lui bukopo. Mu kipua kia 522 K.B.B., Artakesese, bayikeele mfumu mupia a bena Perse. * Beshikuanyi babamuene kuno kushintuluka bu muabi ukata bua kuimika mudimo wa kuibaka ntempelo pa ‘kufuba na miya mu kipaso kya kumwesha bantu malwa.’ (Mis. 94:20, EEM) Babaadi batumine Mfumu Artakesese mukanda wa kumulungula’shi munkatshi mua bena Yuda, mui kisaka kia bantu kibaata mpango bua kukutombokiela. (Esel. 4:11-16) Mfumu baadi mukumiine madimi aabo na atuma eyi bua’shi bayimikie kuibaka ntempelo. (Esel. 4:17-23) Pa muanda wa bino, muloo wa bena Yuda babayibakanga ntempelo ubapuile, baleka kumuibaka.​—Esel. 4:24.

4. Yehowa baakitshiine kinyi kunyima kua beshikuanyi kuimika mudimo wa kuibakuula ntempelo? (Yeeshaya 55:11)

4 Bampangano babaadi bashale mu yaya nsenga, na bangi babaadi mu guvernema a bena Perse, babatshile kitshibilo kia kuimika kuibakuula kua ntempelo. Anka Yehowa baadi mukumiine nka’shi bena Yuda bapudishe kuibakuula kua ntempelo, bu bialombasheyaa mpango yaye misuusa yoso. (Badika Yeeshaya 55:11.) Baasanguile Sekadya buadia kuikala bu mutemuki na amulesha bimonua muanda bia kukaanya, amulungula buadia nkebilungula bena Yuda buadia kuibanyingisha. Bino bimonua bibaadi bikuashe bena Yuda buabadia kumona’shi, ta be na kia kutshiina beshikuanyi babo su nkimune, na kuibanyingisha buabadia kutungunuka na kukita mudimo ubaadi aukumiina Yehowa’shi bakite. Mu kimonua kia katano kia ku bino bimonua bioso, Sekadya baamuene kitudilo kia bimunyi na mitshi ibidi ya mpafu.

5. Nkinyi ki’atukataluula mu uno muisambo?

5 Ingi nsaa atue booso atupushaa kutshoboloka. Biabia, tui balombene kukuashibua p’atutaluula mushindo ubaadi Yehowa munyingishe bena Isaleele, ku bukuashi bua kimonua kia katano kibaadi muleshe Sekadya. P’atupusha kino kimonua kalolo, nkilombene kuitukuasha bua kufubila Yehowa na lulamato nsaa y’atupete kubinguabingua, y’atupete kushintuluka kampanda, na y’atupete buludiki buatush’abapusha kalolo.

NSAA Y’ABETUBINGABINGA KUI BANTU

Sekadiya bamuene kimonua kia mitshi ibidi ya mpafu ayitusha muimu wa kuela mu bimunyi musambobidi bi ku kitudilo kia bimunyi (Tala kikoso 6)

6. Kimonua kia kitudilo kia bimunyi na mitshi ibidi ya mpafu, ki mu Sekadya 4:1-3, kibaadi kipe bena Yuda eshimba dinyingie mushindo kinyi? (Tala kifuatulo ki ku kipusu.)

6 Badika Sekadya 4:1-3. Kimonua kia kitudilo kia bimunyi na mitshi ibidi ya mpafu, kibaadi kipe bena Yuda eshimba dinyingie buabadia kutungunuka na mudimo sunga mbibaabadi bapete kubinguabingua. Mmushindo kinyi? Bolamiina’shi kitudilo kia bimunyi kibaadi nka na muimu ushaukama nsaa yoso? Mitshi ibidi ya mpafu, ibaadi ayikuasha bua kutusha muimu nka bu kiasa kia muimu, bua kuela mu kimunyi kioso kia ku bimunyi musambodi bibaadi ku kitudilo kia bimunyi. Uno muimu ubaadi aukuasha bua’shi bimunyi tabishimanga. Sekadya baayipuishe’shi: “Byaabya abileesha kinyi?” Muikeyilu ubamualuluile na uno mukandu aufiki kui Yehowa’shi: “‘Yehowa sha-biluilo âkula’shi: Ta nku matalwa ôbe sunga ku bukome bobe k’okobesha, nyâ! Nyi’nka penda ku bukwashi bwa kikudi kyande.” (Sek. 4:4, 6, EEM) Muimu ubaadi autukila ku mitshi ya mpafu ubaadi aulesha bukome bua kikudi kiselele kia Yehowa bush’abupuiyaa. Bukome bua basalayi booso ba mu Ampire a mu Perse, ta bubaadi bu kintu p’atuibupuandikisha na bukome bua kikudi kiselele ki’Efile Mukulu nya. Bu bibaadi Yehowa akuasha bantu babaadi abebaka ntempelo, babaadi na mushindo wa kupudisha mudimo ubaabadi abakitshi wa kuibaka ntempelo sunga mbibaabadi abapete kubinguabingua. Uno mukandu ubaadi aunyingisha ngofu! Kioso kibaadi kilombene bena Yuda kukita, nyi nkukulupila mui Yehowa na kubanguula mudimo wabo. Ngi bibaabadi bakite sunga mbibaadi mudimo wabo ukiwimikibue.

7. Nkushintuluka kinyi kukata kubaadi kukuashe bantu babaadi abebaka ntempelo?

7 Kushintuluka kukata kubaadi kukuashe bantu babaadi abebaka ntempelo. Nkushintuluka kinyi? Mu kipua kia 520 K.B.B., ungi mfumu mupia Daryuse, babangile kukunkusha bena Perse. Mu kipua kia kabidi kia kumunana kuaye, baadi mutundule’shi mbayimikie kuibaka kua ntempelo kushi muiya. Daryuse baadi mutume dingi eyi dia’shi abitungu bapudishe mudimo wa kuibaka ntempelo. (Esel. 6:1-3) Uno mukandu, ubaadi ukaanyishe bantu booso​—anka mfumu baakitshine’nyi mianda i bungi ikile biabia. Mfumu baatumine eyi kui bena maumbo bua’shi tabayimikishanga dingi mudimo wa kuibaka, na batushe makuta a kukuatshishena mudimo wa luibako! (Esel. 6:7-12) Bu kipeta, bena Yuda babaadi bapudishe kuibaka kua ntempelo, kunyima kua bipua bipeela mu kipua kia 515 K.B.B.​—Esel. 6:15.

Kulupila bukome bua Yehowa nsaa y’opete kubinguabingua (Tala kikoso 8)

8. Mbuakinyi we mulombene kuikadika n’eshimba dinyingie nsaa y’ofumankana na kubinguabingua?

8 Lelo uno namu’nyi, balanguidi be bungi ba Yehowa bakuete kupeta kubinguabingua. Bu kileshesho, bangi mbashaale mu maumbo muabadi bemikie mudimo wetu. Mu bino bibundi, bakuetu balume na bakashi bakuete kukuatshibuanga mpaa na ‘kwibatwala kumpala kua ba guvernere na bamfumu’ bino abikuasha bua kutusha bukamonyi kui bano bakata. (Mat. 10:17, 18) Ingi nsaa apakatuka yawa guvernema ekalanga kuanka, bua’shi ungi mupia ashaale bi kutuadila bakuetu bulungantu bua kulanguila. Sunga’shi bansushi be kuata kitshibilo ki buwa ku lupese luetu bua’shi betutadiile tulanguile mu bulungantu. Bangi ba Temue bakuete kunyingiila kubinguabingua kua mishindo ilekeenelekeene. Mbashaale mu maumbo amumueka bu mui bulungantu bua kulanguila Yehowa, kadi be mu kubinguabingua kua bakuabo bena kifuko, baate kitshibilo kia kuibemika bua’shi tabafubilanga Efile Mukulu aabo. (Mat. 10:32-36) Mu mianda i bungi, nsaa ayimono bano abebabingabinga’shi kuikitshisha kuabo bua kubofusha bakuabo ba Temue nkua bisumanga, bakuete kuleka kuibabingabinga. Na kebungi, baaba booso abakambaa kuitubingabinga ngofu, ngi abafikaa kunyima ba Temue baasha kishima. Nsaa y’opete kubinguabingua, tokookanga! Ikala n’eshimba dinyingie. We na Yehowa na bukome bua kikudi kiselele kia Yehowa ku lupese lobe, biabia tue na kintu kia kutshiina su nkimune!

NSAA AYISHINTULUKA NSHALELO EETU

9. Buakinyi bangi bena Yuda babaadi bapushe bubi ngofu nsaa ibaabamuene kitako kia ntempelo mupia kibaapu kuibakibua?

9 Nsaa ibaababangile kushimika bitako bia ntempelo mupia, bangi bena Yuda banunu babadidile mpolo ya mmeeso. (Esel. 3:12) Babaadi abamono buwa bua ntempelo abaabadi bayibakie kui Salomone, na babaadi na binangu bia’shi ntempelo mupia ta mmulombene kuikadika na “kintu kia kumupuandikisha” naye. (Ang. 2:2, 3NWT) Nsaa ibaabamuene kuilekeena kui pankatshi pa ntempelo a kala na ntempelo mupia, babaadi bapushe bubi ngofu. Kimonua kia Sekadya kibaadi kilombene kuibakuasha, buabadia kupetuula muloo wabo. Mmushindo kinyi?

10. Mayi a muikeyilu aasanganyibua mu Sekadya 4:8-10, abaadi akuashe bena Yuda buabadia kukambila bubi bubaabadi bapushe naminyi?

10 Badika Sekadya 4:8-10. Muikeyilu ubakuile’shi, bena Yuda, mbalombene “kusepeela pa kumona guvernere [muina Yuda] Zorobabele mmukuate mooshi wa kupima nao kitako kia nshibo,” a bino abikiebe kulesha kinyi? Plomb, mmooshi aukuashaa bua kupima bintu bua’shi bamone su mbilulame kalolo. Muikeyilu ubashinkamiishe muilo w’Efile Mukulu’shi, sunga ntempelo amueka bu peela abitungu numukite nka biabia biadi, na lulonde nka miya yoso y’abenupa kui Yehowa. Yehowa baadi na muloo bua uno ntempelo. Mpaa na bena Yuda namu’nyi babaadi na muloo. Kibaadi na muulo kui Yehowa nyi nkumulanguila muyile bi’akumiina mu ntempelo aaye mupia. Su bena Yuda babadia kutuula binangu biabo mu kulanguila Yehowa mushindo w’akumiina, na kukuminyibua naye, babadia kupetuula muloo wabo dingi.

Ikala na mueneno e buwa a nshalelo oobe mupia (Tala kikoso 11-12) *

11. Bangi bafubi ba Yehowa bakuete kufumankana na nkalakashi kinyi lelo uno?

11 Abikalaa lukalakashi lukata kui be bungi ba kuatudi, nsaa ayishintuluka nshalelo eetu. Bangi babaadi abafubu mu mudimo wa nsaa yoso munda mua mafuku e bungi, mbapete kushintuluka bebapa midimo ipia. Bangi mbalekie kufuba mudimo w’abekalanga bafule ngofu, muanda wa kukula kuabo. Eyendo, tui kuinyongola nsaa y’atupete kuno kushintuluka. Ku mbangilo, tui balombene kukutua kupusha kitshibilo kibabaata kalolo, sunga kukutua kuikikumiina. Pangi tui kupusha’shi kumpala mianda ayendanga kalolo. Na tui balombene kutshoboloka ngofu, tuapusha’shi mu nshalelo eetu mupia, ta tui balombene’nyi kufubila Yehowa ngofu. (Nki. 24:10) Mmushindo kinyi ulombene kimonua kia Sekadya kuitukuasha, buatudia kutungunuka na kuikitshisha bua kufubila Efile Mukulu eetu?

12. Mmushindo kinyi ulombene kuitukuasha kimonua kia Sekadya buatudia kulama muloo wetu na lulamato luetu nsaa ayishintuluka nshalelo eetu?

12 Bi kuitubofuila bua kuiwubidishena na kushintuluka kua mianda, nsaa y’atuikadika na mueneno a mianda bu a Yehowa. Kuete etukitshiina mianda ikata lelo uno, na tui na kineemo ki pabuakio kia kuikadika bu bena mufubo naye. (1 Kod. 3:9) Midimo yetu ngilombene kushintuluka, anka kifulo kia Yehowa kiadi netu ta kianashintulukie. Biabia, su kushintuluka akukitshika mu ndumbuluilo kuakukuma pa bupenka, tuekadikanga w’ekalakasha mu binangu na kuiyipusha’shi buakinyi bino bibakitshika. Pa mutue pa kuikalakasha pabitale “mafuku ôbe a kala,” we kuteka Yehowa bua’shi akukuashe bua kumona buwa bua kushintuluka. (Mul. 7:10, EEM) Pa mutue a kunangushena ku kioshi mulombene kukita, nangushena ku kiodi mulombene kukita. Ku kimonua kia Sekadya, tubalongo muulo wa kuikadika na mueneno e buwa. Bino, abiketukuasha bua kulama muloo wetu na lulamato luetu sunga nshalelo eetu ashintuluka.

NSAA YABIDI BUKOPO BUA KULONDA BULUDIKI

13. Buakinyi bangi bena Isaleele babaadi abapusha’shi kinangu kia kuibakuula ntempelo ki bubi?

13 Mudimo wa kuibakuula ntempelo ubaadi wimikue. Aku namu, bantu babaabadi basangule bua kukunkusha​—Tshite-muakuidi mukata Yeshua nkuamba’shi (Yoshua) na Guvernere Zorobabele​—‘bababangile kwibakuula nshibo y’Efile Mukulu.’ (Esel. 5:1, 2) Bangi bena Yuda, babaadi balombene kuikala na binangu bi bubi bia’shi kino kitshibilo kibaadi bubi. Bena Yuda ta babaadi balombene kufia beshikuanyi babo mudimo wa kuibaka ntempelo nya, na babaadi abauku’shi beshikuanyi babo mbalombene kukita kioso ki’abakumiina bua’shi su abayimika uno mudimo. Bano bakunkushi babidi, Yoshua na Zorobabele, babaadi na lukalo lua kushinkamisha’shi Yehowa kuete ebakuatshishena. Yehowa baadi muibashinkamiishe bianka. Mushindo kinyi?

14. Muyile mukanda wa Sekadya 4:12, 14, Tshite-muakuidi mukata Yoshua na Guvernere Zorobabele babapetele kishinkamiisho kinyi?

14 Badika Sekadya 4:12, 14. Mu kino kipindi kia kimonua kia Sekadya, muikeyilu aulesha mutemuki sha lulamato a Efile Mukulu’shi, mitshi ibidi ya mpafu ayilesha “bedibue muimu babidi”​—Yoshua na Zorobabele. Muikeyilu ubambile dingi’shi bano booso bantu babidi, babadi baleshe mu kifuanyi ‘mbeemane kumpala kwa Mwanana a nsenga ishima,’ Yehowa. Be na kineemo kikata! Yehowa baadi muibakulupile ngofu. Biabia, bena Isaleele babaadi balombene kukulupila kintu kioso kia bebalungula kui bano bana balume bua kukita, ku muanda Yehowa ngi baadi muibasangule bua kuibakunkusha.

15. Mmushindo kinyi watudi balombene kulesha’shi tukuete kuneemeka buludiki bu’atupete mu Eyi diaye?

15 Mushindo umune ukuete Yehowa kutungunuka na kutusha buludiki kui muilo waye lelo uno, nyi nkubukuashi bu’Eyi diaye, Bible. Mu bino bifundue bi selele, kuete etulungula mushindo wi buwa w’akumiina’shi tumulanguile. Mmushindo kinyi watudi balombene kulesha’shi tukuete kuneemeka buludiki buatupete mu Eyi di’Efile Mukulu? Mp’atuata nsaa ya kumubadika bua kumupusha kalolo. We kuiyipusha obe nabene’shi: ‘Nsaa yambadika Bible sunga kubadika mukanda umune wa ku mikanda yetu, nabandaa kuimana namu bua kunangushena ku biambadika su? Nakimbuulaa namu bua kupusha bia binyibinyi bia mu Bible “bi bukopo kupusha” su? Su nabadikeyaa nka bisumanga bu mianda ifunde mu mikanda?’ (2 Mp. 3:16) Su tubaata nsaa ya kunangushena ku akitulongiesha Yehowa, atukamono mushindo watudia kulonda buludiki buaye na kulombasha mudimo wa bulungudi kalolo.​—1 Tim. 4:15, 16.

Kulupila mu buludiki b’opete kui “mpika a lulamato na mudimukie” (Tala kikoso 16) *

16. Nsaa yatusha bapusha buludiki bu’abetupa kui “mpika a lulamato na mudimukie,” nkinyi kilombene kuitukuasha buatudia kuibulonda sunga ta tuibupusha?

16 Ungi mushindo w’abetupeyaa buludiki kui Yehowa, nyi nkubukuashi bua “mpika a lulamato na mudimukie.” (Mat. 24:45, NWT) Ingi nsaa uno mpika mmulombene kutusha buludiki buatusha abapusha kalolo. Bu kileshesho, tui balombene kupeta buludiki kampanda, abulesha biatudia kuilumbuula bua kupanda ku masaku aatukila ku bintu bipangibue, anka atue, tui kunangushena’shi ta mbilombene kukitshika mu ano ma mbalo atudi. Sunga’shi, tui balombene kunangushena’shi buludiki buabetupa kui mpika mu mafuku a bipupa mbukile bukopo. Nkinyi akitungu’shi tukite su tuapusha’shi buludiki bu’abetupa bui bukopo kutumikila? Tui balombene kunangushena pabitale mushindo ubaadi bena Isaleele bapete bukuashi p’abo kukookiela elango dibaabadi abebapa kui Yoshua na Zorobabele. Tui balombene pangi kunangushena pabitale ingi mianda ya mu Bible yatudi babadikie. Ingi nsaa muilo w’Efile Mukulu ubaadi aupete buludiki bubaadi abumueka bu buibukopo kutumikila, abufiki kui bantu babaadi abakunkusha, anka mfudiilo a bioso p’abebukookiela, abapaasha miuwa yabo.​—Bans. 7:7; 8:10.

TUULA BINANGU BIOBE KU KIAKIA KIBAABAMUENE KUI SEKADYA

17. Kimonua kia kitudilo kia bimunyi na mitshi ibidi ya mpafu kibaadi na bukitshishi kinyi kui bena Yuda?

17 Kimonua kia katano kibaabamuene kui Sekadya, ta kibaadi kikambe kuisha nya, anka kibakuashiishe bena Yuda buabadia kuikadika na mueneno e buwa pabitale mudimo wabo na lulanguilo luabo. Na nsaa ibaabadi abatumikila ku kiakia kibaabadi balongie ku kimonua kia Sekadya, babaadi abapusha abibakuatshishena Yehowa na kifulo kioso na kuibapa buludiki. Kukiila ku bukome bua kikudi kiaye kiselele, Yehowa baadi muibakuashe buabadia kutungunuka na mudimo wabo na kualushuula muloo wabo dingi.​—Esel. 6:16.

18. Kimonua kia Sekadya nkilombene kuikala na bukitshishi koodi naminyi?

18 Kimonua kia Sekadya kia kitudilo kia bimunyi na mitshi ibidi ya mpafu, nkilombene kuikala na bukitshishi bui bukopo mu nshalelo oobe. Nka bu bibatukatuka mu kuikisambila, nkilombene nkukuasha bodia kupeta bukome boodi nabo lukalo bua kunyingiila kubinguabingua, na bua kupeta muloo oodi nao lukalo bua kunyingiila kushintuluka kua mianda mu nshalelo oobe, na lukulupilo loodi nalo lukalo bua kukookiela nsaa y’opete buludiki bosh’opusha kalolo. Nkinyi akitungu kukita nsaa y’opete nkalakashi mu nshalelo oobe? Kia kumpala, tuula binangu biobe ku kiakia kibabamuene kui Sekadya​—oshinkamishe’shi Yehowa apasukilaa muilo waye. Dingi kita mianda y’omono na meeso pa kukulupila mui Yehowa, na kutungunuka na kumulanguila n’eshimba diobe dioso. (Mat. 22:37) Su b’okitshi bino, Yehowa akakukuasha bodia kumufubila na muloo bua losoo.​—Kol. 1:10, 11.

LOONO 7 Yehowa, mbukome bwetu

^ par. 5 Yehowa baalesheshe mutemuki Sekadya mulongo wa bimonua bi bungi bia kukaanya. Kiakia kibamuene Sekadya kibamupeele, kiapa mpaa na muilo wa Yehowa bukome bua kukambila nkalakashi ibaabadi nayo pababadi abekitshisha bua kualushula lulanguilo lui selele. Bino bimonua bioso, mbilombene kuitukuasha buatudia kufubila Yehowa na lulamato sunga tuafumankana na nkalakashi. Mu uno muisambo, atukesambila malongiesha e na muulo atudi balombene kulongiela ku kimonua kimune kia Sekadya, kia ku bimonua biaye pabitale kitudilo kia bimunyi na mitshi ya mpafu.

^ par. 3 Kunyima kua bipua, mu mafuku a Guvernere Neemii, ungi mfumu abetanyina bu Artakesese baadi na kalolo kui bena Yuda.

^ par. 60 BI MU BIFWATULO: Mukuetu mulume apusha’shi e na lukalo lua kuiwubidishena na kushintuluka kua mu nshalelo aaye, kubakitshika pa muanda wa bununu na muanda wa mikumbo.

^ par. 62 BI MU BIFWATULO: Mukuetu mukashi anangushena’shi Yehowa kuete akuatshishena “mpika a lulamato na mudimukie,” Nka bu bibaadi akuatshishena Yoshua na Zorobabele.