Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

NSHALELO A MUNTU

Nemulekiele’shi Yehowa ankunkushe mu nshalelo ande

Nemulekiele’shi Yehowa ankunkushe mu nshalelo ande

PANAADI nki nsongua, naadi musangule dingi eshinda ami nabene, mudimo wa kumbidi unaadi mukumiine ngofu. Kadi Yehowa baadi mungitanyine bua kuata dingi eshinda, bedimpeele na kalolo kooso amba’shi: “Naakakulambukisha, nkuleeshe eshinda dya kulonda.” (Mis. 32:8) Kutadiila Yehowa bua’shi ankunkushe mu nshalelo ande, nkumpe mushindo wandia kumufubila midimo ya mu kikudi na nkumpeteshe miabi i bungi bukile na ne mufube munda a bipua 52 mu Afrique.

BAKATUKILE MU ANGLETERE ENDA MU AFRIQUE

Natandikilue mu kipua kia 1935, mu kibundi kia Darlaston, kipindi kia nsenga ya mu Angletere kibaabadi betanyine kunyima bu black smoke, bantu be bungi abekiamba’shi nkibundi ki na miishi i bungi ya ma Izine na kaanya ke bukopo. Panaadi na bipua bifikie ku binanka, baledi bande bababangile kulonga Bible na ba Temue ba Yehowa. Panalombeshe bipua 15, naadi mufikie mu kushinkamisha’shi bino bibaadi mbia binyibinyi na naadi mubatshishibue mu kipua kia 1952 na bipua 16.

Mu aa mafuku amune, nabangile kulonga bia kukita busunga mu ungi izine mukata atushaa bintu bia ku maboko na bintu bia miotere. Nabangile kulonga biandia kuikadika na mbalo ikata mu yawa izine, na naadi musangeele uno mudimo ngofu.

Naadi kumpala kua kitshibilo ki na muulo nsaa ibabangitanyiine kui mukunkushi a kifunda, anteka buandia kubanga kukunkusha kulonga kua mukanda mu kakongie munkatshi a lubingo mu nshibo yande mu kakongie ka Willenhall. Anka bibaadi kuandi bu muanda wi bukopo. Ingi nsaa naadi nende mu kutuela mu tukongie tubidi, munkatshi mua lubingo, naadi natuele mu kakongie kabaadi peepi na mbalo yande ya mudimo mu Bromsgrove, mu bilometre 32 na ku nshibo kuande. Na mu dia lubingo pangalukiila ku nshibo ya baledi bande, naadi natuele mu kakongie ka Willenhall.

Bu binaadi mukumiine kukuatshishena ndumbuluilo a Yehowa, naadi mukumiine luitanyino lua mukunkushi a kifunda, sunga bibaadia nkuntunga’shi ndekie mudimo wande unaadi mukumiine ngofu. Kutadiila Yehowa bua’shi ankunkushe mu nshalelo ande, nkushituile kibelo kia kuikala na nshalelo anshi mulombene kuidila.

Panaadi natuele mu kakongie ka Bromsgrove, naadi mufumankane na ungi muntu ebuwa bukile, mukuetu mukashi munyingie mu kikudi abetanyina bu Anne. Tubaadi beyibakishene mu kipua kia 1957, na atue booso tubaadi basangeele mashito a kuikala bu ba mbala-mashinda ba mieshi yoso, ba mbala-mashinda ba nsaa yoso, mudimo wa bu mukunkushi a kifunda, na mudimo wa ku Betele. Anne ngi baadi nsulo ya muloo wa mu nshalelo.

Mu kipua kia 1966, babaadi betuitanyine bua kuenda mu kutuela mu kalasa ka 42, ka Galaade. Kunyima babaadi betutume mu Malawi, kibundi kia mu Afrique ki’abauku kui bantu bebungi’shi nkibundi ki na muloo, ki na bantu bebuwa abakukishenaa. Mianda yanguku ngia’shi, ntshinaadi napuandikisha’shi be kuitukuukila muanka, tuemushaala munda a mufuku e bungi nya.

TUBAADI ATUFUBU PA BAKITSHIKILE MIANDA IKATA MU MALAWI

Mootoka unaadi nafubisha mu Malawi mu mudimo wa bu mukunkushi a kifunda

Tubafikile mu Malawi mu 1/2/1967. Mueshi wetu wa kumpala wa kubanga mudimo, tubaadi bakishe mafuku e bungi na kulonga ludimi lua mu kiakia kibundi. Akupu, ngi atue kubanga mudimo wa bu mukunkushi a distrike. Tubaadi atutambusha mootoka ubaadi bangi abapuandikisha’shi ngulombene kutambuka mbalo yoso yaya, sunga yekadika tu miela. Anka tangi bibaabidi nya. Muanda ta tubaadi balombene kuiutambusha sunga mu tumeema tupeela nya, muanda ubaadi aushiikama. Ingi misuusa tubaadi abashaala mu tu bitanda tui matekie paashi, kuiyilu kubaadi nsonyi. Kadi, tubaadi na lukalo n’epema dia kupuuta ku musaka mu kipungo kia mpeshi. Tubaadi benyongole kumbangilo kua kubanga mudimo wa bu misionere, kadi tubaadi beufule!

Mu mueshi wa kananka, naadi mumone’shi mu kapindi kapeela tuibalombene kupeta bilumbu na bane mbulamatadi. Napushiishe prezida a mu Malawi Dr. Hastings Banda akula ku kisaashi. Bakuile’shi, ba Temue ba Yehowa t’abafutaa bitadi, na’shi t’abakuatshishenaa mianda ya politike. Aku naamu bioso bibaadi akula bibaadi bia madimi. Tubaadi bauukie’shi bino bioso bibaadi pa muanda wa’shi t’atutuelakanaa mu mianda ya politike. Na’shi atupelaa kuula Karte ka kuikala mu kisaka kampanda kia politike.

Mu mueshi wa Kitema tubaadi babadikie ungi jurnale baadi prezida mufunde bangi bakuetu balume’shi, bakuete kutuesha kafutakanyi mu mbalo ooso. Baadi muakule mu kisangilo kia mianda ya politike na Guvernema aaye, bua’shi bakite bukidi bakayimikie midimo ya ba Temue ba Yehowa lubilolubilo. Kufika nka muifuku dia 20/10/1967, babaadi bakandikie midimo ya ba Temue ba Yehowa. mu kapindi kapeela kunyima kua paapa, bakata ba bampulushi, na bakata abatalaa bantu abatuele muiumbo na kutuka, babafikile ku Filiale a ba Temue ba Yehowa bamufunga na kubinga ba misionere muiumbo.

Pababetukuatshile na kuitubinga mu Malawi mu kipua kia 1967, na ba misionere naami Jack na Linda Johansson

Kunyima kua mafuku asatu mu lukano, babaadi betutume muiumbo dibaabadi abatala kui Grande-Bretagne, mu kisangisangi kia Maurice. Bakata tababaadi balombene kuitupa matalua a’shi tuashaale bu ba misionere nya. Biabia, babaadi betutume ku Rhodesie kutabetanyina binobino bu ku Zimbabwe. Patubafikile kuakua, tubayile mu kutuela ku biro bia bakata abatalaa bantu abatuele muiumbo, abo nkupela tuemutuela. Bamba’shi anue “mbapele nuashaala mu Malawi, bapela’nyi nuashaala mu Maurice, kadi binobino nubafiki pano bua wawa muanda umune.” Anne babangile kudila. Bibaadi bimuenekie’shi ta kui muntu su ngumune etukumiina! Mu aa mafuku naadi mukumiine kukatuka bua kualuka kuetu mu Angletere. Ku mfudiilo, bakata abatalaa bantu abatuele muiumbo, babaadi bakumiine bua’shi tuende tukalaale ku filiale na muiya wa’shi p’abutooko tualukie ku biro biabo. Babaadi betupushiishe, anka tubatungunukile na kutuula mianda yooso mu maasa mua Yehowa. Kunyima kua midi tubaadi bapete matalua atushibaadi abapuandikisha bua kushaala mu Zimbabwe bu bantu bafikie mu kutemba. Ntaana ndube mushindo unaadi mupushe diadia efuku, naadi mushinkamishe’shi Yehowa ngi baadi akunkusha nshalelo eetu.

MUDIMO UPIA WA KUKUASHA BE MU MALAWI KADI MUSHALELE MU ZIMBABWE

Ami na Anne tui mu Betele a ku Zimbabwe, 1968

Ku filiale a mu Zimbabwe naadi nafubu mu departema a mudimo, bua kukuasha bena Malawi na bena Mozambique. Babaadi bakiengieshe bakuetu ba mu Malawi ngofu. Muyile mudimo wande, naadi mualuule ma rapore abaabadi abatumu kui bakunkushi ba bifunda ba mu Malawi. Panapuile kualuula ma rapore ooso ku kiolua, naadi mudile panabadikile ma rapore pabitale mushindo wabakiengiesha bakuetu balume na bakashi ngofu. * Anka, bibaadi binyingishe ngofu bua lulamato luabo, na lukumiino luabo na kunyingiila kuabo.​—2 Kod. 6:4, 5.

Tubaadi bakite muetu mooso bua’shi tupe bakuetu balume na bakashi babaadi bashaale mu Malawi, na baaba bangi booso babaadi basuukile mu Mozambique muanda wa buntomboshi, bidibua bia mu kikudi. Kisaka kia baluudi ba ludimi lua Chichewa, luabakambaa kuakula kui bantu bebungi mu Malawi, babaadi bekikatushe bekituma mu kushaala mu ntshiamba ikata ya mukuetu mulume mu Zimbabwe. Na kalolo kooso, yawa mukuetu baadi muibebakile mashibo a kushaala na a ma biro. Kuakua, babaadi batungunukie na kukita mudimo wabo wi na muulo wa kualuula mikanda ayipatuula Bible.

Tubatshile mpango ya’shi bakunkushi ba bifunda ba mu Malawi bekale abatuele mu Kikongeno kia distrike kia ludimi lua Chichewa ku kipua kioso mu Zimbabwe. Kuakua, ngi kubaabadi abapete miisambo ya ku kikongeno. Patababaadi abaaluka mu Malawi, babaadi baabile bakuetu bintu muyile ngobesha yabo. Kipua kibabayile mu Zimbabwe mu kutemba, tubatshile mpango ya’shi batuule kalasa ka Bufumu bua kunyingisha bakunkushi ba bifunda.

Nkuete kuela muisambo mu ludimi lua Chichewa mu kibundi ki’abetanyinaa bu Chichewa sunga bu Shona ku kikongeno kia mu Zimbabwe

Mu mueshi wa 2/1975, nayile mu kukunka ba Temue ba Yehowa ba mu Malawi, babaadi basuukile mu camps ka mu Mozambique. Bakuetu booso balume babaadi muamua mu camps, babaadi abalondo buludiki bua ndumbuluilo a Yehowa kalolo. Babaadi baate mpaa na mpango ipia ya’shi batuule kasaka ka bakulu. Bakulu bapia, babaadi abalumbuula midimo i bungi ya mu kikudi. Mu yaya midimo mui kukita miisambo ya bantu booso, kukunkusha kua kutaluula Kifundue efuku dioso na kulonga kua Kitenta kia Mulami, mpaa na kutuesha bikongeno. Babaadi balumbuule mu camps nka bu ku kikongeno, babaadi batuule departema a kulumbuula, a kuabila bidibua, na a kulama. Bano bakuetu booso balume baasha lulamato, babaadi balombashe midimo i bungi ku bukuashi bua Yehowa, na bino bibaadi binyingishe ngofu.

Ku mfudiilo kua 1970, filiale a mu Zambie babangile kupasukila bakuetu ba mu Malawi. Nki mulame muanda wa bakuetu ba mu Malawi muishimba diande, na nelaa nteko pa muanda wabo, nka bu abikitaa bangi bakuetu bebungi. Dingi efuku, nka bu bakuetu ba mu komite a filiale a mu Zimbabwe, naadi mufumankane na muntu alesha mpala ya Kasaka ka Bakunkushi-Bakulu, na bangi babaadi abalesha mpala ya filiale a mu Malawi, filiale a mu Afrique du sud, na ya filiale a mu Zambie. Nsaa yoso tubaadi abeyipusha nka nkonko i mumune’shi: “Nkinyi kiatudia kukita bua bakuetu ba mu Malawi?”

Bu bibakidile mafuku, kubinguabingua kubatshimbile. Bakuetu babaadi basuukile mu angi maumbo babaadi balukiile mu Malawi, anka bano booso bakuetu babaadi bashaale kuakua, babaadi be bakitshine mianda bi bubi abo nkuibakiengiesha ngofu. Biabia bibundi bibaadi peepi na kuakua, babaadi batadiile bua’shi ba Temue ba Yehowa balungule mukandu wi buwa, batuele mu bisangilo, na kuibakatuisha ingi miya ibaabadi bebelele. Bino babaadi bikitshikie’nyi mpaa na mu Mozambique mu kipua kia 1991. Anka tubaadi beyipushe’shi: ‘Mmafuku kinyi aakekala ba Temue ba Yehowa be mu Malawi mu bulungantu?’

KUALUKIILA MU MALAWI

Muanda wa politike ya mu Malawi ubashintulukile bikata, mu kipua 1993, Guvernema baadi mutadiile ba Temue ba Yehowa mu bulungantu. Kapindi kapeela kunyi kua biabia, naadi muisambe na ungi misionere, angipusha’shi: “Walukiila dingi ku Malawi su?” Naadi mupue kuikala na bipua 59, biabia namualuluile’shi: “Nya, napu kukula ngofu!” Biabia nka aa mafuku amune, naadi mupete mukanda aufiki kui Kasaka ka Bakunkushi-Bakulu, abantekie buandia kuikualuka.

Tubaadi bafule mudimo wetu wa mu Zimbabwe ngofu, kadi kino kibaadi kitshibilo ki bukopo kuatudi. Tubaadi na muloo ukata mu zimbabwe na tubapetele ba kuuku be buwa bukile muanka. Na kalolo kooso, Kasaka ka Bakunkushi-Bakulu kabaadi ketulungule’shi, tui balombene kushaala mu zimbabwe su atukumiina. Biabia, bibaadi bitubofuile buatudia kusangula atue banabene mbalo yatudia kushaala, na tubashalele mu Zimbabwe. Anka panangushena, natentekiesha pabitale mushindo ubaadi Abrahame na Sara balekie nshibo yabo i buwa, na bununu buabo bibaabadi bakookiele buludiki bua Yehowa.​—Kib. 12:1-5.

Tubatshile kitshibilo kia kulonda buludiki bua ndumbuluilo a Yehowa, na tubalukiile mu Malawi mu 1/2/1995, kasha tuekufika bua musuusa wa kumpala, dino ngi efuku dibatulombeshe bipua 28 na kuimufika. Tubaadi bakite komite a filiale mubatudi ami na bakuetu balume babidi, na mu kapindi kapeela tubaadi bamone midimo i bungi ya ba Temue ba Yehowa bi’ayaluka.

YEHOWA BAADI MUTAMISHE MUDIMO

Tubaadi bamone miabi ya Yehowa ibaadi muelele mudimo, watama lubilolubilo! Bungi bua balungudi bubaadi bupeela peepi 30 000 mu kipua kia 1993. Anka mu 1998, * balungudi babafikile bungi bukile pa 42 000. Kasaka ka Bakunkushi-Bakulu kabaadi kakumiine mpango ya kukita ungi filiale mupia akupasukila nkalo ikata ya mu terituare. Tubapetele lupango lukata lui na ma ectare 12, ku Lilongwe. Na kuakua ngi kubaabadi bantume mu komite a luibako.

Mukuetu Guy Pierce a mu Kasaka ka Bakunkushi-Bakulu, ngi baadi muele muisambo wa kulambula Betele mupia mu mueshi wa Katano mu kipua kia 2001. Ba Temue ba Yehowa ba mu kiakia kibundi bakile pa 2 000, babaadi batuele muanka, na bebungi ba kuabadi babaadi babatshishibue takudi kupue kukila bipua 40. Ku bintu bia ku mbidi mbalanda, anka mba mpeta mu mianda ya mu kikudi ngofu. Na binobino, be na muloo ukata wa kutembela Betele aabo mupia. Mbalo yoso ibaabadi abende, mu Betele mubaadi amupushika nka tuleo tukata tua ngono ya Bufumu ibaabadi abayimbi muyile kiubishi kia mu Afrique. Na bino bibaadi bikite muanda ukata wanshamuene dimo. Bino bibaadi bileshe’shi Yehowa elelaa baaba booso baasha lulamato abanyingiila bitompuanga miabi i bungi.

Kunyima kua kuibaka filiale, naadi na muloo wi bungi wa mudimo unapetele wa kubanga kulambulanga mashibo a Bufumu. Tukongie tua mu Malawi ntukuashibue kukiila ku mpango yate ndumbuluilo, ya kuibaka mashibo a Bufumu lubilolubilo mu ma mbalo mui bakuetu bashi na bupeta buibungi. Kumpala kua luibako, tungi tukongie tubaadi tuate mpango ya nkabaala mabaya a mitshi ya eucalyptus. Bakuetu babaadi abafubisha bitanda bibaabadi abashimpi kuiyilu na biata na kushaalanga ku bibasa bia nsenga. Kunyima, bakuetu babaadi na muloo wa kukita matafuadi abaadi akuashe bua kuibaka mbalo ipia i buwa ya kukitshina bisangilo. Na dingi bakuetu babaadi abakumiina’shi beele bibasa mu nshibo ya Bufumu, kumuanda bibasa mbilombene kukuasha bantu bebungi kukila ma nkuasa!

Naadi dingi na muloo ukata wa kumona Yehowa bi’akuasha muilo buaudia kutama mu kikudi. Bakuetu balume ba nsongua ba mu Afrique babaadi bankaanyishe ngofu, ku muanda babaadi bepaane bua kukuasha na dingi babaadi balongie lubilolubilo mianda i bungi ibaabadi abebalongiesha kui ndumbuluilo a Yehowa bua kukita mudimo. Babaadi bapete mashito ebungi mu Betele na mu tukongie. Tukongie tubaadi tunyingishibue ngofu na bakunkushi ba bifunda bapia ba mu kiakia kibundi. Na bebungi babaadi bebakile. Sunga mbibaadi bantu bebungi na bifuko biabo abatengiela’shi bano beyibakishene batande bana, anka bano bakuetu babaadi baate kitshibilo kia kupela kutanda bana mu uno ndumbuluilo bua’shi bapete mushindo, wa kufubila Yehowa ngofu.

BITSHIBILO BIANDE MBISANKISHE

Ami na Anne tui mu Betele a ku Grande-Bretagne

Kunyima kua kukita bipua 52 mu Afrique, naadi mukumbe. Kasaka ka Bakunkushi-Bakulu kabaadi kakumiine bua’shi Komite a filiale etutume mu Grande-Bretagne. Tubaadi benyongole ngofu, bua kuleka mudimo wetu ubatudi bafule. Anka kifuko kia betele a mu Grande-Bretagne, kikuete kuitupasukila ngofu mu bipua bietu bia ku bununu.

Ne mushinkamishe’shi kulekiela bua’shi Yehowa ankunkushe mu nshalelo ande, kubaadi kitshibilo kibuwa bukile kinaadi muate. Su nadia kushaala nka muikulupile mu binangu biande ami nabene, nnanyi badia kuuka kubadia kuntuala mudimo wande wa ku mbidi? Yehowa auukaa nsaa yoso kiandi nakio lukalo, bua ‘kunyingisha mu nshalelo ande.’ (Nki. 3:5, 6) Panaadi nki nsongua, naadi mulongie mianda i bungi mu kompanyi mukata. Eyendo, ndumbuluilo a Yehowa e mu nsenga ishima mmumpe mudimo wa mu kikudi umpe miloo i bungi kukila midimo ya ku mbidi. Buande’mi kufubila Yehowa kubaadi buwa bukile. Na nkiantungunuka na ku mufubila, bua kuikadika na nshalelo e buwa.

^ Mianda ya ba Temue ba Yehowa ba mu Malawi ngifundibue mu mukanda wa Annuaire 1999 des Témoins de Jéhovah, Esak. 148-223.

^ Binobino, Malawi taadi na balungudi bakile pa 100 000.