Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

MUISAMBO WA KULONGA 22

LOONO 127 Abitungu nekale muntu a kipaso kinyi?

Bia kuata bitshibilo bi buwa nsaa y’anuiyidishena

Bia kuata bitshibilo bi buwa nsaa y’anuiyidishena

“Muntu mufuame a muishimba . . . e na muulo ukata.”1 MP. 3:4.

KI’ATUISAMBILA

Kilombene mulume na mukashi abeyidishena kukita bua kuata kitshibilo ki buwa, na mushindo ulombene bangi mu kakongie kuibakuatshishena.

1-2. Bangi abapushaa naminyi pabitale kuiyidishena?

 KIPUNGO kia kuiyidishena a kikalaa kipungo ki buwa bukile na kia muloo. Su binobino okuete kuyiila muntu, kushi mpaka okumiina’shi kuiyidishena kuenu kukidikie kalolo. Bua be bungi bapue kuiyibakishena, kipungo kia kuiyidishena kibaadi kipungo kia muloo. Tsion, a mukuetu mukashi a mu Éthiopie amba’shi: “Kipungo ki buwa mu nshalelo ande, nkipungo kibaatudi atuiyidishena. Tubaadi atuisamba mianda i na muulo, tuasepanga. Naadi na muloo wa kuuka’shi napete muntu andi mufule, n’aye namu mmunfule.”

2 Ngi buakinyi, Alessio, mukuetu mulume a mu Pays-Bas amba’shi: “Naadi na muloo wa kuiukishena na mukashi ande pabatudi atuiyidishena, anka kuiyidishena kuetu kubaadi na nkalakashi.” Mu uno muisambo, atukesambila ingi nkalakashi na angi mayi a kulonda a mu Bible alombene kukuasha abakiebe kuiyibakishena buabadia kuiyidishena kalolo. Atukesambila dingi mushindo iulombne bangi ba mu kakongie kuibakuatshishena mu kuiyidishena kuabo.

KEPATSHILA KA KUIYIDISHENA

3. Kuiyidishena kui na kepatshila kinyi? (Nkindji 20:25)

3 Sunga bikale’shi kuiyidishena nkipungo kia muloo, nkuikale dingi etabula di na muulo ukata dilombene nkafisha mu kuiyibakishena. Efuku diabo dia kuiyibakishena, mulume na mukashi abelaa mutshipo kumpala kua Yehowa, bua kuifuleena na kuineemekieshena munda a mafuku aabo oso abadi na muwa. Kumpala kua kuela mutshipo, abitungu kutaluula kalolo uno muanda wi na muulo. (Badika Nkindji 20:25.) Bino mbia binyibinyi mpaa na bua mutshipo w’eyibakishi. Kuiyidishena akukuashaa abakiebe kuiyibakishena bua’shi beukeene kalolo na baate bitshibilo bi buwa. Ingi nsaa kiakia kitshibilo ki kuikala kia kuiyibakishena, sunga kia kuimika kuiyidishena. Su mulume na mukashi baleka kuiyidishena, bino t’abilesha’shi mbakite muanda wi bubi nya. Mu kuilekeena na biabia, kuiyidishena akuibakuasha buabadia kuiyibakishena sunga kupela kuiyibakishena.

4. Buakinyi abitungu tuikale na mueneno e buwa pabitale kuiyidishena?

4 Buakinyi bi na muulo wa kuikala na mueneno e buwa pabitale kuiyidishena? Su bakuetu be bukupi bekala na mueneno a mianda e buwa, ta mbalombene kuyiila muntu a shi na lukalo lua kuiyibakishena naye. Ta nka penda bantu be bukupi ngi balombene kuikala na mueneno e buwa nya. Abitungu atue boso tuikale naye. Bu kileshesho, bangi abanangushenaa’shi su bantu abeyidishena, abitungu’shi beyibakishene. Uno muikeelo wi bino wi na bukitshishi kinyi kui bena Nkidishitu be bukupi? Melissa, mukuetu mukashi e bukupi a mu États-Unis amba’shi: “Nsaa i muekutu mulume na mukashi abeyidishena, bakuetu be bungi abatengiela nka’shi beyibakishene. Ngi buakinyi, bangi abatungunukaa na kuiyidishena sunga bakutua kumona ngikashi i buwa i mui ungi. Bangi bantu be bukupi abapelaa kuiyidishena, muanda wa kupela kuinyongola.”

EUKENEYI KALOLO

5-6. Mmianda kinyi ayitungu’shi mulume na mukashi bawukie nsaa ya bakuete kuiyidishena? (1 Mpiele 3:4)

5 P’anuiyidishena, nkinyi kilombene kuinukuasha bua kuata kitshibilo kia kuiyibakishena sunga kupela kuiyibakishena? Eukeneyi kalolo. Abitungu owukie ingi mianda pabitale muntu oodi mufule kumpala a kubanga kuiyidishena naye. Su bokitshi biabia, wekala na mushindo wa kuuka “muntu mufuame a muishimba” diaye kalolo. (Badika 1 Mpiele 3:4.) Bino abipushisha kulonga mianda i bungi pabitale yawa muntu, bi kipuano kiaye na Yehowa, bi binangu biaye, na bi bumuntu buaye. Ingi nsaa, we kupeta mushindo wa kualuula ku nkonko bu ino: ‘Uno muntu e buwa andi mulombene kuiyibakishena naye su?’ (Nki. 31:​26, 27, 30; Ef. 5:33; 1 Ti. 5:8) ‘Nakamufulu na kumupasukila bi’akumiina su, n’aye namu akanfulu na kumpasukila biankumiina su? P’atushaala n’aye nekala namufuila lusa ku bilubilo biaye su?’ b (Lom. 3:23) P’anuiwukeena kalolo, abitungu nutentekieshe’shi: Kintu ki na muulo ta nkuikala na ngikashi i mumune, kadi kuiwubidishena ngi kui na muulo.

6 Ingi mianda kinyi ayitungu’shi owukie p’anuiyidishena? Kumpala kua kutamisha kifulo pabitale muntu okumiina kuiyibakishena naye munda moobe, abitungu nuisambe ingi mianda i na muulo, bu kuuka bipatshila biaye bua mafuku aafiki. Anka abitungu kuuka mianda i bungi pabitale nshalelo aaye, bukome bua mbidi, mushindo wafubishaa makuta, na su baadi mupete muanda kampanda wi na bukitshishi mu nshalelo aaye. Kadi ta mmianda yooso y’abesambaa ku mbangilo kua kuiyidishena nya. (Puandikisha na Yowano 16:12.) Su omono’shi kui ingi mianda ikutale obe nabene, yosh’okumiina kulungula muntu weyidishena naye ku mbangilo, mulungule’shi kui mianda yasha nkulungula binobino. Su mafuku abakidi, muntu weyidishena naye akumiina kuuka ino mianda buadia kuata kitshibilo ki buwa. Mu yaya nsaa, okamulungula mianda yooso kushi kumufia su ngumune.

7. Mulume na mukashi abeyidishena be kukimba bia kuiwukeena kalolo naminyi? (Tala dingi kashibo akamba’shi: “ P’anuiyidishena na muntu e kula.”) (Tala dingi kifuatulo.)

7 Mmushindo kinyi oodi mulombene kuuka bi munda mua muntu weyidishena naye kalolo? Mushindo umune wa kuibikita mpa kuisamba pa butooka, kuiyeleshena nkonko, na kuteemesha kalolo. (Nki. 20:5; Yak. 1:19) Ku nfudiilo kua muisambo wenu, nui kusangula mianda ipeelepeele yanudia kuisambila pamune bu, kudia pamune, kutemba pamune mbalo i bantu be bungi, na kulungula mukandu wi buwa pamune. Nui kuiwukeena dingi kalolo p’anukisha nsaa i bungi pamune, na bakuuku benu, na bena kifuku nenu. Kukatusha biabia, nuikukimba mudimo kampanda wanukitshi pamune bua kumona abifubu ooso akuanudi, na mushindo w’afubu na bangi bantu. Aschwin mushaleele mu Pays-Bas aleesha bibaadi muikitshishe pabaabadi abeyidishena na Alicia amba’shi: “Tubaadi atukimbi midimo ayitukuasha buatudia kuilongena kalolo ku muntu na muntu. Misuusa i bungi, tubaadi atukitshi tu midimo tupeela bu kuteeka bia kudia pamune na tungi tu midimo. Kukita tu midimo bu tuno, nkuitukuashe bua kumona ngikashi i buwa ya ooso a kuatudi na pe kubofula kuaye.”

Su anue booso nukuete kufuba na kutemba pamune, bino abinutakula mu kubanga kuisamba, yaaya nsaa nukuete kuenda na kuiwukena kalolo (Tala kikoso 7-8)


8. Bakuetu be bungi bapue kuiyidishena mbapete bukuashi kinyi p’abo kuilongiela pamune?

8 Nui kuiwukeena dingi kalolo, p’anuilongiela Bible. Su nubeyibakishena, abitungu nuate nsaa ya kukita lulanguilo lua mu kifuko, bua’shi Efile Mukulu ekale na mbalo ikata muiyibakishi dienu. (Mul. 4:12) Buakinyi ta nui balombene kuata mpango ya kubanga kuilongiela pamune kubanga binobino pa nukuete kuiyidishena? Sunga’shi mulume na mukashi abeyidishena ta bekeele kifuko, mukuetu mulume t’ekeele namu nfumu a mukuetu mukashi. Anka, p’anuilongiela efuku dioso pamune, abinukuasha bua kumona bi kipuano kia muntu ooso a kuanudi na Yehowa. Max na Laysa, mulume na mukashi ba mu États-Unis, babaadi bapete bungi bukuashi. Max amba’shi: “Ku mbangilo kua kuiyidishena kuetu, tubabangile kuilongiela mikanda ayakuila kuiyidishena, eyibakishi, na nshalelo a mu kifuko. Kuilongiela kua ino mikanda yetu, nkuitukuashe bua kubanga kuisamba mianda i na muulo yatushibadia kuisamba mu atue banabene.”

INGI MIANDA AYITUNGU KUTALUULA

9. Mmianda kinyi ayitungu’shi abeyidishena bataluule kumpala kua kuata kitshibilo kia muntu akulungula’shi bakuete kuiyidishena?

9 We kulungula nnanyi pabitale muntu okuete kuiyidishena naye? Anue banabene abeyidishena ngi bakuata kitshibilo kia muntu a kulungula. Pa nuki ku mbangilo kua kuiyidishena nui kuata kitshibilo kia kulungula nka penda bantu bapeela wawa muanda. (Nki. 17:27) Su nubakitshi biabia, t’anupete tuinyongoshi tui bungi bua nkonko yabadi balombene kuinuela. Biabia, su nuakutua kulungula muntu su ngumune, nui kubanga kufuama bantu na moo wa’shi tala bangi bawuka. Kadi, bino bi masaku su nukuete kushaala pa bupenka. Biabia, bi buwa kulungula baaba booso balombene kuinupa malango e buwa na kuinukuatshishena. (Nki. 15:22) Bu kileshesho, we kulungula bangi bena kifuko noobe, bakuuku boobe banyingie mu kikudi, na bakulu ba mu kakongie.

10. Bantu abeyidishena be kukita kinyi bua’shi kuiyidishena kuabo kutungunukie mu mushindo wi buwa? (Nkindji 22:3)

10 Nui kutungunuka na kuiyidishena mu mushindo wi buwa naminyi? Bu bikuete kuenda kifulo kienu na kutama, anunyiisha kuiwubidishena. Nkinyi kilombene kuinukuasha bua kupela kukita kintu kioso kiakia kish’akisankisha Yehowa? (1 Ko. 6:18) Lekayi miisambo i butete, tanushalanga nka pa bupenka anue banabene, nulekie kutoma bintu abikoluanaa. (Ef. 5:3) Biabia bintu abikoluanaa mbilombene kuibuesha lukalo lui bukopo na kubofusha kitshibilo kienu kia kukita kiakia ki buwa. Nui kuisamba pamune kianudia kukita bua’shi kuiyidishena kuenu kukidikie mu mushindo wi buwa. (Badika Nkindji 22:3.) Tala kibaadi kikuashe Dawit na Almaz ba mu Éthiopie. Abamba’shi: “Tubaadi atukisha nsaa pamune mu ma mbalo e bantu be bungi sunga mu kisaka na bakuuku beetu. Kashaa ta tubaadi atue banabene mu mootoka sunga mu nshibo nya. Kukita bino nkuitukuashe bua kupela kukita mianda ayitutuesha mu kitompuanga.”

11. Mmianda kinyi ayitungu’shi abeyidishena bataluule nsaa y’abaata kitshibilo kia kuileshena kifulo?

11 Abitungu nka’shi abeyidishena beleshene kifulo su? Bu abiende kifulo kienu na kutama, nui kuata kitshibilo kia kuileshena kianka mu mushindo wi buwa. Muanda, su lukalo lua lusandi luekala bukopo, abikalaa bukopo bua kuata kitshibilo ki buwa. (Ls. 1:2; 2:6) Dingi, su nueleshena kifulo kikilekile, bi kuikala bibofule ngofu bua kukutua kuikanda na kukita kintu kampanda kish’akisankisha Yehowa. (Nki. 6:27) Pa nuki ku mbangilo kua kuiyidishena, esambeyi kianudia kukita na kianushakukita nsaa y’anuileshena kifulo muyile mayi a kulonda a mu Bible. c (1 Te. 4:​3-7) Bu bia nukuete kuiyidishena eyipusheyi’shi: ‘Bantu batudi bashaale nabo abamonaa kuileshena kuetu kua kifulo naminyi? Kui bingi bikitshino abibueshaa lukalo lui bukopo muatudi su?’

12. Mmianda kinyi ayitungu’shi abeyidishena badimukile pabitale bilumbu na kuikakeena nsaa ya baki’abeyidishena?

12 Nui kupudisha bilumbu na kukutua kua kuipushena naminyi? Bi kuikala naminyi su t’anuipushena nsaa yooso, bino abilesha’shi yawa muntu ta mmukulombene su? Ta mbiabia nya. Beyibakishene booso t’abepushenaa ingi nsaa nya. Eyibakishi di buwa adikitshibuaa na bantu babidi abekitshisha pamune buabadia kukambila bilubilo biabo. Ngi buakinyi, mushindo w’anuikitshisha bua kupudisha bilumbu pa nuki’anuiyidishena, ngi aulesha’shi anukoobesha na muiyibakishi dienu. Bu bi’anuiyidishena, eyipusheyi’shi: ‘Tui kuikala atuisamba mianda mu butaale na kaneemo kooso su? Atuikalaa na bukidi bua kukumiina bilubilo bietu, na kuikitshisha bua kulumbuula mianda su? Tui na bukidi bua kuilekieshena bilubilo, kuitekieshena lusa, na kuifuilena lusa su?’ (Ef. 4:​31, 32) Biabia, su nui nka na bilumbu sunga kuikakeena nsaa yanuki’anuiyidishena, mianda t’ayikalumbuluka sunga kunyima ku‘anue kuiyibakishena nya. Su bomono’shi muntu w’eyidishena naye ta mmukulombe, kuimika kuiyidishena kui kuikala kitshibilo ki buwa bua anue booso babidi. d

13. Mmianda kinyi ilombene kukuasha abeyidishena buabadia kuata kitshibilo kia bungi bua mafuku aatungu’shi beyidishene?

13 Kuiyidishena kuenu akukitshi mafuku bungi kinyi? Bitshibilo bia lubilolubilo, t’abituushaa bipeta bi buwa nya. (Nki. 21:5) Biabia, kuiyidishena kuenu kui kuata mafuku bua kumona bia kuuka winyi oyila kalolo. Anka, t’abitungu’shi kuiyidishena kuenu kukite mafuku akile bungi kushi muanda awinuimika nya. Bible amba dingi’shi: “Kukulupila mulailo ushyaulombana lelo na mâloba, akutshoboloshâ eshimba dya muntu.” (Nki. 13:​12, EEM) Kukatusha biabia, bu bi’anunyiisha kukisha nsaa pamune na kuiyilena, abinyiishaa kuikala bukopo bua kukambila muteo wa lusandi. (1 Ko. 7:9) Su nubatuulu binangu bienu ku mafuku anukitshi na kuiyidishena, we kuiyipusha’shi: ‘A nkiandongo kinyi kui aneyidishena naye bua kuata kitshibilo kia kuiyibakishena?’

BANGI BE KUKUATSHISHENA ABEYIDISHENA NAMINYI?

14. Mmianda kinyi ayitungu’shi bangi bakite bua kukuatshishena abeyidishena? (Tala dingi kifuatulo.)

14 Su atuuku bantu abeyidishena, tui kuibakuasha naminyi? Tui kuibetanyina bua kudia naabo pamune, kukita lulanguilo lua mu kifuko, sunga kukisha kapapi pamune. (Lom. 12:13) Mu ino mishindo i bino, i kuibakuasha buabadia kunyiisha kuiwukeena kalolo. Be na lukalo na kuuku a kuibakuasha bua kutuala bintu, sunga kuibatuala mbalo yabadi balombene nkesambila mianda yabo? Su be naye lukalo obe nabene we kuenda naabo, bua’shi ta bekalanga nka bubidi buabo (Nga. 6:10) Alicia, muteemunue kunundu, atentekiesha kibaabadi abakaanyisha na Aschwin. Amba’shi: “Bibaadi abitukumu ku mashimba ngofu nsaa ibaadi bangi bakuetu abetulungula’shi tui kuibatembela, na su tui na lukalo lua kuenda mbalo kampanda tui kuenda nabo pamune kushi kuenda nka atue babidi.” Su babakutekie bua’shi w’ebashindikile, mmona yaya nsaa bu kineemo kibabakupa bua kuibakuasha. Ikala mudimukie bua’shi tu’ebalekanga abo banabene, anka uuka nsaa yabadi na lukalo lua kuikala bubidi na mbalo yabadia kuisamba mianda yabo ibatale.—Fid. 2:4.

Su atuuku bantu bakuete kuiyidishena, tui kukimba mishindo ya kuibakuatshishena (Tala kikoso 14-15)


15. Bakuuku be kukita mianda kinyi bua kukuasha abeyidishena? (Nkindji 12:18)

15 Tui kukuatshishena dingi abeyidishena pa kuuka ki’atudia kuakula na kiatush’akuakula. Ingi nsaa, bi kutunga’shi tuikale b’ekande. (Badika Nkindji 12:18.) Bu kileshesho, tui kukumiina’shi tulungule bangi’shi abaa bakampanda bababanga kuiyidishena, aku namu baaba abeyidishena be kukumiina’shi balungule bangi bantu mianda yabo’bo banabene. T’abitugu kulungula bangi bantu’shi ba kampanda abeyidishena, sunga kuakula bi bubi pabitale mianda yabo nya. (Nki. 20:19; Lom. 14:10; 1 Te. 4:11) Dingi, t’abitungu’shi tuakule mianda kampanda sunga kuela abeyidishena nkonko ayibatakula mu kuiyibakishena lubilolubilo nya. Mukuetu mukashi Elise na mulume aaye abatentekiesha’shi: “Bibaadi abitukalakasha ngofu pa baadi bangi bantu abetuipusha bi mpango y’eyibakishi dietu nsaa yatushabandile kuiyisambila.”

16. Abitungu tukite kinyi su abeyidishenanga abalekie kuiyidishena?

16 Bi kuikala naminyi su bantu abeyidishena baata kitshibilo kia kuimika kuiyidishena? T’abitungu’shi tutuelakane mu mianda ishi itutale sunga kutopeka umune a kuabadi. (1 Mp. 4:15) Mukuetu mukashi abetamina bu Lea amba’shi: “Naadi mupushe bangi abakula mianda ya madimi pabitale buakinyi ami na mukuetu mulume tubemika kuiyidishena. Naadi mutapikie kuishimba ngofu.” Anka bu biatumonanga kunundu, su bantu abeyidishenanga babemika kuiyidishena, ta nkuamba’shi abaata kitshibilo ki bubi nya. Misuusa i bungi abileshaa’shi kuiyidishena kubalombasha kepatshila kaako, kubakuasha bantu abeyidishenanga buabadia kuata kitshibilo ki buwa. Anka, kino kitshibilo nkilombene kuibaleka na kenyongoshi ka mu binangu, na mbalombe kuipusha bupenka. Biabia tui balombene kukimba mishindo ya kuibakuatshishena.—Nki. 17:17.

17. Bantu bakuete kuiyidishena abitungu batungunukie na kukita kinyi?

17 Anka bu bibatuibimono, kuiyidishena kui kuikala na nkalakashi, anka nkulombene kuikala bu kipungo kia muloo. Jessica atentekiesha’shi: “Bua kuakula kalolo, kuiyidishena kubaadi akutekie mudimo wi bungi. Anka naadi na muloo muanda tubaadi bakishe nsaa na kuitatshisha ngofu bua kuiwukena kalolo.” Su okuete kuiyidishena na muntu, tungunukayi na kuikitshisha bua kuiwukena kalolo. Su nubakitshi biabia, kipungo kienu kia kuiyidishena akinukuasha bua kuata kitshibilo ki buwa.

LOONO 49 Tusankishe eshimba dya Yehowa

a Angi mashina mbeashintuule.

b Bua kuuka ingi nkonko ayitungu kutaluula, tala mukanda wa Les jeunes s’interrogent—Réponses prataiques, Volime 2, esak. 39-40.

c Kufina musua wa mungi muntu nyi ngungi mushindo wa kutambuka lusandi, mbilombene kutakula bakulu mu kakongie buabadia kukita komite a kusambisha. Kufina mabeele na kuisamba mianda i butete mu ma mesaje sunga ku telefone mbilombene kutuesha bantu mu komite a kusambisha, muyile bi’abamono bukata bua muanda.

d Bua kuuka ingi mianda, tala “Nkonko ya bantu ababadikaa” mu Kitenta kia Mulami kia 15/8/1999, mu nfualase.